Læknablaðið - 15.03.1988, Blaðsíða 37

LÆKNABLAÐiÐ 1988; 74; 101-15
101
FRÆÐSLUKVER 1
Marinó Pétur Hafstein
TAUGARAFRIT OG VÖÐVARAFRIT
Tilgangur greinarinnar er að kynna læknum
undirstöðuatriði er varða tauga- og vöðvarafrit.
Gengið er út frá litlum kynnum flestra lesenda af
þessum prófum, þar sem þau hafa ekki áður verið
kynnt hérlendis. Ýmsum tækniatriðum, sem
mikilvæg eru fyrir þá sem framkvæma
rannsóknina, er hinsvegar sleppt.
í fyrri hluta greinarinnar er fjallað um
grunnatriði, er varða eðlileg og óeðlileg svör og í
seinni hluta hennar er sagt frá klínísku notagildi.
1. LÍFEÐLIS- OG LÍFFÆRAFRÆÐILEG
UNDIRSTAÐA (1, 2, 3)
Úttaugakerfið samanstendur af heilataugum og
kjörnum þess, framhornsfrumum mænu,
taugarótum, taugaflækjum, taugum,
taugavöðvamótum og vöðvum. Helstu einkenni
við skaða á þessu kerfi eru: Vöðvamáttleysi,
vöðvarýrnun, skyntap, dofi og/eða verkur. Oft er
erfitt að átta sig á orsök þessara einkenna með
sögu og skoðun einum sér. Hér koma tauga- og
vöðvarafrit einmitt að gagni. Rannsóknin er beint
framhald af sögu og skoðun, þegar grunur er um
sjúkdóm í þessu kerfi. Tauga- og vöðvarafrit eru
einu tiltæku starfrænu rannsóknirnar á
úttaugakerfinu. Ólíkt sumum vefrænum
aðferðum, svo sem mænu- og rótarmyndatöku,
vöðva- og taugasýnum, eru þau minna inngrip
fyrir sjúkling og án eftirstöðva. Tauga- og
vöðvarafrit eru samt nokkuð sársaukafull og
framkvæmd tekur langan tíma.
Eins og aðrar frumur í líkamanum hafa taugar og
vöðvafrumur vissan spennumun yfir frumuhimnu
sína. í hvíld er spennan 60 til 90 millivolt,
neikvæð að innan. Hvíldarspenna þessi er vegna
mismunandi styrkleika Na +, K + og Cl-jónanna
og annarra frumeinda sitt hvoru megin
himnunnar, ásamt misjafnri raunleiðni þeirra um
himnuna. Þættir þessir eru svipaðir hjá öllum
frumum. Eiginleiki vöðva- og taugafrumna hvað
viðkemur afskautun og myndun hrifspennu
greinir þær frá öðrum frumum og er undirstaða
starfsemi þeirra og þessara rannsókna.
Barst 15/07/1987. Samþykkt 30/09/1987.
Spennuháð Na + göng í himnunni gera þeim þetta
kleift. Undir eðlilegum kringumstæðum er áreiti
til afskautunar efnafræðilegt. í taugarafriti er
áreitið raferting. Við afskautun verður himnan
jákvæð að innan miðað við ytri flöt. Sé vissu
þrepi náð myndast hrifspenna, sem dreifist um
himnuna.
Framhornsfruma mænu, taugaþráður hennar og
allar þverrákóttar vöðvafrumur, sem hann
tengist, kallast hreyfieining. Stærð hreyfieininga
er mismunandi, frá tveim vöðvafrumum í smáum
raddbandavöðvum upp í u.þ.b. 2000 í stærri
útlimavöðvum. Vöðvar er sjá um fíngerðar
hreyfingar hafa venjulega litlar hreyfieiningar.
Þegar hrifspenna myndast, dreifist hún niður eftir
taugaþræðinum og losar asetýlkólín í
taugavöðvamótunum, framan taugamóts.
Asetýkólín binst nemum á hreyfiþynnum og
veldur afskautun, svokallaðri
hreyfiþynnuspennu. Náist visst þrep myndast
hrifspenna, sem dreifist um vöðvahimnuna með
þriggja til fimm metra hraða á sekúndu í báðar
áttir og hvetur samdráttarkerfi vöðvans.
Öll þessi lýsing er mikil einföldun á því sem á sér
stað í þessu kerfi, en ekki er ástæða til að fara
nánar út í þetta hér. Fyrir þá sem vilja fræðast
nánar er bent á kennslubækur í
taugalífeðlisfræði.
Tvær tegundir þverrákóttra vöðvafrumna eru
þekktar í lífeðlis- og líffærafræðilegum skilningi,
tegund I og II. Allar vöðvafrumur innan
einstakra hreyfieininga eru sömu tegundar. Eins
má flokka framhornsfrumur mænu í tvær
tegundir, I og II. Tilraunir með víxltengingu
tauga mismunandi tegunda hafa sýnt, að
ákvörðun um vöðvafrumutegund er undir stjórn
taugar. Vöðvafrumum einnar hreyfieiningar er
dreift meðal frumna annarra, líkt og við
tígulmynstur. Á svæði einstakra hreyfieininga,
sem er um 5 til 10 mm að þvermáli, eru
vöðvafrumur 10 til 30 annarra hreyfieininga að
hluta eða öllu leyti. Vöðvafrumur I og II eru
frábrugðnar sín á milli hvað viðkemur innihaldi
ýmissa efna og hvata, efnaskiptum og notkun