Læknablaðið - 15.05.1986, Síða 5

LÆKNABLAÐIÐ 1986;72:117-9
117
LÆKNABLAÐIÐ
THE ICELANDIC MEDICAL JOURNAL
Læknafélag íslands og
Læknafélag Reykjavíkur
72. ÁRG. - MAÍ 1986
IÐRAÓLGA - ÓLGA í IÐRUM
Hvað er iðraólga (irritable bowel syndrome,
IBS)? Er um einn kvilla að ræða eða samsafn
margra með mismunandi orsakir? Svar við
þessu vefst fyrir mönnum af ýmsum
ástæðum. Kvillinn er illa skilgreindur og
orsök (orsakir) hans óþekkt (ar). Ennfremur
vita menn ekki um ákveðið klíniskt kenni-
merki hans (marker), þar sem í kvillanum
finnast ekki áþreifanlegar veilur. Hann er
hins vegar afar algengur og villir oft fyrir,
hvað greiningu snertir, því hann tekur oft á
sig mynd annarra sjúkdóma, oft alvarlegra.
Fyrir þessa sök verður kvillinn mikilvægari,
þótt hann sé sjálfur meinlaus.
Nýleg könnun bendir til þess, að 14 til
22% manna hafi þennan kvilla (1). Því
kemur ekki á óvart, að meira en helmingur
sjúklinga, sem leita til sérfræðings í melt-
ingarsjúkdómum, hafa iðraólgu.
Þegar um svo algengan vanda er að ræða,
verður sú spurning áleitin, hvar setja á
mörkin milli eðlilegra meltingartruflana og
iðraólgu. Læknar geta sjálfir ráðið miklu í
þessu efni, því að í túlkun þeirra getur
skaðlaus kvörtun orðið að kvilla og þar með
sá, sem kvartar, að sjúklingi. 1 nýlegum
leiðara er stungið upp á því, að iðraólgu-
sjúklingar séu »kvartarar« (somatizers), þeir
túlki streitu sem einkenni (2).
Þótt einkenni um iðraólgu hafi fyrrum
verið rakin til ristilsins (colon irritabile
syndrome), telja nú flestir, að mjógirni og
jafnvel magi og vélinda eigi fullt eins mikla
hlutdeild í einkennum. Þess vegna á iðraólga
(IBS) betur við en ristilbólga (ICS).
Hver eru þá einkenni iðraólgu? Þau eru
fremur óljós, fyrst og fremst endurteknir
langvinnir kviðarholsverkir samfara hægða-
óreglu, oftast hægðartregða og niðurgangur
á víxl. Verkirnir eru ýmist staðbundnir eða
dreifðir hvar sem er í kviðarholi eða jafnvel
baki, þó oftast í neðanverðum kvið. Þeir
geta verið af ýmsu tagi, svo sem krampa-
kenndir verkir, stingverkir eða seiðingur.
Hægðaóregla getur lýst sér með ýmsu móti,
sem strjálar eða harðar hægðir, með miklum
rembingi eða tilfinningu um ónóga tæmingu.
Þegar um niðurgang er að ræða, eru hægðir
oftast tíðar eða linar, oft tíð hægðarþörf, en
venjulega er ekki um aukið hægðarmagn að
ræða. Sjúklingar með verk án hægðaóreglu
eða hægðatregðu án verkjar verða því varla
flokkaðir með iðraólgusjúklingum.
Sjúkdómsmyndin verður hins vegar iðu-
lega mun flóknari, þar sem iðraólgusjúkling-
ar hafa fjölmörg einkenni, sem ýmist má
rekja til garna eða annarra líffæra. Þannig
hefur helmingur þeirra ógleði og uppköst,
fjórðungur til helmingur meltingarónot og
kyngingartruflun og tæplega þriðjungur til-
finningu um kökk í hálsi (globus) (3). Auk
þess hefur helmingur sjúklinga höfuðverk og
meira en fjórðungur kvartanir frá þvagfær-
um. Tíðni geðrænna vandamála af ýmsu tagi
er frá 0 til 90% (3).
Er iðraólga ef til vill fyrst og fremst ertar
garnir hjá ertum einstaklingum, sem þola illa
lífsins ólgusjó eða eru garnir þessara annars
eðlilegu einstaklinga óeðlilega viðkvæmar?
Hér má minna á það, að fyrstu tilraunir og
skipulegar athuganir, sem beindust að sál-
arlífj og sjúkdómum, voru einmitt gerðar á
magaslímhúð við ýmsar aðstæður, meðal
annars við mismunandi streitu og geðshrær-
ingu.
Lengi hefur verið kunnugt, að aukinn
þrýstingur í bugaristli hefur i för með sér
kviðarholsverk og hægðatregðu, en minnk-
aður þrýstingur veldur niðurgangi (4).
Fáeinir afbrigðilegir lífeðlisfræðilegir
þættir varpa nokkru ljósi á iðraólgu.
Sjúklingar kvarta fremur um verk en aðrir,
virðast hafa lækkað sársaukaþrep og sýnt
hefur verið fram á, að þeir þola verr út-
þenslu, en heilbrigðir, á endaþarmi við
ákveðinn þrýsting (5).
Iðraólgusjúklingar kvarta oft um ónot eða