Læknablaðið - 15.02.1987, Blaðsíða 11

LÆKNABLAÐIÐ
41
Læknisfræði, kenningar hennar og framkvæmd
þeirra er tímabundin, breytileg. Sem dæmi má
nefna að ekkert þeirra lyfja, sem nefnd eru í Lbl.,
mun nú notað nema morfín og ópíum. Og ég held
að orðin »blóðþrýstingur«, »efnaskipti« og
»hormónar« komi aldrei fyrir í Lbl. og hvergi er
talað um »offitu«.
Í formála að bókinni »Æviminningar læknis«
eftir Sigurð lækni Magnússon, sem út kom 1985,
talar Vilmundur Jónsson, fyrrverandi
landlæknir, um þá erfiðleika »að vera
uppfræddur af einni þekkingaröld til að starfa á
annarri«.
Svipaðir erfiðleikar mæta þeim, sem nú á dögum
skal rita eða ræða um þau fræði, sem koma fram
í Læknablaði Guðmundar Hannessonar
1902-1904. Jafnvel maður, sem að árafjölda á
læknisnám sitt miðja vegu milli útgáfuára Lbl. og
dagsins í dag lendir þar í torfærum. Og hann
hefur enga möguleika, enga löngun og því síður
neinn rétt til annars en að álíta að þar hafi góð
lœknisfræðiþess tíma verið sett fram á prýðilegan
hátt.
Sama fyrirvara hef ég á við næsta flokk:
2. Heilbrigðisþjónusta og framkvæmd hennar.
Hér er mikið ritað um bólusetningar, sóttvarnir
og sótthreinsun, sjúkraskýli og sjúkrahús.
G.H. gerir greinarmun á »sjúkraskýlum«, sem
fylgi bústöðum lækna og séu rekin í beinum
tengslum við heimili þeirra, og »sjúkrahúsum«,
sem séu á stærri stöðum og rekin sem sjálfstæðar
einingar. Hann birtir eigin grunnteikningar af
tveim stærðum slíkra stofnana. Ennfremur
grunnteikningu af sjúkraskýli á Brekku í Fljótsdal
og sjúkrahúsi á Fáskrúðsfirði með tilheyrandi
gagnrýni, en bæði þessi hús voru þá í byggingu.
Hann ræðir og fleiri kosti í þessum efnum,
»sjúkrahald privatmanna« í þéttbýli og
»PrivatkIinik lækna«.
Um þetta gildir allt hið sama: Það er fróðlegt
aflestrar en fjarlægt veruleika okkar í dag, og skal
ekki rætt nánar hér. Aðeins skal bent á að hér
liggur mikil hugsun og vinna að baki og að hér er
fjallað um vandamál og viðfangsefni þessara
fyrstu ára tuttugustu aldarinnar frá sem flestum
hliðum.
3. Staða lækna í samfélaginu, hlutverk þeirra,
réttindi og skyldur. Efnahagur lækna, laun þeirra
og gjaldskrá.
Um þessi mál skrifar G.H. oft og frá mörgum
hliðum, og verður hér aðeins drepið á örfá atriði
af því.
Strax í fyrstu tveim tölublöðunum er löng ritsmíð:
»Hvernig erum vér íslenzkir læknar? Hvernig
ættum vér að vera?« Þetta tvennt fer ekki saman
að dómi G.H. og kemur þar margt til: Miður góð
undirbúningsmenntun, einangrun lækna, og mest
af öllu áhugaleysi og framtaksleysi þeirra. Af
þessu leiði smátt og smátt »....þekkingar- og
æfingarleysi í öllu því, sem ekki er dagsdaglegt.«
(Bls. 3/1901) En hér er ekki aðeins læknum um að
kenna heldur og umhverfi þeirra. »Alþýðan
krefst lítils - það gjörir lækninum auðveldara að
slá slöku við.« (Bls. 3/1901)
Í nýársávarpi til lækna 1. janúar 1902 (bls.
17/1902) segir G.H.: »Ef ég væri spurður að,
hvað gott mér dytti í hug nú um áramótin, þá
væri það eitthvað í þá átt, að vér, ísl. læknar,
gætum verið stórveldi í landinu.
Yfir 40 menntaðir menn, dreifðir um land allt,
lausir við öll dogma og kredduhöft, flokkur með
nokkrum fjárráðum, sem sífellt er á ferðalagi,
sem kynnist landsmönnum og lífi þeirra flestum
mönnum betur,.... vér ættum að geta haft
geysileg áhrif!«
Það er glöggt og kemur víðar fram að G.H. ætlar
læknum mikinn hlut og áhrif innan samfélagsins,
þó að ekki liggi ljóst fyrir með hverju móti hann
hugsar sér að það verði. Og honum finnst talsvert
skorta á það. Á blaðsíðu 9/1901 segir hann m.a.:
»Einnig hef ég mjög oft orðið þess var, að oss
læknunum er skipað neðar í áliti alþýðu, en
flestum öðrum embættismönnum. Þetta kemur
ljóslega fram, þegar læknar eru bornir saman við
sýslumenn.....»Ég þúa nú alla nema
sýslumanninn og amtmanninn«, sagði bóndi
einn, sem ég ekkert þekkti, sem afsökun fyrir því,
að hann þúaði mig. Þetta lýsir hugsunarhættinum
hjá fjölda manna.
Ofan á það að vér erum lélegir læknar, bætist
það, að vér erum flestir fátækir og hjá eigi
allfáum - lítilsvirtir!«
Á næstu blaðsíðu segir G.H. svo: »Vér eigum að
verða vel sjálfstæðir í efnalegu tilliti, helzt svo
vel, að vér séum ekki neyddir til að sitja í
embættum fram til elliára. Socialt eigum vér að
geta oss þann orðstír, að þjóðin meti lækna sína
meira en kaupmenn, sýslumenn og
pöntunarstjóra, að þeim öllum ólöstuðum.«
Það er víða vikið að fjármálum og efnahag lækna
í Lbl. Á blaðsíðu 9/1902 gerir G.H. taxta lækna