Kraftur - 01.05.2003, Blaðsíða 5

4 5
að grunnorsökina er að finna í
erfðaefninu. Grundvallarbreytingin
sem veldur krabbameinssjúkdómum
er þegar áunnin breyting eða
skemmd verður í erfðaefninu sem
gerir það að verkum að þær frumur
sem verða fyrir breytingunni fara
að vaxa. Sem dæmi um slíkt má
nefna litningayfirfærslu (chromosome
translocation) sem er algeng í
hvítblæði. Litningarnir innihalda gen
og við litningayfirfærslu þá á sér stað
víxlun. Við erum að spyrða saman
tvo búta sem eiga ekki heima saman
og á samskeytum þessara búta getur
myndast ný genaafurð sem veldur
truflun í vaxtastjórnun sem leiðir til
óeðlilegs vaxtar frumunnar. Þannig
er áunnin skemmd í erfðaefninu
grunnorsök krabbameins sem leiðir
af sér augljósa spurningu um hvað
það er sem veldur skemmdum á
erfðaefninu og af hverju sumir fá
þetta en aðrir ekki? Í hvítblæði
er samt sem áður þáttur erfða
tiltölulega lítill miðað við mörg önnur
krabbamein.
Það vill svo til að langvinnt
mergfrumuhvítblæði (CML) er vegna
litningayfirfærslu sem er mjög sértæk
en í yfir 20 ár hafa menn verið að
kortleggja sameindaerfðafræðilega
uppbygging þessa hvítblæðis.
Litningayfirfærslan í langvinnu
mergfrumuhvítblæði kveikir á flokki
vaxtaörvandi gena sem heitir týrósín
kínasi sem er ein af lykilsameindum
í að stjórna vexti ýmissa frumna.
Týrósín kínasar eru bæði á yfirborði
og í innfrymi frumnanna og þegar
við kveikjum á týrósín kínösum þá
leiðir það yfirleitt til að fruman fer að
skipta sér. Í venjulegri frumu er það
grundvallaratriði að hvenær sem
fruma kveikir á týrósín kínasa að þá
séu leiðir til að slökkva á kínasanum
líka. Í litningayfirfærslu kveikir
fruman á týrósín kínasa á óeðlilegan
hátt þannig að fruman getur ekki
slökkt á þessum kínasa og skiptir
sér því viðstöðulaust, og afleiðingin
er krabbamein, í þessu tilfelli
langvinnt mergfrumukrabbamein
(CML). Án meðferðar leiðir það til
þess að mergfruma sem hefur þessa
breytingu tekur yfir allan merg og
alla blóðmyndun sjúklingsins. Með
tímanum safnar krabbameinsfruman
upp nýjum genaskemmdum
sem á endanum leiðir til
bráðamergfrumuhvítblæðis (AML).
Þarna er um að ræða sjúkdóm
sem hefur mjög vel skilgreinda
genaskemmd.
Á allra síðustu árum hefur átt
sér stað þróun á týrósín kínasa-
hemlum sem eru litlar lyfjasameindir
sem bindast inn í týrósín kínasann
eins og lykill í skráargat. Við
höfum 90 mismunandi kínasa í
erfðaefni okkar en í langvinnu
mergfrumuhvítblæði (CML) er
það skemmd í týrósín kínasanum
Abelson, (eða ABL) sem knýr áfram
vöxt krabbameinsfrumnannna.
Það er hægt að búa til hemla
einungis á þennan týrósín kínasa
ásamt örfáum öðrum kínösum,
þannig að meðferðin er mjög
sértæk. Við vitum það líka að ef
við erum með nógu sértæka hemla
á þennan týrósín kínasa, þá geta
eðlilegar frumur lifað góðu lífi og þar
af leiðandi verða aukaverkanir af
meðferð í lágmarki. Það eru einnig
fleiri týrósín kínasa-hemlar í þróun
því við vitum um fleiri krabbamein
þar sem kveikt er á týrósín kínösum
sem valda frumuskiptingu. Langvinnt
mergfrumuhvítblæði (CML) er þó
enn í dag besta dæmið og það sem
langmest hefur verið rannsakað.
Við eigum einnig aðra tegund
af markmiðaðri meðferð en hún
hefur ekki valdið jafn afgerandi
áhrifum á meðferðarsvörun. Þar
er verið að nota einstofna mótefni
til þess að bindast við sértækar
sameindir sem eru til staðar í
krabbameinsfrumum en ekki í
eðlilegum frumum. Þessi tegund af
meðferð kemur stundum til sögunnar
í meðhöndlun brjóstakrabbameina
og í talsverðu mæli í ákveðnum
tegundum af eitilfrumukrabbameini
og hvítblæði. Í flestum tilfellum
hafa þessi einstofna mótefni
verið notuð í bland við klassíska
krabbameinslyfjameðferð en þannig
hefur fengist betri svörun en við
klassískri krabbameinslyfjameðferð
einni og sér.
Stökkbreyting á erf›aefninu„Hringstiginn“ úr A-T-G-C