Nýtt Helgafell - 01.10.1959, Síða 56

126
HELGAFELL,
hefði ekki verið samvizkuraun að ganga að til-
boði liðsforingjans. En henni var ljóst, að
gerði hún það, myndu smáborgararnir hafa
fengið samvizkubit, sem hefði enzt þeim æv-
ina alla. Framkoma hennar varð hinum fyrir-
mynd. Þess vegna gátu þeir með góðri sam-
vizku hafnað boði liðsforingjans.
Hvaða gagn er þá að því að sætta sig við
lífið á þessum grundvelli; að beygja sig undir
ok þess og lifa lífinu í auðmýkt og skilningi
á lögmálum þess? Menn fá í staðinn að lifa
í mannlegu samfélagi og komast hjá þeirri
einangrun og einveru, sem er og verður sár-
asta böl alls nútíma menningarlífs.
Þessi afstaða Karen Blixen til lífsins svipar
til skoðana flestra þeirra rithöfunda, sem
eitthvað hefur kveðið að eftir fyrri heims-
styrjöldina. Hún er höfuðástæða þess, hve
Karen Blixen er nú vinsæl meðal ungra
skálda í Danmörku.
Hverjar eru þá skoðanir Karenar Blixen
á hlutverki listamannsins — skáldsins?
Þær koma fram í tveimur smásögum henn-
ar. Sú fyrri — og þýðingarmeiri í þessu sam-
bandi — er „Den unge mand og nelliken".
Ungt skáld er nýkomið frá Englandi og ætlar
að hitta konu sína á hóteli í Antwerpen. Hann
fer herbergjavillt og hafnar hjá ungri stúlku,
sem liggur sofandi í rúmi sínu og bíður unn-
usta síns. Hann veit ekki betur en að þetta
sé konan hans. Nú þyrmir yfir hann. Honum
finnst hann ekki gcta ort framar og kennir
hjónabandinu um. Að yrkja, hvað er það?
Setja saman einskisnýt orð á snotran hátt
um einskisverða hluti, meðan lífið fcr hjá.
Unga skáldið er að gefast upp, flýja, hætta
að yrkja. Iíann fer úr hótelherbergi sínu og
rekst inn á krá. Þar heyrir hann sjómenn
segja frá lífi sínu, sem stöðugt er í hættu.
Þeir hafa svarið sí og æ að stíga ekki fæti
sínum á fleytu framar. Samt sigla þeir. Skáld-
ið hlustar og allt í einu er það sjálft farið að
segja frá. Snýr síðan heim á hótelið.
Hann er furðu lostinn, þegar honum verður
Ijóst að það var ekki konan hans, sem hann
rakst inn til í fyrstu. Iíann finnur nú enn
betur hvernig b'fið rennur honum úr greip-
um. í santa mund vitrast Drottinn honum
og á við hann eftirfarandi samtal: „Heyrðu
mig,“ sagði Drottinn, „ég skal gera við þig
sáttmála. Ég skal ekki steypa þér í meiri
ógæfu en rétt hæfir til jiess, að J)ú getir skrif-
að bækur þínar.“ „Jæja, J)ó ekki það,“ sagði
Charlie. „Hvað sagðirðu?“ sagði Drottinn.
„Krefstu einhvers minna?“ „Eg sagði ekkert,“
svaraði Charlie. „En ])ú verður að semja þess-
ar bækur,“ hélt Guð áfram, „því mér er það
kappsmál, að })ær verði skrifaðar. Það eru
ekki lesendurnir, því síður gagnrýnendurnir,
heldur ég, sem áhugann hef. Einmitt ég.“
„Get ég treyst því?“ spurði Charlie. „Ekki
alltaf,“ sagði Drottinn, „])ú efast sjálfsagt
urn það öðru hvoru. En á þessari stundu
máttu vita að því er þannig varið. Þú verð-
ur að hafa það fyrir satt.“ „Æ, Guð minn
góður,“ stundi Charlie. „Og vilt þú nú,“ sagði
Guð, „þakka mér fyrir það, sem ég hef gert
fyrir þig í nótt?“ „Mér finnst,“ anzaði Charlie,
„að við ætturn að láta sitja við það sem orð-
ið er og tala ekki frekar um það.“
Hvað er skáldið? Svarið hlýtur að vera
eitthvað á þessa leið: það skáld, sem skilur
köllun sína — á sama hátt og við hin skiljum
okkar hlutverk — er málpípa Guðs á jörð-
inni.
Þessi hugmynd kann í fljótu bragði virð-
ast vera í ætt við skáldlnigsjón rómantísku
stefnunnar eins og hún kemur m. a. fram hjá
Oehlenschlager. En við nánari athugun er
munurinn mikill. Rómantíkin áleit skáldið
hátind sköpunarverksins. En Karen Blixen
er ekki þeirrar skoðunar.
Ef Guð hefur ákveðið lífsbraut allra manna,
hefur hann að sjálfsögðu einnig ákveðið hlut-
skipti skáldsins. Á sama hátt og okkur er
ætlað að fallast á áform guðdómsins, er það
og hlutverk skáldsins, hins sanna skálds, að
skilja sjálfan sig og guðdómlega köllun sína.
Munurinn á skáldinu og öðrum mönnum verð-
ur því aðeins sá, að skáldið er í krafti innri
raddar sinnar málpípa Guðs á jörðinni. Það
situr því ekki á efstu hæð í fílabeinsturni,
þvert á móti getur það einungis túlkað fyrir-
ætlanir Guðs með því að lifa eftir forskrift
guðdómsins, ]). e. í þjáningu. .,Den unge mand
og nelliken“, fjallar um þennan skilning
skáldsins á hlutverki sínu. Þetta sama vanda-
mál ber og á góma í smásögunni „En op-
byggelig lústorie“.
Nií er náð leiðarenda í fyrri hluta þess
vcrkefnis, sem grein þessari er ætlað að fjalla
um. Reynt hefur verið að benda á nokkur
sérkenni í tveimur fyrstu smásagnasöfnum
Karenar Blixen. (Fyrrí grein)