Læknablaðið - 15.03.1988, Blaðsíða 10

78
LÆKNABLAÐIÐ
ýmsa aðra svonefnda áhættuþætti, sem geta rýrt
beinvef óháð þessu tvennu, þótt í minna mæli sé.
Þar má nefna reykingar, óhóflega áfengisneyslu
og mikinn kalkskort, auk ýmissa langvinnra
sjúkdóma og lyfjanotkunar.
Er unnt að auka hámarksbeinstyrk og viðhalda
honum fram að tíðahvörfum?
Eins og að framan greinir, er talið að
hámarksbeinstyrkur sé að töluverðu leyti bundinn
erfðum. Vaxandi áhugi er nú á að rannsaka aðra
áhrifsþætti, svo sem líkamshreyfingu, kalkneyslu
og hormónastöðu fyrir tíðahvörf. Hvað síðast
talda atriðinu viðvíkur, er ljóst að
estrógenskortur er ekki síður adrifaríkur á þessu
skeiði ævinnar. Lýsandi dæmi um það eru þær
keppnisíþróttakonur sem vegna
undirmálsþyngdar eða annarra atriða tengd
æfingum og keppni skrúfa fyrir framleiðslu
gónadótrópína og þar með estrógena. Afleiðingin
er veruleg beinþynning, einkum í frauðbeini.
Athyglisvert er að þarna bæta íþróttir ekki upp
estrógenskort. Auk þessa er rökrétt að álykta, að
vægari estrógenskortur en hér greinir frá, geti leitt
til ótímabærrar rýrnunar á beinvef.
Hvert er samband kalkneyslu og beinstyrks?
Því fer fjarri, að búið sé að setja niður deilur um
samband kalkneyslu og beinstyrks. Sé reynt að
vinsa það bitastæðasta úr aragrúa rannsókna á
þessu mætti ef til vill fullyrða eftirfarandi:
1) Ríkuleg kalktekja (a.m.k. 1.200 mg) á
vaxtarskeiði er nauðsynleg til þess að tryggja
eðlilegan beinstyrk á fullorðinsárum.
2) Rétt er að mæla með kalktekju sem nemur
1.000 mg á dag fyrir fullorðnar konur.
3) Þessi kalkneysla kemur ekki í veg fyrir þá
hröðu beinrýrnun, sem verður eftir tíðahvörf.
4) Kalkgjöf, sem nemur allt að 1,5 til 2,5 g á dag
hjá konum með brot af völdum
beinþynningar, virðist draga nokkuð úr
rýrnun beina og jafnvel minnka líkur á frekari
brotum.
Er hægt að auka og/eða viðhalda beinstyrk með
líkamsæfingum?
Þessu má ugglaust svara játandi, en þó er
tilfinnanlegur skortur á upplýsingum um hve
miklar og hvers konar æfingar styrkja helst
beinvef. Til dæmis álíta margir, að sund sé ekki
heppilegt vegna þyngdarleysis. Þetta er þó enn að
miklu leyti ókannað mál. Sýnt hefur verið fram á
verulega aukningu á beinstyrk hjá miðaldra og
öldruðum konum með beinþyningu eftir hóflegar
líkamsæfingar í um það bil klukkustund á viku í
fjóra til sex mánuði. Engar óyggjandi
rannsóknarniðurstöður liggja fyrir á sambandi
hóflegra æfinga og beinstyrks fyrir tíðahvörf. Þó
er vitað að keppnisíþróttafólk hefur almennt
meiri beinmassa en jafnaldrar þess.
Hafa orðið framfarir í meðferð sjúklinga á
brotastigi?
Vissulega, en þó er það staðreynd, að það er mjög
erfitt að auka við beinstyrk þegar þessu stigi er
náð. Hér myndi kjörmeðferð verða sú, er leiddi til
aukningar á beinmassa (og þar með á beinstyrk).
Flest lyf sem gefin eru á þessu stigi virðast þó í
besta falli hindra frekari gisnun, oftast með
beinum eða óbeinum hemlunaráhrifum á
niðurbrot beinvefjar. Það er þó undir hælinn lagt
hvort brotum fækkar eða ekki, þar sem
beinstyrkur er þegar kominn niður fyrir
svonefndan brotaþröskuld (ímyndaðan). í
þessum flokki eru til dæmis kalsíum, kalsítónín,
dífosfonöt, svo sem ADP og dídrónat og loks
estrógen, sem skiljanlega eru þó áhrifaríkari því
nær tíðahvörfum sem þau eru gefin. Reyndar er
sammerkt með öllum þessum lyfjum, að hægt er
að sýna fram á dálitla aukningu á beinmassa í
upphafi meðferðar, jafnvel eitt til tvö ár. Þetta
skýrist þó sennilega af því, að eftir að niðurbrot
er stöðvað, heldur uppbygging áfram óbreytt um
nokkra hríð, en hægir síðan á sér fyrir tilverknað
þess óþekkta lögmáls, sem stjórnar beinbúskap
og lagar uppbyggingu að niðurbroti og öfugt.
Af Iyfjum, sem örva nýmyndun beins, hefur
natríumflúor vakið mesta eftirtekt hin síðari ár.
Vitað er að flúor hefur margvísleg áhrif á bein og
má þar nefna útfellingu í beinvef sem flúorapatít
og mítógen áhrif á beingerðarfrumur.
Árangurinn er aukin beinmyndun, en ekki eru
menn á eitt sáttir um gæði þessa beins. Þessi áhrif
eru reyndar eingöngu bundin við frauðbein og
flúormeðferð takmarkast því við konur, sem hafa
endurtekin samfallsbrot í hrygg. Þar virðist
flúormeðferð fækka brotum verulega (5), en allhá
tíðni aukaverkana og óvissa um áhrif á
útlimabein, þar á meðal lærleggsháls, valda því
að ekki er hægt að mæla með almennri notkun
þess eins og er. Niðurstöður viðamikillar
rannsóknar, sem nú stendur yfir í Bandaríkjunum
og væntanlegar eru innan tveggja ára, ættu að
varpa skýrara ljósi á stöðu flúors í meðferð
beinþynningar.