Bændablaðið - 13.01.2009, Qupperneq 16

16 Bændablaðið | þriðjudagur 13. janúar 2009
Umræða um áhrif ESB aðildar
á Ísland og íslenskan landbúnað
mótast mjög af stefnu og stöðu
líðandi stundar eða fortíðar.
Enn meiri nauðsyn er þó á því
að reyna að horfa til framtíðar.
Evrópusambandið er í sífelldir
mótun og þróun. Miklar breyt-
ingar hafa t.d. orðið á síðustu
10-15 árum, eða frá því þegar
sambandið mynduðu 12 ríki í
V-Evrópu og þrjú bættust við
þann 1. janúar 1995.
Landbúnaðarstefna ESB (CAP)
hefur þannig á undanförnum árum
tekið stórfelldum breytingum. Að
hluta til er sú þróun til komin til
að mæta kröfum í alþjóðasamn-
ingum um viðskipti innan Alþjóða
viðskiptastofnunarinnar, WTO.
Stækkun ESB til austurs hefur einn-
ig knúið á um þessa þróun. Helstu
markmiðin eru að:
► Framleiðsluákvarðanir bænda
ráðist af markaði án opinberrar
íhlutunar.
► Hvetja til að búskapur verði
sjálfbær umhverfislega og efna-
hagslega
► Gera landbúnaðarstefnuna ein-
faldari fyrir bændur og fram-
kvæmdaraðila hennar
Nýjasti áfanginn í breytinum
á CAP er svokölluð „heilsufars-
skoðun“ (Health Check), en nið-
urstöðurnar voru kynntar þann
20. nóvember sl. Mariann Fischer
Boel, framkvæmdastjóri landbún-
aðarmála ESB segist á bloggsíðu
sinni sannfærð um að breytingarn-
ar muni styðja bændur innan ESB
í því verða hæfari til að bregð-
ast við skilaboðum markaðarins
og takast á við áskoranir t.d. af
völdum loftslagsbreytinga. Enn er
dregið úr greiðslum sem tengjast
framleiðslu og þær verða flestar
aflagðar fyrir 2013. Áfram verður
þó t.d. heimilt að halda greiðslum
út á sauðfé (20 €/kind) Þá verð-
ur ýtt á eftir aðildarlöndunum að
draga úr tengingu greiðslna til
einstakra framleiðenda við stuðn-
ing til þeirra á árunum 2000-2002
en í staðinn verði teknar í vaxandi
mæli upp svokölluð „héraða-mód-
el“ þar sem greiðslur á hektara
ræktunarlands verða þær sömu til
allra bænda, innan skilgreindra
svæða í einstökum löndum. Fyrir
íslenska bændur gæti þetta t.d. þýtt
ef af ESB aðild yrði, að greiðslur
af CAP yrðu þær sömu á ha lands
sem uppfylla stuðningsskilyrði
alls staðar á landinu í stað þess að
stuðningur tæki mið af framleiðslu
eða beingreiðslum til einstakra
búa á tilteknu tímabili. Við þetta
má bæta að ESB á aðild að sam-
komulagi innan WTO um afnám
útflutningsbóta.
Breytingarnar sem samþykktar
voru 20. nóvember sl. fela einnig
í sér fjölbreyttari möguleika fyrir
einstök aðildarlönd til að beina
afmörkuðum hluta stuðnings við
landbúnað (10% af eingreiðslum
sem heimilt er að greiða út á land)
til annarra afmarkaðra verkefna.
Þetta geta verið verkefni tengd
umhverfismálum, til að bæta með-
ferð búfjár, styðja við tilteknar
búgreinar (mjólkurframleiðsla,
nautgripakjötsframleiðsla, sauðfjár
og geitabúskapur og hrísgrjóna-
rækt) á efnahagslega illa stöddum
svæðum og við efnahagslega veik-
burða búskaparform (economically
vulnerable types of farming) sem er
nýtt. Einnig er gert ráð fyrir fram-
lögum í sameiginlega sjóði til að
takast á við búfjár- og plöntusjúk-
dóma. Þetta er frjálst val fyrir eins-
tök ríki en lækkar á móti greiðslur
út á hektara til framleiðenda
almennt, eftir því í hvaða mæli er
valið að beita þessum heimildum.
Af öðrum ákvörðunum má
nefna afnám kröfunnar um að hafa
land í „tröð“ og að hámarksstuðn-
ingur við unga bændur til að hefja
búskap er hækkaður úr 55.000 € í
70.000 €. Þessu hafa samtök ungra
bænda í ESB lýst ánægju með.
Evrópusamtök bænda (COPA) hafa
hins vegar lýst vonbrigðum með
nýjustu breytingarnar. Segja þau
m.a. að afkomuöryggi bænda hafi
versnað og að CAP verði sífellt
minna sameiginleg en meira komið
undir ákvörðunum einstakra landa
um útfærslur. Þá sé framkvæmd-
in sífellt flóknari og erfiðara að
útskýra hana fyrir almenningi.
Stækkun ESB til austur kallar síðan
áfram á breytingar á landbúnaðar-
stefnunni, ekki síst til að halda aftur
af útgjöldum til málaflokksins sem
og mæta skuldbindingum í WTO
samningum.
Í heildina er þróunin á þann veg
að, að því marki sem sameiginleg-
ar reglur gilda, er verið að rjúfa
tengslin við framleiðslu en þess í
stað eru greiðslur tengdar öðrum
verkefnum eða starfsemi á búunum.
Aðstæður hér á landi eru töluvert
frábrugðnar því sem gerist víðast í
Evrópu. Mengun frá landbúnaði er
án efa minni, eiturefna- og áburð-
arnotkun minni og ræktunarland
stendur í margfalt minna mæli opið
yfir veturinn. Á hinn bóginn er
framleiðslukostnaður hærri vegna
norðlægrar legu landsins og flutn-
ingskostnaðar og smæðar markaðar
þegar kemur að öflun mikilvægra
aðfanga. Ef afurðaverð á mark-
aði að viðbættum styrkjum tengd-
um framleiðslu lækkar niður fyrir
breytilegan kostnað við framleiðsl-
una kemur fljótt að því að hagstæð-
ara verður fyrir bændur að minnka
eða hætta búvöruframleiðslu en
uppfylla aðrar kröfur til að fá
greiðslur út á land. Þessarar þróun-
ar sér þegar stað innan ESB t.d. í
Skotlandi þar sem breytingar hafa
orðið á sauðfjárbúskap. Því er einn-
ig spáð að nautakjötsframleiðsla
í Danmörku og Svíþjóð muni fara
halloka þegar greiðslur sem nú eru
inntar af hendi út á lifandi gripi,
verða fluttar inn í Eingreiðslukerfið
(SPS) og greiddar út á land.
Eflaust má finna ýmis atriði í
landbúnaðarstefnu ESB sem vert
væri að horfa til hér á landi, t.d.
stuðning við nýliða í greininni.
Ekkert er hins vegar í veginum fyrir
því að innleiða slíkan stuðning eða
annan við fjárfestingar og hagræð-
ingu í búrekstri ef vilji stendur til
þess. Fyrir landbúnaðinn á það því
ennþá við að utan ESB er ótvírætt
meiri sveigjanleiki fyrir Ísland til
að móta eigin landbúnaðarstefnu
til að mæta markmiðum eins og t.d.
varðandi matvælaöryggi þjóðarinn-
ar eða önnur þau sem valið er að
byggja á.
Á markaði
Útgjöld til mat- og drykkjarvörukaupa
hlutfallslega lægst í hálaunalöndum
Íslendingar verja 14,6% af útgjöldum heimilanna (án eigin húsnæðis)
til matar- og drykkjarvörukaupa. Hlutfallið er lægra en í mörgum
okkar nágrannalöndum og sem fyrr eru það ríki Austur-Evrópu sem
eyða hlutfallslega mest af sínum tekjum í mat og drykkjarvörur.
Það er Hagstofa Evrópu sem safnar upplýsingum um verðlag og útgjöld
neytenda í löndum Evrópska efnahagssvæðisins auk fleiri landa sem stefna
á ESB-aðild, s.s. Króatíu og Tyrklands. Samanburður á útgjöldum er gerð-
ur án útgjalda vegna eigin húsnæðis. Þegar útgjöld til matar- og drykkjar-
vörukaupa eru skoðuð sem hlutfall af heildarútgjöldum samkvæmt vísitölu
neysluverðs án eigin húsnæðis á árinu 2008 var Ísland í 9. sæti. Lægst er
hlutfallið í Sviss eða 10,7%, í Bretlandi 10,9% en þar er ekki virðisauka-
skattur á matvöru, og í Luxemborg 11,2%. Noregur er í 6. sæti (13.3%) og
Ísland er síðan í 9. sæti með 14,6% af útgjöldum (án eigin húsnæðis) til
matar- og drykkjarvörukaupa. Á hæla okkar koma síðan Svíþjóð (15%),
Finnland (15,4%) og Danmörk (15,5%). EB
Sviss
Bretland
Lúxemborg
Þýskaland
Austurríki
Noregur
Holland
Írland
Ísland
Svíþjóð
Finnland
Danmörk
Frakkland
Grikkland
Slóvenía
Belgía
Ítalía
Malta
Slóvakía
Kýpur
Portúgal
Tékkland
Ungverjaland
Spánn
Eistland
Pólland
Litháen
Búlgaría
Lettland
Tyrkland
Rúmenía
0 5 10 15 20 25 30 35 40%
Innflutningur á kjöti í nóvember
Í nóvember voru flutt inn alls 16,8 tonn af kjöti. Fyrstu 10 mánuði ársins
vour hins vegar flutt inn 1.108 tonn af kjöti eða um 110 tonn á mánuði.
Þetta er því mikil breyting sem augljóslega verður rakin til falls krónunn-
ar og breytinga í gjaldeyrismálum. Meðfylgjandi tafla sýnir samantekinn
innflutning á kjöti fyrstu 11 mánuði áranna 2007 og 2008 eftir tegundum.
EB
Tímabil: janúar-nóvember 2007 2008
Nautakjöt 284.090 319.502
Alifuglakjöt 342.296 506.475
Svínakjöt 225.082 278.770
Aðrar kjötvörur af áðurtöldu 13.635 19.918
Samtals 865.103 1.124.665
Framtíð landbúnaðarstefnu Evrópusambandsins
Þessi mynd sem fengin er úr bæklingi um landbúnaðarstefnu ESB skýrir ágætlega hvernig hún hefur þróast síðan
1980. Fram yfir 1990 eru framleiðslustyrkir (appelsínugular súlur) og útflutningsbætur (dumbrauðar) allsráðandi
en árið 1991 koma beingreiðslur (bláar) til sögunnar. Fimm árum síðar hefjast byggðastyrkirnir (ljósgular) sem
hafa vaxið hægt en örugglega síðan. Beingreiðslur voru ríkjandi fram til 2005 en þá koma svonefndar „aftengdar
greiðslur“ (grænar) til skjalanna. Þær eru stundum kallaðar grænar greiðslur og hafa það séreinkenni að þær eru
ekki tengdar framleiðslumagni heldur oftast nær landi. Eigendur þess verða svo að uppfylla ýmis skilyrði um
gæðastýringu, umhverfismál og sjálfbærni til þess að fá þennan stuðning. Súlurnar sýna landbúnaðarstuðning-
inn í milljörðum evra (sjá vinstri ás) en rauða línan sýnir hlutfall hans af þjóðarframleiðslu aðildarríkjanna (hægri
ás). Efst má sjá hvernig ríkjunum fjölgar í áranna rás úr 10 í 25 (nú 27).
SS gefur út
afkomuviðvörun
Sláturfélag Suðurlands (SS)
hefur sent frá sér tilkynn-
ingu um afkomuviðvörun.
Þar kemur fram að vegna
óhagstæðs rekstrarum-
hverfis íslenskra fyrirtækja
á árinu 2008 - gengisfalls
krónu, verðbólgu og hárra
vaxta - verði fjármagnsliðir
Sláturfélags Suðurlands svf.
afar óhagstæðir á árinu 2008 í
samanburði við árið á undan.
Það valdi því að umtalsvert
tap verði af rekstri félagsins
á árinu 2008, þó endanlegar
afkomutölur liggi ekki fyrir.
SS var með óverulegar stöð-
ur í framvirkum samningum,
hlutabréfum og öðrum verð-
bréfum við fall bankanna og
varð því ekki fyrir beinu tjóni
vegna þess. Velta félagsins á
árinu hefur aukist talsvert og
almennur rekstur gengið vel
og því fyrirséð að hagnaður
fyrir fjármagnsliði, afskriftir og
skatta (EBITDA) verður mun
hærri en árið 2007, að því er
segir í tilkynningunni.
Til að styrkja greiðslustöðu
félagsins hafa verið nýtt ákvæði
í lánasamningum til frestunar á
stærri afborgunum lána fram til
ársins 2010.
Erna Bjarnadóttir
hagfræðingur Bændasamtaka
Íslands
eb@bondi.is
Evrópumál
Útflutningsbætur
M
ill
ja
rð
ar
e
vr
a
H
lutfall af þjóðarfram
leiðslu
Framleiðslustyrkir
Aftengdar greiðslur
Beingreiðslur
% af þjóðarframleiðslu ESBByggðastyrkir