Bændablaðið - 13.01.2009, Síða 2

2 Bændablaðið | þriðjudagur 13. janúar 2009
Fréttir
Formannsskipti verða í stjórn
Framleiðnisjóðs landbúnaðar-
ins 15. janúar næstkomandi en
þá mun Bjarni Guðmundsson
sem verið hefur formaður víkja
úr stjórn. Í formannsstólinn sest
í hans stað Kjartan Ólafsson
alþingismaður en Kjartan hefur
setið í stjórninni um nokkurt
skeið. All nokkrar aðrar breyt-
ingar verða á skipun stjórnar
en landbúnaðarráðherra skip-
ar í stjórnina til næstu fjögurra
ára. Guðný Helga Björnsdóttir
bóndi á Bessastöðum í Hrútafirði
og Ólöf Hallgrímsdóttir bóndi
á Vogum í Skútustaðahreppi
koma nýjar inn í stjórnina í stað
Bjarna og Elínar Aradóttur sem
einnig víkur úr stjórn. Kjartan
og Guðný eru skipuð af land-
búnaðarráðherra án tilnefningar
og Ólöf tilnefnd af iðnaðarráð-
herra sem jafnframt er ráðherra
byggðamála. Bændasamtök
Íslands tilnefna tvo fulltrúa í
stjórn og eru það þeir Gunnar
Sæmundsson bóndi í Hrútatungu
og Sveinn Ingvarsson bóndi í
Reykjahlíð á Skeiðum en báðir
sátu þeir í síðustu stjórn.
Miklar breytingar verða á vara-
stjórn sjóðsins en þar koma inn fjórir
nýir stjórnarmenn. Þeir eru Þorsteinn
Tómasson skrifstofustjóri, varafor-
maður, Vigdís Sveinbjörnsdóttir
bóndi á Egilsstöðum, Sigríður Ólöf
Kristjánsdóttir og Svana Halldórs-
dóttir bóndi á Melum. Haraldur
Benediktsson formaður Bænda-
samtakanna mun áfram sitja í vara-
stjórn.
Framleiðnisjóður styrki nýsköpun
og atvinnulífið
Kjartan segir að verkefni Fram-
leiðnisjóðs séu mjög fjölbreytt og
mikilvægt sé að sjóðurinn leggi
sem mest til á þeim erfiðu tímum
sem einkenna efnahagslífið nú um
stundir. „Ég á ekki von á nein-
um u-beygjum varðandi störf
Framleiðnisjóðs á komandi árum
en vissulega eru breyttar aðstæður
í þjóðfélaginu frá því sem verið
hefur. Ég á von á því að þeir sem
að sitja í stjórn sjóðsins muni fara
yfir þau mál öll. Nú hefur stjórnin
enn ekki komið saman og ég get
því ekki tjáð mig fyrir hennar hönd
en það er ljóst að margt er breytt í
okkar umhverfi. Efnahagsástandið
í landinu er breytt, atvinnumál
eru breytt og ég reikna með að
Framleiðnisjóður líti í meira mæli
til þeirrar stöðu nú. Það ríður að
mínu viti meira á nýsköpun og
atvinnuuppbyggingu nú en verið
hefur að undanförnu. Þetta er nú
samt sem áður málaflokkur þar sem
ekki er hægt að töfra fram neinar
skyndilausnir og ég vænti þess að
við munum halda áfram að vinna
að þessum málum eins og hægt er.
Sígandi lukka í þessum málum er
best.“
Styrkja þarf landbúnað til
framtíðar
Kjartan segir að mörg önnur stoð-
kerfi séu til staðar í samfélaginu
sem komi að atvinnumálum. Hann
vill að Framleiðnisjóður leitist við
að hafa sem öflugast samstarf við
þá aðila og sameina kraftana en
ekki dreifa þeim. „Það eru auðvit-
að stofnanir eins og Byggðastofnun
og nýsköpunarmiðstöðin Impra
auk Bændasamtakanna og við
höfum auðvitað verið að vinna með
þessum aðilum, sem og fleirum.
Við þurfum að reyna að samþætta
þetta sem best og nota þá fjármuni
sem eru til staðar, sem eru auðvit-
að takmarkaðir, sem allra best til
hagsbóta fyrir landbúnaðinn. Ég
er bjartsýnn á að landbúnaður á
Íslandi eigi sér styrka framtíð. Það
hefur berlega komið í ljós í þessu
efnahagsumróti hversu mikilvæg-
ur hann er og við eigum að styrkja
landbúnað á Íslanditil framtíðar.
Það er ekki verkefni til nokkurra
ára, heldur til áratuga.“
Ný stjórn Framleiðnisjóðs
Gissur Jensen, mjólkurfræðingur hjá MS á Selfossi, var heiðraður á gaml-
ársdag fyrir að hafa starfað í 50 ár í mjólkurbúinu á Selfossi. Þrátt fyrir það
er ekkert fararsnið á honum, hann ætlar að vinna eins lengi og hann má.
Gissur hóf störf hjá Mjólkurbúi Flóamanna 19. mai 1958, þá 14 ára. Hann
hefur starfað í flestum deildum mjólkurbúsins og lengst af sem verkstjóri.
Síðustu árin hefur hann starfað sem forstöðumaður rannsóknarstofunnar.
14 aðrir starfsmenn hjá MS voru heiðraðir á gamlársdag fyrir 10, 20, 30
og 40 ára störf sín í mjólkurbúinu. MHH
Starfsmaður í hálfa öld í
mjólkurbúinu á Selfossi
Starfsmenn MS á Selfossi sem voru heiðraðir fyrir störf sín á gamlársdag.
Fremstir eru Gissur Jensen og Guðmundur Geir Gunnarsson mjólkurbús-
stjóri.
Mjólkurstöðinni á Blönduósi
var lokað um áramót. MS ákvað
síðastliðið haust að loka stöð-
inni í hagræðingarskyni en um
60 milljónir króna sparast á ári
með lokun hennar. Um 10 manns
störfuðu hjá Mjólkurstöðinni
í 7-8 stöðugildum, er lokun
hennar því mikið áfall fyrir
Blönduósbæ.
Kúabændur í Austur-
Húnavatnssýslu mótmæltu einhliða
ákvörðun MS um lokun mjólk-
urstöðvarinnar á liðnu hausti og telja
mjög miður að allt hráefni verði flutt
á brott til vinnslu annars staðar. Sú
starfsemi sem var í mjólkurstöðinni
á Blönduósi verður flutt á Selfoss,
en aðalstarfsemin var gerð þurr-
mjólkurdufts sem einkum er nýtt til
sælgætisgerðar. Alls voru framleidd
um 220 tonn af þurrmjólkurdufti hjá
stöðinni árlega. Nú eru til birgðir af
þurrmjólkurdufti sem duga fram að
páskum.
Arnar Þór Sævarsson bæj-
arstjóri á Blönduósi sagði við
Bændablaðið þegar ákveðið var
að loka stöðinni í haust að menn
hefði ákveðið að snúa bökum
saman og leita nýrra leiða til
að koma á starfsemi í húsinu á
nýjan leik. Stefnt var að því að
flytja fyrirtækið Sero, sem starfað
hefur á Skagaströnd í húsakynni
Mjólkurstöðvarinnar, en það félag
hefur framleitt bragðefni úr sjáv-
arafurðum.
Á myndinni Daníel
Kristjánsson með mjólkurvindil
sem er þurrmjólk vafin upp eins
og venjulegur vindill og etinn. Það
var mjög vinsælt hjá krökkunum á
Blönduósi að fara í mjólkurstöð-
ina og fá mjólkurvindil að borða.
Mynd og texti │ MÞÞ
Mjólkurstöðinni á Blönduósi
var lokað um áramót
Búgreinasambönd og hagsmuna-
aðilar í íslenskum landbúnaði eru
nú í óða önn að skoða þau áhrif
sem innganga í ESB gæti haft á
viðkomandi atvinnugrein. Samtök
afurðastöðva í mjólkuriðnaði
(SAM) hafa skoðað nokkrar þær
hliðar sem snúa að atvinnugrein-
inni og þau áhrif sem aðild myndi
hafa.
Pálmi Vilhjálmsson, varaformað-
ur SAM, segir að samtökin munu
stuðla að því á komandi vikum,
að innan samtakanna verði sett af
stað ítrarlegri vinna við að greina
áhrif einstakra þátta aðildar Íslands
að ESB á aðstæður í mjólkurfram-
leiðslu og mjólkurvinnslu. „Það
er mjög mikilvægt að hagsmuna-
samtök mjólkurframleiðenda og
afurðastöðva sameini krafta sína í
upplýsingaöflun og úrvinnslu þeirra.
Hagsmunir framleiðslunnar og
vinnslunnar verða ekki skildir að,“
segir Pálmi. Stytt samantekt SAM
fer hér á eftir.
Forsendur starfsemi afurðastöðva í
mjólkuriðnaði
Stærsti áhrifaþáttur í breytingum
sem yrðu á rekstrarumhverfi mjólk-
urframleiðslunnar og mjólkuriðn-
aðar snýr að niðurfellingu á núver-
andi tollvernd sem greinin býr við.
Ísland yrði hluti af sameiginlegum
innri markaði ESB þar sem við-
skiptahömlur, í formi tolla á land-
búnaðarvörur myndu falla niður.
Samkeppnisforsendur íslensks
mjólkuriðnaðar
Að stærð og fjárhagslegum styrk er
íslenskur mjólkuriðnaður örsmár í
samanburði við helstu mjólkurfyr-
irtæki í nágrannalöndum okkar.
Íslenskur mjólkuriðnaður er minna
en 2% af veltu DANONE fyr-
irtækisins í Frakklandi. VALIO
í Finnlandi er um 11-12 sinnum
stærra en allur íslenskur mjólk-
uriðnaður. Þess ber að geta að hér
eru til viðmiðunar einstök fyrirtæki
í viðkomandi löndum, samanborið
við allan mjólkuriðnað hér á landi.
Ef samanlagður mjólkuriðnaður
viðkomandi landa er tekinn til sam-
anburðar, er Ísland hlutfallslega
enn minna.
Það er augljóst að án sérstakra
aðgerða eða frávika frá almennri
reglu, mun íslenskur mjólkuriðanað-
ur standa frammi fyrir ofjarli sínum
að stærð og styrkleika í rekstri og
efnahag. Ekki verður séð með hvaða
hætti (lögum og reglum) væri hægt
yrði að koma í veg fyrir að þess
mikla aflsmunar myndi gæta í sam-
keppni íslensks mjólkuriðnaðar við
evrópska mjólkuriðnaðarrisa.
Vörumarkaðurinn og áhrif á
ferskvöru/dagvöru
Þær vörur sem hvað síst myndu
lenda í samkeppni við innflutning
eru drykkjarmjólk og önnur vara
með skert geymsluþol þar sem ganga
myndi á geymsluþol vörunnar í inn-
flutningsferlinu.
Bein áhrif yrðu þó á verðlagn-
ingu drykkjarmjólkur þar sem vægi
hennar í heildarrekstri afurðastöðva
yrði afgerandi og rekstrarkostnaður
myndi hvíla þyngra á verðlagningu
þeirrar vöru. Fram til þessa hefur
drykkjarmjólk verið verðlögð frá
afurðastöð undir kostnaðarverði við
framleiðslu, en sá kostnaður verið
borinn uppi af öðrum vöruflokkum.
Sú aðferð yrði ekki framkvæmanleg
og ljóst að verð þeirrar vöru myndi
hækka umtalsvert.
Jafnframt ber að geta þess að
drykkjarmjólk, sem og allar aðrar
vörur, eru seldar til endurseljenda
í öllum þéttbýlisstöðum lands-
ins (smásöluaðila) á sama verði.
Mismunandi kostnaði vegna sölu og
dreifingar í landinu hefur verið jafn-
að út fram til þessa, m.a. í gegnum
opinbera verðlagningu. Án sérað-
gerða yrði ekki framkvæmanlegt að
viðhalda slíku fyrirkomulagi.
Ekki er hægt að fullyrða um inn-
flutning á sýrðum fljótandi vörum,
en ætla má að hluti þeirra yrði
fluttur inn. Þessar vörur hafa að
meginþunga borið uppi þær tekjur
mjólkuriðnaðarins sem hafa m.a.
verið nýttar til að halda niðri verði á
drykkjarmjólk og þeim hefðbundnu
vörum sem vega þyngst í neyslu
almennings.
Samanlagt vigta þessar vörur, þ.e.
ferskvörur með takmarkað geymslu-
þol, um 50% í magni og veltu.
Áhrif á osta, mjólkurduft og aðrar
geymsluþolnar vörur
Hinn helmingur mjólkurmark-
aðar á Íslandi, í magni og veltu, eru
vöruflokkar með lengra geymsluþol
sem talið er í mánuðum. Hér er átt
við osta, mjólkurduft og geymslu-
þolnar fljótandi vörur (G-vörur).
Þessar vörur myndu lenda í sam-
keppni við nágrannalönd okkar af
fullum þunga. Þar mun strax gæta
aflsmunar í stærðarhagkvæmni og
styrkleika greinanna í viðkomandi
löndum, með tilheyrandi afleiðing-
um fyrir íslenskan mjólkuriðnað og
mjólkurframleiðendur. Það liggur í
hlutarins eðli að samkeppni í þess-
um vöruflokkum við stóru fyrirtæk-
in í nágrannalöndum okkar myndi
hafa hvað alvarlegustu afleiðingar
á mjólkurframleiðslu og rekstur
afurðastöðva úti á landsbyggðinni.
Eðli máls samkvæmt hefur mjólk-
uriðnaður hér á landi þróast með
þeim hætt að þessir vöruflokkar eru
framleiddir hjá afurðastöðvum sem
eru fjærst okkar stærsta markaði sem
er á höfuðborgarsvæðinu. Ástæðan
er m.a. sú að mestri hagkvæmni
hefur verið náð m.t.t. flutninga með
þessu fyrirkomulagi.
Samantekin áhrif
Mjólkurframleiðsla mun dragst veru-
lega saman með tilheyrandi fækkun
mjólkurframleiðenda.
Afurðastöðvum mun fækka enn
frekar, rekstrarforsendur mjólkuriðn-
aðar munu þyngjast verulega, og
rekstrarskilyrði afurðastöðva úti á
landsbyggðinni verða fyrir mestum
búsifjum.
Verð þeirra vara sem þyrfti að
sinna neytendum með úr íslenskri
mjólk myndi hækka umtalsvert.
Aðrir þættir sem snerta samfélagið
í heild sinni og þurfa frekari
skoðunar:
Þjónusta og dreifing til neytenda á
þéttbýlisstöðum fjarri afurðastöðv-
um úti á landsbyggðinni og trygging
þeirrar þjónustu.
Verður hægt að tryggja framboð
innfluttra matvæla á íslandi, á þeim
tímum þegar eftirspurn er meiri en
framboð. Allar þjóðir setja þegna
sína í forgang þegar slíkar aðstæður
koma upp.
Afurðastöðvar eru fyrst og fremst
tæki mjólkurframleiðenda til að taka
á móti afurðum þeirra til vinnslu,
markaðsfæra og selja mjólkurvörur.
Markaðstekjur afurðastöðva þurfa
að standa undir almennum rekstr-
arkostnaði vinnslunnar og dreifingar.
Það sem eftir stendur fer til greiðslu
afurðaverðs til framleiðenda. Því
er það ljóst að þrengingar í rekstri
og afkomu afurðastöðva munu allt-
af enda hjá mjólkurframleiðendum
með lækkun á afurðaverði og lækk-
un á launagreiðslugetu búanna.
Ljóst er að innganga Íslands í
ESB muni hafa umtalsverð áhrif á
forsendur greinarinnar í heild sinni.
Leggja þarf umtalsverða vinnu í að
kortleggja helstu áhrifaþætti, svara
mörgum stórum spurningum sem
fram koma, og í framhaldinu að meta
áhrifin í heild sinni allt frá fram-
leiðslustigi til markaðar. Jafnframt
er mikilvægt að fylgjast grannt með
síbreytilegi þróun í áherslum ESB í
landbúnaðarstefnu sinni.
Samantekt SAM um áhrif hugsanlegrar aðildar að ESB
Mjólkuriðnaðurinn mætti ofjarli sínum