Fréttablaðið - 20.02.2012, Qupperneq 10

20. febrúar 2012 MÁNUDAGUR10
Mannréttindadómstóll
Evrópu ítrekar í tveimur
nýlegum dómum þá afstöðu
sína að brot gegn frið-
helgi einkalífs með mynd-
og nafnbirtingum í fjöl-
miðlum geti átt fullan rétt
á sér þegar efnið varðar
almannahag. Þegar til-
gangurinn er sá einn að
svala forvitni lesenda vegur
vernd einkalífs þó þyngra.
Mannréttindadómstóll Evrópu
hefur komist að þeirri niðurstöðu
að þýskum slúðurtímaritum hafi
verið heimilt að birta greinar og
ljósmyndir af Karólínu Mónakó-
prinsessu þar sem hún er í fríi
með eiginmanni sínum og börnum.
Sömuleiðis hafi þýska síðdegis-
blaðinu Bild verið heimilt að birta
fréttir og ljósmyndir af þýska leik-
aranum Bruno Eyron, sem hafði
verið handtekinn fyrir að vera
með fíkniefni í fórum sínum.
Þessir dómar virðast kannski
stangast á við frægan úrskurð
sama dómstóls frá árinu 2004,
svokallaðan Karólínudóm, þar
sem myndbirtingar og frásagnir
af einkalífi Karólínu prinsessu
voru sagðar stangast á við ákvæði
Mannréttindasáttmála Evrópu um
friðhelgi einkalífs.
Munurinn
Skýringin liggur hins vegar í því
að árið 2004 gat dómstóllinn ekki
séð að umfjöllun um einkalíf Kar-
ólínu ætti neitt sérstakt erindi
við almenning, en í seinni úr-
skurðinum er umfjöllun um einka-
líf hennar sögð snerta umræðu-
efni, sem óneitanlega varðar
almenning: nefnilega heilsubrest
Rainiers fursta, föður Karólínu
prinsessu, en hann var þá þjóð-
höfðingi í Mónakó. Sömuleiðis er
umfjöllun fjölmiðla um einkalíf
leikarans Eyron sögð varða efni,
sem almenningi kemur við, nefni-
lega opinber sakamál.
Í nýju dómunum, sem kveðnir
voru upp 7. febrúar síðastliðinn,
ítrekar dómstóllinn beinlínis þá
afstöðu sína, sem útlistuð er í
dómnum frá 2004, að tjáningar-
frelsið réttlæti ekki umfjöllun fjöl-
miðla um einkalíf fræga fólksins
ef tilgangurinn er sá einn að svala
forvitni lesenda. Brot gegn frið-
helgi einkalífs sé hins vegar rétt-
lætanlegt ef umfjöllunin getur
talist framlag til umræðu sem
varðar hag almennings.
Áhrif dómanna
Útgefandi þýska dagblaðsins Bild,
sem birti fréttir af leikaranum
sem gripinn var með fíkniefni,
fagnaði niðurstöðu Mannréttinda-
dómstólsins: „Fræga fólkið getur
ekki lengur sóst eftir opinberri
umfjöllun þegar það hentar þeim
að nota fjölmiðlana í þágu sjálfs
sín og ferils síns, en svo látið
banna fréttaflutning af sér þegar
það hefur gerst brotlegt við lög,“
segir Claas-Hendrik Soehring,
yfirmaður hjá Axel Springer for-
laginu í Berlín, sem gefur út Bild.
Afstaða dómstólsins styrkir
því greinilega harðsnúinn frétta-
flutning af fólki sem uppvíst
verður að lögbrotum, en á hinn
bóginn er engan stuðning að finna
hjá dómstólnum við þá æsifrétta-
mennsku sem einungis gengur út
á að svala forvitni almennings um
líferni fræga fólksins. Dóm stóllinn
gerir eftir sem áður ótvíræða
kröfu til þess að fjölmiðlar segi
ekki fréttir af einkalífi fólks, gegn
vilja þess, nema þær eigi ótvírætt
erindi við almenning.
Réttindi stangast á
Í málum Karólínu prinsessu og
leikarans Eyron virðast dómarar
FRÉTTASKÝRING: Fjölmiðlar og friðhelg einkalífs
Jafnvægiskúnst dómaranna
Upphaf 8. greinar: Friðhelgi einkalífs og fjölskyldu
1. Sérhver maður á rétt til friðhelgi einkalífs síns, fjölskyldu, heimilis og
bréfaskipta. […]
Upphaf 10. greinar: Tjáningarfrelsi
1. Hver maður á rétt til tjáningarfrelsis. Sá réttur skal einnig ná yfir frelsi til
að hafa skoðanir, taka við og skila áfram upplýsingum og hugmyndum
heima og erlendis án afskipta stjórnvalda. […]
Ákvæði rekast á
KARÓLÍNA PRINSESSA OG ERNST AUGUST VON HANNOVER Karólína Mónakóprinsessa
hefur í tvo áratugi reynt að koma í veg fyrir myndbirtingar og umfjöllun fjölmiðla um
einkalíf sitt og fjölskyldu sinnar. NORDICPHOTOS/AFP
Karólínumálið 2004
Dómurinn frægi frá 2004 snýst um myndbirtingar í þremur þýskum tímaritum,
Freizeit Revue, Bunte og Neue Post árin 1993 og 1997. Myndirnar eru teknar
við ýmis tækifæri, þar sem hún var á veitingastöðum, í skíðaferðalagi, útreiðar-
túr, á reiðhjóli eða á ströndinni, ýmist með leikaranum Vincent Lindon eða
með Ernst August von Hannover, sem síðar varð eiginmaður hennar, og
stundum einnig með börnum hennar frá fyrra hjónabandi.
Karólína prinsessa kærði þessar myndbirtingar en dómstólar í Þýskalandi
töldu ekkert athugavert við þær. Mannréttindadómstóllinn komst hins vegar
að annarri niðurstöðu og taldi myndbirtingarnar brot gegn friðhelgi einkalífs
prinsessunnar, með þeim rökstuðningi að „birting umræddra ljósmynda og
blaðagreina, sem höfðu þann eina tilgang að svala forvitni ákveðins lesenda-
hóps, geti ekki talist framlag til neinnar umræðu sem varðar almannahag í
samfélaginu þrátt fyrir að stefnandinn sé þekktur meðal almennings.”
Karólínumálið 2012
Seinna Karólínumálið snýst um myndbirtingar í þýsku tímaritunum Frau im
Spiegel og Frau Aktuell á árunum 2002 til 2004. Á myndunum sést Karólína
ásamt eiginmanni sínum að njóta lífsins í skíðaferðalögum í Sviss eða Austur-
ríki meðan faðir hennar, Rainer fursti, var alvarlega veikur heima í Mónakó.
Karólína og eiginmaður hennar kærðu þessar myndbirtingar og vísuðu til
dómsins frá 2004 máli sínu til stuðnings. Aftur tóku þýskir dómstólar málstað
fjölmiðlanna gegn Karólínu, reyndar aðeins að hluta, og að þessu sinni tók
Mannréttindadómstóll Evrópu undir það. Rökstuðningurinn er sá að veikindi
Rainers fursta hljóti að teljast „samtímaviðburður sem tímaritin hafi heimild
til að skýra frá”, og þá sé heldur ekkert athugavert við að birta umræddar ljós-
myndir með þeirri umfjöllun “vegna þess að þær styðja og myndskreyta þær
upplýsingar sem komið er á framfæri.”
Mál leikarans Bruno Eyron 2012
Þýski leikarinn Bruno Eyron, sem var þekktur í Þýskalandi fyrir að leika lög-
regluforingjann Balko í samnefndri sjónvarpsþáttaröð, var handtekinn á
Októberhátíð í München árið 2004 fyrir að vera með 0,23 grömm af kókaíni í
fórum sínum. Fréttir af þessu birtust nokkrum dögum síðar, fyrst í dagblaðinu
Bild, sem þekkt er fyrir að leggja áherslu á æsifréttir, og strax á eftir í flestum
öðrum fjölmiðlum, sem vitnuðu þá í fréttina úr Bild. Tæpu ári síðar, þegar
dómur var fallinn, birti Bild aðra frétt þar sem skýrt var frá því að Eyron hefði
játað að hafa notað kókaín og að hann hafi verið dæmdur til að greiða 18
þúsund evrur í sekt.
Eyron fór í mál við dagblaðið Bild og þýskur dómstóll komst að þeirri
niðurstöðu að í þessu tilfelli vegi persónuréttindi leikarans þyngra en réttur
almennings til að fá upplýsingar, jafnvel þótt rétt hafi verið sagt frá, enda hafi
hann hvorki verið mjög þekktur né heldur geti glæpurinn talist mjög alvarlegur
þegar litið er til þess að hann hafi verið með lítið magn af fíkniefninu á sér,
auk þess sem sambærilegir glæpir geti ekki talist óalgengir.
Mannréttindadómstóll Evrópu komst að þveröfugri niðurstöðu, með þeim
rökum meðal annars að almenningur eigi „rétt á því að fá upplýsingar – og að
geta aflað sér upplýsinga – um sakamál, sé þess stranglega gætt að gera ráð
fyrir sakleysi.”
Þrír úrskurðir Mannréttindadómstólsins
MANNRÉTTINDADÓMSTÓLL EVRÓPU Dæmir á grundvelli Mannréttindasáttmála
Evrópu frá 1950. NORDICPHOTOS/AFP
Mannréttindadómstólsins ekki
ganga út frá því að neitt einfalt
mat sé til á því hvort eigi að vega
þyngra, rétturinn til tjáningar-
frelsis samkvæmt 10. grein Mann-
réttindasáttmála Evrópu eða
rétturinn til friðhelgi einkalífs
samkvæmt 8. grein sama sáttmála.
Þegar þessar tvær megin reglur
mannréttindalaga stangast á,
þá þarf að meta það í hverju til-
viki hvor reglan eigi að hafa for-
gang. Til grundvallar slíku mati
draga dómararnir fram nokkrar
viðbótar forsendur.
Viðbótarforsendur
Ein þeirra er sú, sem þegar er
nefnd, hvort fréttaflutningurinn
er eingöngu til þess hugsaður að
svala forvitni fólks eða hvort efnið
er talið eiga raunverulegt erindi
við almenning.
Önnur er sú, hvort frétt snúist
um opinbera persónu, það er að
segja einstakling sem sannarlega
er nægilega þekktur til að geta
talist opinber persóna. Bæði Kar-
ólína prinsessa og þýski leikarinn
Bruno Eyron fullnægja að mati
dómstólsins þessu skilyrði, þótt
Eyron sé reyndar lítt þekktur utan
Þýskalands.
Þá telur dómstóllinn einnig
ástæðu til að spyrja hvernig staðið
var að öflun frétta eða ljósmynda,
hvaðan og hvernig upplýsingar
berast fjölmiðli, til dæmis hvort
þeirra sé aflað með blekkingum
eða hvort þær séu opinberlega
staðfestar.
Varðandi ljósmyndir sérstak-
lega er spurt hvort þær eru teknar
á stað sem opinn er almenningi,
hvort ljósmyndari hafi verið í
felum eða farið dult með gerðir
sínar, eða hvort ljósmyndari geti
hreinlega talist hafa verið að
áreita viðkomandi.
Enn fremur er spurt um fyrri
framkomu viðkomandi ein-
staklings, til dæmis hvort hann
hafi sjálfur áður sóst eftir kast-
ljósi fjölmiðla og geti af þeim
sökum ekki lengur reiknað með
því að einkalíf hans njóti fullrar
friðhelgi.
Einnig er spurt um það hvaða
áhrif myndbirting og fréttir geti
haft á líf viðkomandi einstaklings.
Óleyst álitamál
Öll þessi atriði og fleiri til eru
reifuð í úrskurðum Mannréttinda-
dómstólsins, bæði nú í febrúar og
einnig í gamla Karólínumálinu
fyrir átta árum, þannig að hér er
greinilega um jafnvægiskúnst að
ræða þar sem til lítils er að hrapa
að ályktunum í fljótfærni.
Með úrskurðum sínum hefur
dómstóllinn þó engan veginn tekið
á öllum álitamálum sem snerta
fréttaflutning af einkalífi fólks
eða myndbirtingar því tengdar.
Áfram er til dæmis óljóst
hvernig dómstóllinn tæki á því
ef mikilvægar fréttir af einstak-
lingum, sem að mati dóm-
stólsins ættu ótvírætt erindi við
almenning, væru fengnar með
blekkingum eða einhverjum öðrum
hætti sem vafasamur gæti talist.
Guðsteinn
Bjarnason
gudsteinn@frettabladid.is
hollur kostur á 5 mín.
Gríms fiskibollur