Sveitarstjórnarmál - 01.06.1943, Blaðsíða 5

SVEITARSTJORNARMAL
Tímarit um máiefni íslenzkra sveitarfélaga.
J. ÁRCANGUR Útgefandi og ritstjóri:
19 4 3 JÓNAS GUÐMUNDSSON, eftirlitsmaður sveitarstjórnarmálafna.
1. HEFTI Utanáskrift: „Sveitarstjórnarmál", Alþýáuhúsiá, Reykjavík.
Andrés Eyjólfsson:
Framfærslumál Hvítársíðuhrepps
í hundrað ár.
.4 okkar dögum, og þó einkum síðustu
timum, er fátækraframfærslan eitt af
mestu áhyggjuefnum þjóðfélagsins, eink-
um nú síðast hinna stærri kauptúna.
Þetta áhyggjuefni er þó ekki nýtt með
þjóðinni. Þannig segir Bjarni Thorsteins-
son, síðar amtmaður, í riti, sem hann
gefur út 1819 og nefnir: Om Kongelige og
andre offentlige Afgifter, samt Jordebogs
Indtægter i Island, um ástandið þá:
„Fattigvæsens Bidrag. Dette har allerede
for længe siden, men især i den senere
Tid, været den Islandske Almues svær-
este Byrde.“ — Það er þvi ekki með öllu
ófróðlegt að athuga nokkuð, hvernig á-
standið hefur verið í þessu efni hjá Hvít-
ársiðuhreppi síðustu hundrað árin.
I Hvítársiðunni eru nú 16 jarðir,1) en
árið 1840 voru þær 17, því að Húsafell
fylgdi með til ársins 1852. Auk þess var
Tóftarhringur, sem var 5 hundruð úr
Þorgautsstöðum, sjálfstætt býli fram til
1868, en sameinast þá Þorgautsstöðum og
hefur ekki verið byggður síðan, Tvíbýli
hefur verið á flestum jörðum sveitarinn-
ar eitthvert árabil, oftast þó stutt á flest-
um jreirra, nema Síðumúla.
1) Greinin er rituð snemma árs 1940.
Nokkuð má ráða búfjáreign bændanna
i Hvítársíðuhreppi af fátækratíund þeirra
1840, en þá eru bændur 21 (tvíbýli á 8
jörðum), og auk þess telur einn búlaus
maður fram lnipening. Þá er framtalið
húfé: Kýr 27, kvígur 10, ær mylkar 534,
ær geldar 2, sauðir gamlir 41, sauðir 2 v.
155, lömb 440, hestar 81, hi-jrssur 41. Þá
er heimilisfast íolk í hreppnum 173 og
ómagar á framfæri 9.
Samkvæmt konunglegri tilskipun frá
1834 voru fátækramálin í höndum hrepp-
stjóra, með tilsjón prests, en fátækra-
framfæri var jafnað niður á hausthrepp-
skilum og ómagar „settir niður“. Aðal-
reglan er þá, að ómagar eru settir niður
til árs i senn, en nokkru áður tíðkaðisl,
að þeir voru látnir „fara á milli“ bænda,
l'leiri eða færri mánuði, eftir gjaldgetu
hvers eins.
Á þessum tíma voru, svo að segja, allir
þurfalingar framfærðir innan hrepps.
Var þá fjölskyldunum skipt upp, er þær
urðu hjálparþurfa. Stóð svo fram undir
aldamót síðustu.
Til J>ess að gefa nokkra hugmynd um
fátækraframfærið i Hvítársíðu á þessari
öld skulu nefndar nokkrar tölur. Er þá
fyrst tala þurfalinga fyrri 50 árin, og er
stiklað á áratugum.