Búskapur hins opinbera 1997-1998 - 01.03.1999, Side 30

(4) slasaðra og sjúkxa (sjá mynd 8.1). Meginhugsunin með tekjutilfærslum er að
tryggja einstaklingum Qárhagslegan stuðning og létta framfærslu þeirra. Engan á að
þurfa að skorta grunngæði vegna tekjuleysis.
Hins vegar er um að ræða velferðarþjónustu við tiltekna þjóðfélagshópa sem
uppfylla ákveðin skilyrði. Velferðarþjónusta hins opinbera er íjórþætt. í fyrsta lagi er
rekin umfangsmikil þjónusta við böm og unglinga. Þar undir fellur meðal annars
þjónusta dagvistunar- og unglingaheimila. í öðru lagi er rekin þjónusta við aldraða s.s.
með rekstri öldrunarheimila og heimaþjónustu. í þriðja lagi er rekin Qölþætt þjónusta
við fatlaða og að síðustu er að fínna velferðarþjónustu af ýmsu tagi eins og forvamir,
baráttu gegn misnotkun vímuefna, félagsmála- og stjómsýsluþjónustu á þessu sviði.
Þátttaka hins opinbera í velferðarþjónustunni getur verið með ýmsu móti. Til dæmis
getur hið opinbera rekið þjónustuna og fjármagnað að hluta eða öllu leyti. Einnig
getur það gert þjónustusamninga við einkaaðila eða einfaldlega keypt þjónustuna af
þeim. Hér eru mörg greiðslu- og rekstrarform möguleg. Á síðari ámm hafa
markaðslausnir átt vaxandi fylgi að fagna á þessu sviði. Hið opinbera hefur í ríkari
mæli gert þjónustusamninga eða jafnvel keypt samneysluþjónustuna af einkaaðilum.
Með þessum hætti hefur verið leitast við að hagnýta kosti markaðarins.
Þróun velferðarútgjalda hins opinbera 1945-1995
Sögulega séð er velferðarkerfið eins og við þekkjum það í dag ekki gamalt. Það
kemur fram að mestu á síðari hluta þessarar aldar og nær því til síðustu þriggja,
fjögurra kynslóða. Upphaf almannatrygginga er þó oft rakið til Þýskalands þar sem á
árunum 1880 til 1890 var innleidd víðtæk löggjöf um elli-, örorku- og sjúkra-
tryggingar. Vísir að svipuðum tryggingum kom fram hér á landi stuttu síðar.
Verulegar umbreytingar urðu hins vegar hér með gildistöku laga um alþýðutryggingar
í ársbyrjun 1936 og árið 1946 með lögum um almannatryggingar. Almanna-
tryggingalögunum hefur síðan verið breytt margoft. Af mynd 8.2 hér að framan má
lesa að útgjöld hins opinbera til velferðarmála, mæld sem hlutfall af landsframleiðslu,
hafa fjór- til fimmfaldast á hálfri öld. Árið 1945 námu þau ríflega 2 prósentum af
landsframleiðslu en voru komin í rúmlega 9 prósent af landsframleiðslu árið 1995 eða
sem svarar til um 43 milljarða króna. Um helmingur útgjaldanna rann til aldraðra og
öryrkja á þvi ári. Um 38% runnu til fjölskyldna, bama og unglinga, 7% til
28
J