Alþýðuhelgin - 26.02.1949, Blaðsíða 6

62
ALÞYÐUHELGIN
vanda til, og ennþá fölvari nokkuð,
að mér virtist, því ég horfði á liann.
Hann tók til máls og heldur lágt og
seinlega í fyrstu, en er minnst varði,
hækkaði rómurinn, og úr því
streymdi ræðan óstöðvandi frá vör-
um hans, og fylgdi hverju orði föst
áherzla. Eigi var ræðan löng, en nógu
löng til þess að koma rauðum lit á
vanga og andlit Jóns Sigurðssonar.
Og er allir þingmenn tóku undir og
a'ptu orðin: ,,Vér mótmælum allir,“
var hann rauöur sem dreyri i andliti
og allur líkami hans skalf af geðs.
hræringu. Alla þá stúnd er hann tal-
aði, hafði ég aldrei mín ungu augu
af hinum mikla fulltrúa hinnar ís.
lenzku þjóðar, og allir þjóðfundar-
mennirnir tóku undir svo hátt og
hvellt og samróma eins og hrópið
kæmi úr einum barka . . . Nú var það,
að Trampe skipti litum. Hann flýtti
sér í miðjum æsingunum niður úr
konungsfulltrúastólnum og út úr
salnum, nálcga á hlaupi. í þingsaln-
um, þegar þetta gekk á, stóð danskur
fyrirliði, Rifleberg, en engir aðrir ut.
anþingsmenn nema við, Þorvaldur og
ég. . . . Riflcberg var þar, ímynda ég
mér, einungis grcifanum til varnar.“
ÚR BRÉFUM STEPIIANS G.
í bréfum Stcphans G. Stcphansson.
ar er á nokkrum stööum rætt um
Bertel Högna Gunnlaugsson, og á
þann veg, að maöur veröur nokkurs
íróðari um skaplyndi og hagi þessa
sérstæða gáfumanns síðustu árin, sem
hann lifði. Fyrst minnist Stephan G.
á Bertel í bréfi til Eggerts Jóhanns.
sonar, dags. 11. maí 1911. Þar segir:,
,,Já, það er sárt með Gunnlaugsen,
af því mann skortir dugandi ráð.
Honum yrði líklega elcki hjálpað, sem
hversdagsmanni, þó tök væru til.
* Hann er ættgóður, og hefur með
höfðingjum verið, hann gæti því
aldrei á hrcppinn farið, uppistand.
andi. Vissi maður af vini hans, þar
sem hann er nú, sem væri svo laginn
og honum viljaður að líta eftir hon-
um, bægja frá honum beinum skorti
og áhyggjum, án þess að karl kæmist
í grunsemd um aö vera gustukakind,
þá er ekki víst, að um hann yrði bet.
ur búið. Hugsa mætti sér og hitt,
vildu einhverjir landar hér hlynna
að honum, án þess á bæri og hann
yrði var: Borga honum í orði kveðnu
fyrir eitthvert handrit, ef hann ætti
og mögulegt er við hann að tæta um
verð. Þá væri hann ekki að þiggja
gjöf og kaupendum cngin spurn, hvað
útgengilegt væri, ef svo stæði á. En
ég veit, hvað ísland ætti að gera:
Bjóða honum kennarastöðu við nýja
háskólann, þessum ’víðförla fræði.
manna öídung sínum og samtíma-
manni Jóns Sigurðssonar. Ég sé ekki,
að höfðingja.skap Gunnlaugsens gæti
þykkzt af því, miklu heldur hugnazt
það, jafnvel þó hann líti smáum aug.
um á allt íslenzkt og gæti livorki né
vildi þiggja. Ég vcit, háskólinn cr
nafnið eitt, vísir tómur enn. Ég veit
ckki, hvaö mætti nefna kennslugrein
Gunnlaugscns, hann er „sanskríting-
ur“ og eílaust fróður í því, sem ég
kalla máltengdafræði (sem þeir
r. efna „samanburðar.málfræði"). En
það cr heldur ekki kennslan, sem ég
er að hugsa um, heldur sæmdarverk
fyrir þjóðina, sem henni væri lítil út.
lát í, þó til launa kæmi, eins og
stendur á aldri.
Líklega ónytjaverk að skrifa um
það hcim. Öll sæti líklega fyrirfram
veðsctt. Gunnlaugsen í þjóðtrúnni
sérvitur, kaþólskur, drykkfelldur o.
s. frv. Og þó hefði verið gaman að
stinga upp á því, hcíði maður vitað
veginn og manninn, sem til mætti
tala.“
Eins og' Ijóst cr á þessum orðum
St. G. St., hefur Gunnlaugsen átt við
mjög þröngan ljost að búa síðustu
æviárin. Kemur það cnn betur fram
í öðrum bréfkafla til Eggerts Jó-
hannssonar, dags. 11. nóv. 1911:
„Aldrei hafði Sigurður ^Helgason,
sem hér var um tíma, gengið skó sína
til gamla Gunnlaugsens. En norskan
ritstjóra þekkti Siguröur, sem var
karli kunnugur. Sá kvartaði helzt
undan því, að nærri væri engum
unnt að hlynna aö karli, sökum sjálf.
stæðis.lundar hans. Myndi Norð-
mönnum þar veita létt aö líta til með
honum, væri ekki þessi annmarki á.
Sagðist t. d. sjálfur hafa gengið til
hans að haustlagi, þegar hann vissi
Gunnlaugsen klæðfáan; borið hlýja
yfirhöfn yzt fata, cn tekið hana af
sér inni lijá karli, eins og gerist, sætt
færi að láta hana liggja eftir, þegar
hann fór heim, og fengið svo Gunn.
laugsen til að nota hana, því allt
væri það fyrir hending og glevmsku
sína, að hann tók hana ekki með sér,
en væri sér nú alveg óþörf, því nú
ætti hann aðra. Svona brögð kvað
hann einu vopnin, sem bitu á skyrtu-
leysi þsssa gamla Högna. Maður þarí
að vera bæði vænn rnaður og kaem1
til að skipta við svona skap. Engi°
smámenni eiga vit til að virða þafr
og því síður kænsku til að komast
kringum það.“
Loks minnist St, G. St. á Bertel
Högna í bréfi til Guðmundar Finh-
bogasonar 15. marz 1925. Þar kemst
hann m. a. svo að orði:
• „Erindi mitt er að koma á þté
gömlu bréfi frá Bertel Högna heitn-
um Gunnlaugsen, rituðu öðrum
manni, Sigurði Ólafssyni, sem nú er
prestur að Gimli í Nýja-íslandi, e*1
hann gaf mér það fyrir nokkrum ár-
um síðan og mátti ég ráðstafa, sem
vildi. Ef til vill ræðst ég' á rangan
mann, því ég seridi það til geymslu,
ef hæfa þykir, en staður fyrir það cr
kannske ekki í þinni ,,hillu“. . . . Mér
þykir bréfið nokkuð merkilegt sökum
þess, hvað sagt er í því um enskuna
og fleira; svo haf ég undarlega við-
kvæmni fyrir minningu þessa „týnda
sauðar af húsi ísraels“, Högna heit-
ins, sem ég þekkti þó ekki og fáir
munu minnast. Hann var víst við
fárra fjöl felldur, líklega Hindúí 1
anda, en íslendingur í eðli. Þeir fáW
sem kynntust honum, luku á haiW
lofsorði fyrir lærdóm hans. í Tacoma
bjó hann að sögn í einsstu, í lélegum
kofa, sem fáir vissu hvar var, við
íræði sín og fátækt. Dró sig í hlé, og
náðu fáir fundi hans að mun. Nokkrm
menntamenn þekktu hann þó,
Norðmenn þar voru hróðugir rim
hann.“
-----------4----------
Ólöf ríka.
Á Skarði á Skarðsströrid eru til ör-
nefni frá síðari öldum, en þó hdz
frá tíð Ólafar ríku Loftsdóttur °°
Björns Þorleifssonar, er voru uppi ‘l
15. öld. Fyrir handan ána gegnt bWn-
um lét Ólöf gcra skála, og setti Þal
hina ensku menn, sem hún liafði tek-
ið fangna í hefnd eftir Björn bónda
sinn, scm enskir drápu í Rifi, úe
hún þá sem þræla og lét þá hlaða gaI
kring um allt túnið á Skarði, síða11
hsitir þar á Manhcimum. Suma a
þeim er sagt hún hafi látið hvöggva
á Axarhóli milli Reynikeldu og Kr°sS;
Ólöf var auðkona; í túninu á Skarð*
heita Smjördalshólar; þar hafði 01°
smjörskemmur sínar, og sjást °nn
rú^ir þeirra. (Þjóðs. J. A.)