Sveitarstjórnarmál - 01.06.1943, Blaðsíða 8

4
SVEITARSTJÓRNARMÁL
Jóncts Guðmundsson:
Var rétt að afnema ömtin?
Ritgerð sú, sem liér fer á eftir, var
flutt sem crindi i rikisútvarpinu 29. jan.
]). á., en hún var þar allmikið stytt frá
þvi, sem liún var upphaflega. Hér er
hún birt án nokkurra úrfcllinga. J. G.
I.
Það má telja nokkurn veginn vafa-
laust, að hreppurinn — eða hreppsfélagið
— sé elzta opinher „stofnun" í landi hér,
— jafnvel eldri en sjálft Alþingi. Hefur
þessi stofnun, hreppsfélagið eða hrepp-
urinn, haldizt með einhverjum hætti alla
tíð frá landnáinsöld og haft með hönd-
um ýmis verkefni, í samræmi við þá
tima, sem yfir land og þjóð hafa gengið,
hvað sem á hefur dunið. Þegar vér höf-
um fyrst sögur af, var landinu skipt í
hreppa ineð ákveðnum, staðarlegum tak-
mörkum, eins og nú gerist. Hrepparnir
voru þá misstórir, eins og þeir eru enn
í dag, en þó voru þau ákvæði sett i önd-
verðu, að í hreppi mættu ekki færri vera
en 20 bændur til þess hann fengi hald-
izt, nema sérstakt leyfi Alþingis kæmi
til. Er þetta merkilegt ákvæði, þvi að
það sýnir, að þegar í fornöld hefur
Tala húenda á hverju býli er þessi:
Síðumúlaveggir1) ...................... S
Síðumúli2) ........................... 26
Fróðastaðir1) ......................... 4
Þorgautsstaðir ........................ 9
Tóftarhringur (til 1868) .............. 3
Háafell1) ............................ 7
Sámsstaðir1) .......................... 5
Haukagil .............................. 7
Hvammur1) ............................ 10
líirkjuból1) ......................... 10
Bjarnastaðir1) ....................... 14
Gilsbakki1)........................... 12
Kolsstaðir1) .................'..... 4
Hallkelsstaðir1) ...................... 6
Þorvaldsstaðir ........................ 9
mönnum verið það ljóst, hve varasamt
getur verið, að sveitarfélögin séu mjög
smá og fámenn. A síðari hluta einveldis-
limabilsins fór svo, að landsfólkið hætti
að kjósa sér hreppsstjórnarmenn, eins
og verið hafði frá öndverðu, en hrepp-
stjórar, skipaðir af sýslumönnum, tóku
við sveitarstjórninni, venjulega að ein-
hverju leyti i samráði við sóknarprest-
inn.
Þegar aftur fer að birta yfir i islenzku
þjóðlifi, laust fyrir miðja 19. öld, koma
sveitarstjómarmálin á dagskrá sem ein
hin þýðingarmestu mál þjóðarinnar. Er
gaman að veita þvi athygli, að það er
ekki ómerkari maður en þjóðskáldið
Jónas Hallgrímsson, sem fyrstur verður
til þess að benda landsmönnum á, að
sveitarmálefnin hafi þá fyrst verulega
þýðingu og komi að tilætluðum notum,
ef bændur sjálfir skipti sér af þeim, en
velti ekki öllum áhyggjum upp á hrepp-
stjóra sinn og prest. Sveitarstjórnarmál-
efni hafa löngum þótt fremur óskáldleg
viðfangsefni, en í þeim sá þó hið mikla
skáld og mannvinur, Jónas Hallgrims-
Fljótstunga1) ........................ 9
Kalmanstunga1) ....................... 9
Húsafell (til 1852) >) ............... 2
Alls 154
Hvílsíðingar 1940 eiga við mörg þæg-
indi og margar umbætur að búa, sem
bændur árið 1840 liöfðu ekki af að segja.
Vonandi er, að bændur næstu 100 árin
verði þeim mun farsælli og í engu ófar-
sælli en bændur síðustu öldina, sem hér
er miðað \ið, og að tryggðin til sveitar-
innar fögru verði ekki minni.
11 Stundum tvlbýli.
2) Stundum þríbýli, oft tvibýli.