Læknablaðið - 15.03.1988, Blaðsíða 30

94
LÆKNABLAÐIÐ
í heilbrigðisskýrslum árið 1925 er einnig getið um
keisaraskurð í Vestmannaeyjum. Þrátt fyrir
ítrekaðar fyrirspurnir þar tókst ekki að fá neinar
upplýsingar. Þegar ljóst var að Páll Kolka hafði
starfað í Vestmannaeyjum á þessum árum tókst
að hafa upp á heimildum, en í bók sinni »Úr
myndabók læknis« (4) ritar Páll Kolka um þessa
aðgerð. Þar segir frá því, að Halldór læknir
Gunnlaugsson hafi drukknað hinn 16. desember
1924 er hann var að gegna skyldustörfum og með
honum sex menn aðrir. Ekkja eins þeirra var
vanfær og fékk hún síðar um veturinn miklar
blæðingar, sem endurtóku sig við minnstu
hreyfingu. Síðan heldur Páll Kolka áfram. »Hér
var um fyrirliggjandi fylgju að ræða, en fóstrið
ekki nema sjö mánaða og fæðing alls ekki komin
á fullan rekspöl, svo að ekki var hægt að gera
Braxton-Hick’s vendingu, sem er í því fólgin að
bora tveim fingrum upp í gegnum fylgjuna, ná
niður fæti og toga barnið niður í gegnum opið á
fylgjunni. Er sú aðgerð þó hvorki auðveld né
hættulítil fyrir konu og barn. Ég sá því ekki aðra
leið færa en gera keisaraskurð á konunni, en sá
hængur var á, að ég hafði aldrei gert þá aðgerð
áður og m.a.s. aldrei séð hana gerða, enda var
hún þá miklu sjaldgæfari en síðar varð. Ég las því
tiltækilegar lýsingar á aðgerðinni og yfirfór þær
vandlega í huganum, en ráðfærði mig auk þess
símleiðis við prófessor Guðmund Thoroddsen,
sem stappaði í mig stálinu. Á heimili konunnar
voru ágæt húsakynni, »stássstofa«, sem ég Iét
taka allt út úr og þvo hana hátt og lágt, því að
ekki þurfti að hafa mjög hraðann á. Þessi stofa
var tvöfalt stærri en skurðstofan á franska
spítalanum og lét ég flytja þangað skurðarborð
spítalans og allan annan útbúnað, sem þurfti,
gerði svo keisaraskurð á konunni með hjálp
Péturs (Jónssonar, síðar læknis á Akureyri),
aðstoðarlæknis míns. Aðgerðin tók um
klukkutíma, konunni heilsaðist vel, hún giftist
aftur nokkrum árum siðar og tók ég þá á móti
barni hjá henni með eðlilegum hætti.
Keisaraskurður er í sjálfu sér frekar einföld
aðgerð og ekki sérlega vandasöm, en hún er
skemmtilega »dramatísk«, jafnvel frekar flestum
öðrum úrræðum, sem forða bráðum bana. Það
hvíldi yfir henni þá og jafnvel enn nokkur
töfraljómi í meðvitund almennings.«
Tvennt er það sem í dag gerir þessa aðgerð
áhugaverða. Hið fyrra er að þetta mun vera í
seinasta skipti, sem skurðstofa er flutt inn á
heimili sjúklings vegna keisaraskurðar og svo hitt
að sjúklingurinn er enn á lífi, 94 ára gömul kona
við bestu heilsu og ern vel.
Man hún vel þessa atburði er hófust með
sjóslysinu mikla, er eiginmaður hennar ásamt
nokkrum öðrum mönnum og Halldóri lækni
fórust, rétt utan við Eiðið í Vestmannaeyjum, en
þeir voru í embættiserindum vegna skipakomu
erlendis frá. Hún minnist þess einnig að Páll
Kolka hafi sagt, eftir að búið var að flytja
skurðstofuna heim í stofu til hennar: »Það fer
eins vel um mig, og mikið betur, en þó ég væri
kominn til Reykjavíkur á spítalann þar«. Hún
kveður lækninn hafa ákveðið keisaraskurð, þar
sem hann hélt að hægt væri að bjarga barninu, en
það tókst þó ekki. Hún man einnig svæfinguna,
sem framkvæmd var af Pétri Jónssyni. Kveður
hún aðgerðina hafa gengið vel, en man ekki með
hverjum hætti hún var deyfð annað en að hún
»hafi fengið deyfingarsprautu en ekki gasgrímu«.
Kveðst hún hafa verið lengi að ná sér, en man
ekki hvað lengi. Ekki varð henni meint af og
fæddi síðar eðlilega, svo sem fram kemur í
lýsingu Páls Kolka.
Árið 1926 er ekki getið um neinn keisaraskurð í
heilbrigðisskýrslum, en samkvæmt
aðgerðabókum Landakotsspítala gerði Matthías
Einarsson keisaraskurð þann 24. febrúar á 30 ára
sjúklingi, sem dó á fimmta degi. Tilefnið var
grindarþrengsli.
ÁRIN 1927 TIL 1929
Árið 1927 er í heilbrigðisskýrslum getið tveggja
keisaraskurða, en við nánari athugun kom í ljós
þriðja aðgerðin. Eru þessir tveir keisaraskurðir
sagðir gerðir í Reykjavík og kemur það heim og
saman við það, að Guðmundur Thoroddsen gerði
þar keisaraskurð 7. desember á 33ja ára gamalli
konu vegna »dysdynamia in partu«. Sú kona
útskrifaðist á 21. degi. Og enn gerði Guðmundur
keisaraskurð á 41 árs gamalli konu vegna
»placenta previa« og dú sú kona á þriðja degi.
Þriðja aðgerðin, sem i ljós hefur komið, finnst
ekki í heilbrigðisskýrslum, en það er
keisaraskurður sem Steingrímur Matthíasson
gerði á 37 ára gamalli konu, öðru sinni. Hér er um
að ræða sömu konuna og Steingrímur gerði
keisaraskurð á (í Hamborg) á Akureyri árið 1911
(5). Samkvæmt greinargerð Steingríms í
Læknablaðinu vantaði konuna nokkuð upp á
fullan meðgöngutíma og fæðing ekki byrjuð
þegar hafist var handa. Steingrímur tekur fram að
í þetta skiptið »þurfti ég aðeins helmingi minni