Bændablaðið - 28.08.2007, Blaðsíða 14

Bændablaðið | Þriðjudagur 28. ágúst 20071
SUNN, Samtök um náttúruvernd
á Norðurlandi, hafa skorað á
umhverfisráðherra og bæjar­
stjórn Fjallabyggðar að beita sér
fyrir friðlýsingu Héðinsfjarðar
sem friðlands eða fólkvangs.
Friðlandið yrði stofnað eigi síðar
en jarðgöngin milli Siglufjarðar
og Ólafsfjarðar verða opnuð,
en samtökin benda á að undir­
búning friðlýsingar, merkingar
gönguleiða og brúun lækja og
mýrlendis þurfi að hefja sem
allra fyrst.
Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,
formaður samtakanna, segir að þau
hafi stutt friðlýsingu Héðinsfjarðar
þegar undirbúningur að henni
hófst á vegum Náttúruverndar rík­
isins í kringum árið 2000. Þegar
umræða hófst á sínum tíma um
gerð jarðganga um Héðinsfjörð
taldi Náttúrufræðistofnun Íslands
nauðsynlegt að stofna þar frið­
land, m.a. til að koma í veg fyrir
skaða á gróðri þegar fjörðurinn
opnaðist fyrir aukinni umferð.
Bent var á að þar væri sérstæður
gróður, tegundaríkur og einkenn­
andi fyrir snjóþyngri svæði lands­
ins. Sambærilegan gróður væri að
finna á nokkrum stöðum á landinu,
m.a. í fjörðum austan Eyjafjarðar,
Borgarfirði eystra, Loðmundarfirði
og á Vestfjörðum, en Héðinsfjörður
skæri sig frá öðrum svæðum að því
leyti að þar væru einkennistegundir
snjóþungra svæða útbreiddar á litlu
svæði og gróður gróskumikill.
Landeigendur lögðust gegn
friðlýsingu
Ekki varð af áformum um friðlýs­
ingu í það sinnið, en landeigendur
í Héðinsfirði lögðust allir eindregið
gegn friðlýsingu.
Ingólfur telur að það sjónarmið
hafi verið uppi meðal landeigenda
á þeim tíma að forræði flyttist yfir
til opinberra aðila yrði fjörðurinn
friðlýstur og eins hefðu menn óttast
að ekki yrði af framkvæmdum við
fyrirhuguð Héðinsfjarðargöng ef
fjörðurinn yrði friðlýstur. Sá ótti
ætti að vera ástæðulaus nú, segir
Ingólfur, þar sem unnið er af full­
um krafti við gerð ganganna.
Að mati landeigenda var hin
raunverulega ástæða fyrir til­
lögu um friðlýsingu Héðinsfjarðar
sú að með henni færðist forræði
í bygginga­ og skipulagsmál­
um frá Siglufjarðarkaupstað til
Náttúruverndarráðs, sem þá var,
og nýtingar­ og eignarréttur land­
eigenda yrði þar með takmark­
aður. Í þessu fælist miðstýring­
arárátta og virðingarleysi fyrir
eignarrétti. Umhverfisráðuneytið
beindi í kjölfarið þeim tilmælum
til Náttúruverndarinnar að hætt
yrði við tillögu um friðlýsingu
Héðinsfjarðar.

Friðlýsing hefði góð áhrif á
ímynd svæðisins
Ingólfur nefnir að Fjallabyggð, sem
og önnur byggðarlög í nágrenninu,
hafi mikla hagsmuni af því að frið­
land verði stofnað á norðanverðum
Tröllaskaga, með eins konar hjarta
í Héðinsfirði, eins og það er orðað
í áskorun samtakanna. „Við teljum
eðlilegt að sveitarfélagið beiti sér í
þessu máli með umhverfisráðherra
og þá þykir okkur líklegt að sam­
gönguráðherrann siglfirski hafi
áhuga á framgangi þessa máls,“
segir Ingólfur. Hann bendir á að
friðlýsing hefði góð áhrif á ímynd
svæðisins alls og myndi án efa
auka straum ferðamanna um norð­
anverðan Tröllaskaga. Á þann hátt
yrðu þau jákvæðu áhrif sem íbúar á
svæðinu vonast til að skapist vegna
jarðganga og vegar sem liggur
þvert yfir Héðinsfjörð. Hann segir
engin viðbrögð enn hafi borist frá
yfirvöldum í Fjallabyggð vegna
áskorunar samtakanna.
Í bréfi samtakanna til bæj­
aryfirvalda er nefnt að þó svo að
Héðinsfjörður verði ekki friðland
eða fólkvangur strax við opnun
jarðganganna verði að gera frið­
unarráðstafanir þegar þar verður
lagður vegur. Um það séu allir sam­
mála, landeigendur, náttúruvernd­
aryfirvöld og fleiri sem tjáð hafa
sig um málið. „Menn eru sammála
um að hindra þurfi bílaumferð utan
þjóðvegar,“ segir Ingólfur. Eins
nefnir hann að í firðinum þurfi að
gera gott göngustíga­ og göngu­
leiðakerfi sem í senn verndi gróð­
ur og landslag og tryggi almenn­
ingi aðgang. Þannig þurfi að koma
upp eins konar móttöku fyrir gesti,
útbúa bílastæði, göngustíga, brúa
læki og mýrlendi. Aðgerðir af því
tagi gagnist mun betur ef land­
ið verði formlega friðlýst og þar
komið upp landvörslu og upplýs­
ingagjöf fyrir ferðafólk.
Gera þarf ráðstafanir vegna
aukinnar umferðar
„Við teljum mjög skynsamlegt að
fara þá leið að friðlýsa Héðinsfjörð
og okkar mat er það að umtalsverð­
ur ávinningur yrði af slíkri friðlýs­
ingu,“ segir Ingólfur. „Gera má ráð
fyrir að umferð aukist mikið með
tilkomu ganganna, en nú kemst
enginn í Héðinsfjörð nema sjóleið­
ina eða ganga yfir fjöll. Það er
nauðsynlegt að gera þegar ráðstaf­
anir vegna aukinnar umferðar til að
koma í veg fyrir hugsanleg spjöll
í Héðinsfirði og því vekjum við
máls á þessu núna.“ Ingólfur segir
líka tímabært að yfirvöld og land­
eigendur geri upp við sig hvernig
þeir vilji sjá fjörðinni í framtíðinni.
Hvort þeir vilji t.d. að þar rísi sum­
arhúsabyggð eða hann fái áfram að
vera sá eyðifjörður sem hann hefur
verið með því aðdráttarafli fyrir
ferðamenn sem slíkum fjörðum
fylgja. „Við vonum að menn fari að
ræða þessi mál, enda teljum við það
tímabært,“ segir Ingólfur.
MÞÞ
Niðurstaða sérstakrar mats­
nefndar sem falið var að meta
verðmæti vatnsréttinda vegna
Kárahnjúkavirkjunar kem­
ur landeigendum á svæð­
inu á óvart að sögn Hilmars
Gunnlaugssonar lögmanns hjá
Regula á Egilsstöðum, en lög­
mannsstofan starfaði að málinu
fyrir um 60 einstaklinga sem
eru eigendur um 50 jarða við
Jökulsá á Dal. Úrskurður um
verðmæti vatnsréttinda vegna
Kárahnjúkavirkjunar var kveð­
inn upp á Egilsstöðum í liðinni
viku og var niðurstaðan sú að
vatnsréttindi vegna virkjunar­
innar eru metin á rúmlega 1,6
milljarða króna. „Því er ekki
að neita að þessi niðurstaða
kemur því miður verulega á
óvart,“ segir Hilmar. Vissulega
segir hann að menn hafi gert
sér grein fyrir að mikil óvissa
ríkti um hver niðurstaðan yrði,
enda hefði mikið borið í milli.
Kröfur landeigendur hljóðuðu
upp á allt að 93 milljarða króna
en Landsvirkjun taldi réttindin
vera á bilinu 150 til 375 millj­
óna króna virði. Hilmar segir þá
upphæð sem matsnefndin kom
fram með í úrskurði sínum mun
lægri en búist hafði verið við.
Þegar hafist var handa við
framkvæmdir við Kárahnjúka
var gert eignarnám í vatnsrétt­
indum en við þann gjörning eiga
þeir sem missa eign rétt á fullum
bótum vegna þess tjóns sem þeir
verða fyrir. Sérstök matsnefnd
eignarnámsbóta sker vanalega úr
um hversu háar bætur skuli vera,
en í umræddu tilviki var talið
heppilegra að sérstök matsnefnd
legði mat á verðmæti vatnsréttinda
vegna Kárahnjúkavirkjunar, eink­
um vegna þess hve umfangsmikil
og sérstakt málið er.
Úrskurður matsnefndar er á þá
leið að vatnsréttarhafar á Jökulsá á
Dal fá rúmar 1200 milljónir króna,
eigendur vatnsréttar í Jökulsá í
Fljótsdal rúmar 300 milljónir króna
og eigendur vatnsréttar í Kelduá
tæpar 111 milljónir króna.
Skiptar skoðanir um forsendur
útreikninga bótanna
Tekist var á um þær forsendur sem
nota ætti við útreiking bótanna.
Landsvirkjun benti á að landeig­
endur ættu ekki að hagnast á eign­
arnámi heldur einungis að fá skaða
sinni bættan. Að auki var í mál­
flutningi Landsvirkjunar nefnt að
landeigendur legðu ekki fram fjár­
magn vegna virkjanaframkvæmd­
anna og tækju enga áhættu vegna
virkjunarinnar. Þá hefðu þeir ekki
haft neinn arð af vatnsréttind­
um sínum og geti því ekki vænst
þess að verðmæti þeirra væri
metið án tillits til framkvæmdanna
við Kárahnjúka. Stofnkostnaður
Kárahnjúkavirkjunar hlyti því að
skipta sköpum við mat á verðmæt­
um vatnsréttinda.
Landeigendur bentu aftur á
móti á að nýjar aðstæður hefðu
skapast með tilkomu nýrra raf­
orkulaga fyrir fáum árum. Frjáls
verðmyndum hefði ekki verið til
fyrir daga þeirra þar sem einung­
is var við einn viðsemjenda að
eiga. Landeigendur fallast ekki á
að stofnkostnaður virkjunarinnar
sé góður mælikvarði á verðmæti
hennar vegna þess hve hagkvæmur
kostur virkjunin er. Vildu landeig­
endur miða við þá samninga sem
gerðir hafa verið undanfarin ár á
frjálsum markaði í tengslum við
uppbyggingu smávirkjana. Loks
vildu þeir að tekið yrði tillit til þess
að verðmæti vatnsréttinda yrðu
æ meiri vegna hlýnandi loftslags,
þróunar bæði verðs fyrir vatns­
réttindi og fyrir ál sem og vegna
möguleika á útflutningi orku.
Matsnefndin telur ekki hægt
að líkja saman stórvirkjunum
vegna stóriðju og smávirkj­
unum fyrir almenna raforkukerfið
þegar kemur að útreikningi bót­
anna. Stórvirkjanir væru háðar
stórkaupendum og starfsemi
þeirra, annað væri uppi á ten­
ingnum varðandi almenna mark­
aðinn. Niðurstaða nefndarinnar
var sú að meta bæri bætur vatns­
réttarhafa sem hlutfall af stofn­
kostnaði Kárahnjúkavirkjunar,
en sú leið var farin við greiðslu
bóta í tengslum við uppbyggingu
Blönduvirkjunar. Bætur vatnsrétt­
arhafa voru því ákveðnar 1,4% af
stofnkostnaði virkjunarinnar auk
nokkurra viðbóta.
Egill B. Hreinsson, einn mats­
nefndarmanna skilaði séráliti og
vildi hann meta vatnsréttindin mun
verðmætari en aðrir nefndarmenn.
Að hans mati ættu þau að vera
um 10 milljarða virði hið minnsta
og er þá vísað til markaðsverða á
innlendum sem erlendum raforku­
markaði.
Ljóst að um tímamótamál yrði að
ræða
Hilmar Gunnlaugsson lögmaður
landeigenda á Jökulsá á Dal segir
að sératkvæði Egils tóni mun betur
við málatilbúnað og kröfugerð
vatnsréttarhafa. Hann segir það
hafa komið á óvart að útgangs­
punktur matsnefndarinnar hafi
verið byggður á matsniðurstöðu
vegna Blönduúrskurðar frá árinu
1991 með einhverjum breytingum.
Fram kemur í tilkynningu frá
lögmönnum landeigenda á Jökulsá
á Dal að eftir að framleiðsla og
sala á raforku var samkeppnisvædd
hafi einkarekin orkufyrirtæki gert
samninga við landeigendur um
nýtingu vatnsréttinda fyrir umtals­
verðar upphæðir. Ljóst hafi verið
að mat á verðmætum vatnsrétt­
inda vegna Kárahnjúkavirkjunar
yrði tímamótamál, hvort heldur
litið yrði á málið út frá hagsmun­
um einstakra vatnsréttarhafa eða í
víðara samhengi út frá verðmætum
vatnsréttinda á Íslandi. Málið snú­
ist um verðmat á 13,6% af virkj­
anlegu vatnsafli hér á landi og því
feli niðurstaðan í sér viðmið um
verðmæti allra vatnsréttinda hér­
lendis, virkjaðra sem óvirkjaðra.
Þannig verði niðurstaða mats­
nefndar innlegg í umræðu um fórn­
arkostnað við friðun vatnsfalla og
um það hvað orkufyrirtæki, m.a. í
einkaeigu skuli greiða fyrir notkun
á orkuréttindum í eigu ríkisins, s.s.
vatnsréttindum í þjóðlendum.
Fastir í fortíðinni
Hilmar nefnir að heildarverðmæti
vatnsréttinda þeirra sem til mats
voru nú sé um 1,6 milljarðar króna,
en það jafngildi því að heild­
arverðmæti virkjanlegs vatnsafls
á Íslandi sé alls um 11,7 milljarðar
króna. Hann fagnar málefnalegu
sjónarmiði sem fram komi í áliti
Egils, þar sem talið er að verðmæti
vatnsréttinda sé á bilinu 10 til
65 milljarðar króna, sem geri að
heildarverðmæti virkjanlegs vatns­
afls á Íslandi sé á bilinu 73,5 til
478 milljarðar króna. Síðarnefnda
talan þýði að verðmæti vatnsrétt­
inda séu eilítið meiri en verðmæti
alls þorskskvóta hér á landi miðað
við útreikinga í maí síðastliðnum.
Hvað útgangspunkt meiri­
hluta matsnefndar varðar, að
miða við matsniðurstöðu vegna
Blönduúrskurðar, segir hann
menn fasta í fortíðinni. Miðað
sé við 1,4% af stofnkostnaði
Kárahnjúkavirkjunar, en vart
verði séð að sú niðurstaða verði
til þess fallin að vera grundvöllur
að almennri verðmyndun á mark­
aði með vatnsréttindi í framtíðinni.
Málatilbúnaður Landsvirkjunar
hafi ekki verið á þeim nótum að
miða ætti við tiltekið hlutfall af
stofnkostnaði og því komi nið­
urstaðan á óvart.
Eins segir hann koma á óvart
að meirihluti matsnefndar teldi
að núgildandi laga­ og mark­
aðsumhverfi á raforkumarkaði
skipti engu við mat á vatnsrétt­
indum við Kárahnjúkavirkjun.
Vatnsréttarhafar séu neyddir til
að sætta sig við verðmætamat á
öðrum forsendum, því virkjunar­
aðilar hafi ákveðið að selja raf­
orkuna til álvers. Vatnsréttarhafar
telji að þar með séu þeir að greiða
hugsanlegan samfélagslegan
kostnað verkefnisins. Sjónarmið
minnihluta nefndarinnar séu lík­
legri til að mynda grundvöll fyrir
upplýsta umræðu og verðmyndun
til framtíðar.
Standa betur að vígi í samkeppni
Lögmenn landeigenda benda á að
það sé ekki einungis mikilvægt
fyrir vatnsréttarhafa að fá fullar
bætur úrskurðaðar í máli af þessu
tagi, heldur hafi það einnig grund­
vallaráhrif á það hvort og hvernig
lögbundin samkeppni á orkumark­
aði geti dafnað. Málflutningur
vatnsréttarhafa gekk m.a. út á að
benda á dæmi af vatnsréttindum
fyrir 10MW virkjun sem framleið­
ir raforku til almenningsnota og
var hún verðlög á 200­500 millj­
ónir króna miðað við eingreiðslu.
Vatnréttindi fyrir 690 MW
Kárahnjúkavirkjun sem framleið­
ir raforku fyrir álver samkvæmt
ákvörðun Landsvirkjunar og
stjórnvalda séu metin á 1600 millj­
ónir. „Það hlýtur að vera augljóst
að orkufyrirtæki sem getur sótt
sér vatnsréttindi með eignarnámi
í stað samninga stendur betur að
vígi í samkeppni,“ segja lögmenn
landeigenda.
MÞÞ
Samtök um náttúruvernd á Norður-
landi vilja friðlýsa Héðinsfjörð
Undirbúning þarf að hefja sem allra fyrst
Ingólfur Ásgeir Jóhannesson for­
maður Samtaka um náttúruvernd á
Norðurlandi.
Matsnefnd metur verðmæti vatnsréttinda vegna Kárahnjúkavirkjunar á 1,6 milljarð
Kom landeigendum á óvart, en þeir
telja réttindin mun meira virði
Deilur standa nú
um hversu verð­
mætt vatnið er
sem Landsvirkjun
tekur úr Jökulsá
og tveimur hlið­
arám hennar, safn­
ar saman í Hálslón
og miðlar niður um
jarðgöngin og ofan
í stöðvarhúsið í
Fljótsdal þar sem
úr því verður orka.