Morgunblaðið - 22.12.2011, Síða 38

Morgunblaðið/Sigurgeir S.
Hrollvekjandi „Hins vegar er myrkari hlið sem felur í sér djúpa verufræðilega angist,“ segir Steinar Bragi.
Silja Björk Huldudóttir
silja@mbl.is
„Ég myndi glaður vilja vera laus við
hryllinginn, en þetta er það sem
kemur upp úr mér þegar ég skrifa,“
segir Steinar Bragi rithöfundur um
nýjustu skáldsögu sína Hálendið.
Bókinni hefur verið lýst sem hroll-
vekjutrylli, en hrollvekjuþemað var
líka fyrirferðarmikið í Konum, næst-
síðustu bók hans. Að sögn Steinars
Braga leitaði hann sem barn og ung-
lingur mikið í hrollvekjur og þjóð-
sögur, en gleymdi efninu lengi vel
þar til það fór að leita aftur á hann á
fullorðinsaldri.
„Hrunið sem varð hér er hryll-
ingur sem hefur verið tjáður á hag-
fræðimáli sem á ekki endilega best
við. Þetta er hrun af mannavöldum
og endurspeglar fyrst og fremst sál-
fræðilegar stærðir. Orsökin býr í því
hvernig við skynjum og hugsum,“
segir Steinar Bragi og viðurkennir
að sér hafi fundist spennandi að
nálgast hrunið gegnum hrollvekj-
una. „Ég hefði ekki getað nálgast
hrunið í gegnum Borgartúnið heldur
einmitt með því að fara sem fjærst
þessum efnislega, hagræna veru-
leika bæjarins,“ segir Steinar Bragi
og tekur fram að hann líti þó ekki á
Hálendið sem hreinræktaða hrun-
bók. „Ég myndi frekar lýsa henni
sem bók um kapítalisma og hvernig
sálfræði okkar er mótuð af honum.“
Líkt og nafnið gefur til kynna er
náttúran fyrirferðarmikil í bókinni.
„Söguþráðurinn lýsir því hvernig
undið er ofan af þessum hátimbruðu
menningarverum sem fara út í nátt-
úruna og hvernig tóm sandanna læt-
ur þau um að hrista sig sjálf í sund-
ur,“ segir Steinar Bragi og bendir á
að þannig birtist myrka hliðin á ís-
lenskri náttúru. „Mér finnst íslensk
náttúra hafa tvær hliðar. Annars
vegar er það þessi ofboðslega fagra,
tóma og þögla fjarvera hálendisins
þar sem gott er að vera í næði og
finna sjálfan sig fjarri menningunni.
Hins vegar er myrkari hlið sem felur
í sér djúpa verufræðilega angist sem
býr í hverju einasta sandkorni uppi á
hálendinu. Þessi hlið er ekki endi-
lega vond, það fer bara eftir mann-
eskjunni sem er þarna og á hverju
hún þarf að halda.“
Nýlega bárust fréttir af því að bit-
ist væri um kvikmyndaréttinn af
bókinni. Þegar þetta er borið undir
Steinar Braga segist hann lítið mega
segja. „Ég má í raun ekkert tala um
þetta. Það er eins og það sé verið að
fremja einhver myrkraverk á bók-
inni og mér sé haldið frá þeim,“ segir
Steinar Bragi kíminn. Hann getur
þó staðfest að bæði íslenskir og er-
lendir framleiðendur hafi sýnt bók-
inni áhuga og að samningaviðræður
fari fram um þessar mundir.
Vildi glaður vera laus
við hryllinginn
 Steinar Bragi segir Hálendið vera bók um kapítalismann
38 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 22. DESEMBER 2011
Ínýrri ljóðabók sinni, Það semég hefði átt að segja næst –með undirtitilinn Þráhyggju-sögur, tekur Ingunn Snædal
upp þráðinn úr þeirri síðustu, Komin
til að vera, nóttin, sem kom út fyrir
tveimur árum. Eins og skáldið út-
skýrir í upphafi bókarinnar, sem í
eru tæplega 60 ljóð, segir hér „frá ís-
lenskri sveit, tilraunum til nýmóðins
ástarsambanda, gamaldags höfnun
og þráhyggju og heilum hellingi af
ósvöruðum smáskilaboðum“.
Ingunn hefur vakið verðskuldaða
athygli fyrir ferska nálgun við ljóðið;
jarðbundið, hispurslaust og hvers-
dagslegt ljóðmál, sem mótað er af
persónulegum og iðulega hnyttnum
myndum og athugunum, og hafa ljóð
hennar oftar en ekki einkennst af því
hvernig sjónarhornið færist á milli
ljóðmælandans og umhverfis á
áhrifamikinn hátt. Í síðustu bók var
ljóðmælandi með farsíma í for-
grunni, oft á ferðalagi, en í nýju bók-
inni er dvalið í íslenskri sveit – sem
er stillt upp sem andstæðu borg-
arlífs – og sms-skeytunum fjölgar,
sambandið við ytri heiminn er um
símann, sem er leiðarstef í verkinu,
og þráin magnast upp.
Í ljóðinu „Sjónhverfingu“ liggur
ljóðmæland-
inn „… milli
lína / á ósvör-
uðu sms-i / og
þögull síminn
/ er við það að
brenna gat / á
töskuna
mína.“ Í öðru
ljóði er hvatn-
ing:
„… hættu
þessu rugli /
hættu að horfa á símann þinn //
hættu að láta hjartað / taka þessa
kippi þegar þú færð skilaboð …“ Og
í „Þráhyggju II“ horfir ljóðmæland-
inn á þann sem er ávarpaður í auðu
sæti hinum megin við borðið og
heyrir rödd hans „gegnum marga
kílómetra af myrkri“ en þessi nótt er
áhugalaus og „vakna fjórum sinnum
á nóttu / lít alltaf á símann / mis-
kunnarlaus skjárinn / sýnir bara
klukkuna“.
En meðan skjárinn er dauður er
áhrifaríkasta líf ljóðheimsins í um-
hverfinu, á athugunum á ytra heimi,
þar sem andstæðum er teflt saman, í
náttúru, menningu og afstöðu til
hlutanna. Í sveitinni er lopapeysan
ekki tískuákvörðun „heldur marg-
bætt í handvegunum“; ef þessi rifa í
landslagið væri „skurður á fingri
þyrfti að byrja á að hreinsa töluvert
grjót úr sárinu“; og á meðan séð-og-
heyrt-liðið var á börum borgarinnar
á laugardagskvöldi sat ljóðmæland-
inn í fjárhúsi „karblaut upp fyrir oln-
boga / og togaði af öllum kröftum í /
sterkgult og dragúldið lamb“ sem er
dautt í rollu.
Sveitin í ljóðheimi Ingunnar er
hversdagsleg en af henni stafar líka
ógn fyrir þá sem ekki þekkja, eins og
sést í ljóðinu „Sumarferð“:
sveitin er
rauður borði á gulu skilti
þegar þéttbýlinu sleppir
uppgefnir vegir
sólsleiktar klappir
vaggandi blær
bíll á hvolfi í blóðugri á
rignir tárum úr sólinni
Sjálfhverfari ljóðin ná oftast ekki
sömu dýpt í þessari bók og þar sem
unnið er með umhverfið, staði og
minningar, en þar er oft afar vel gert
og ljóð kalla á endurtekinn lestur.
Það sem ég hefði átt að segja næst
er ójafnari bók en þær síðustu frá
skáldinu. Sjálfhverfar þráhyggju-
raunirnar kveikja ekki galdurinn,
frekar en sms-skeytin. En horn-
staurinn stendur sig þó:
Rómantík
þú heldur mér uppi
eins og hornstaur
Þögull sími í karblautum höndum
Morgunblaðið/Kristinn
Ingunn Snædal Hún hefur „vakið verðskuldaða athygli fyrir ferska nálgun
við ljóðið; jarðbundið, hispurslaust og hversdagslegt ljóðmál …“
Það sem ég hefði átt að segja
næst – þráhyggjusögur
bbbnn
Ljóð eftir Ingunni Snædal.
Bjartur, 2011.
EINAR FALUR
INGÓLFSSON
BÆKUR
Út er komin bókin Jón forseti allur?
– Táknmyndir þjóðhetju frá andláti
til samtíðar, eftir Pál Björnsson
sagnfræðing. Páll, sem er dósent við
Háskólann á Akureyri, kveðst hafa
unnið að þessu vandaða og ríkulega
myndskreytta verki frá árinu 2004,
en bókin var á dögunum tilnefnd til
Íslensku bókmenntaverðlaunanna.
„Það er ánægjulegt að hafa náð að
koma bókinni út á 200 ára afmæli
Jóns Sigurðssonar því þetta er viða-
mikið verk og var úr gríðarlega
miklu efni að vinna,“ segir hann.
Í Jón forseti allur? er fjallað um
það með hve ólíkum hætti arfleifð
Jóns hefur verið notuð síðan hann
lést árið 1879. Lýst er hvernig minn-
ingarnar um hann hafa gengið í end-
urnýjun lífdaga, til dæmis með há-
tíðarhöldum, minjagripum og hvers
kyns útgáfu. Jón Sigurðsson hefur
einnig iðulega verið dreginn inn í
ágreiningsmál og þá hafa stjórn-
málamenn, félagasamtök og fyr-
irtæki nýtt sér ímynd hans á ólíkan
hátt. Í bókinni birtir Páll einnig nið-
urstöður skoðanakönnunar á við-
horfum almennings til Jóns og á
þekkingu fólks á honum.
„Þetta er ævisaga Jóns eftir að
hann deyr; hún byrjar á dauða hans
og jarðarförinni,“ segir Páll. „Síðan
fylgi ég honum til samtímans.“ Hann
segir verkið fjalla um minningu,
táknmynd og arfleifð Jóns.
„Ég er að sýna fram á hvernig
minning hans hefur lifað og hvernig
hún hefur verið notuð. Ég tek ýmis
dæmi um það. Það kemur á óvart
hve margir hafa notað Jón, ekki
bara yfirvöld. Frjáls félagasamtök
eins og íþrótta- og ungmennahreyf-
ingin skipta til dæmis talsverðu máli
við að gera 17. júní að þeirri hátíð
sem dagurinn varð, löngu áður en
lýðveldið var stofnað 1944. Íslend-
ingar höfðu annan þjóðhátíðardag, 2.
ágúst, fram á 20. öld,“ segir hann. Að
sumu leyti segir Páll lýðveldið hafa
verið stofnað á grundvelli arfleifðar
Jóns.
Forseti lýðveldisins?
„Hugmyndin að bókinni byrjaði
að mótast árið 2004 og síðan hef ég
unnið að henni með öðru en síðustu
tvö ár hef ég einbeitt mér að henni,
samhliða kennslu. Afmælisnefnd
Jóns Sigurðssonar styrkir útgáfuna
og það skipti sköpum að hægt var að
gefa hana út með öllum þessum
myndum og á vandaðan hátt.“
En hver er staða Jóns Sigurðs-
sonar í samfélaginu í dag?
„Ég er með ýmislegt efni sem sýn-
ir sterka stöðu hans en svo lét ég
líka gera skoðanakönnun og birti
hana í viðauka. Þar kemur til að
mynda fram að fáir vita hvers vegna
hann er kallaður Jón forseti, tæp sex
prósent, en mun fleiri töldu hann
hafa verið fyrsta forseta lýðveld-
isins. En þegar spurt var fyrir hvað
Jón hefði verið þekktur tengdi
meirihluti svarenda hann við sjálf-
stæðisbaráttuna.“ efi@mbl.is
Ævisagan byrjar
á dauða Jóns og
jarðarförinni
 Páll Björnsson
hefur skrifað bók um
arfleifð og ímynd
Jóns Sigurðssonar
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Páll „Fáir vita hvers vegna hann er
kallaður Jón forseti,“ segir hann.