Morgunblaðið - 22.12.2011, Qupperneq 40

40 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 22. DESEMBER 2011
höfðu fengið flest formleg réttindi
og þegar minnst var á launamis-
réttið og annan ójöfnuð hæddust
karlar oft að því og sögðu að
ástandið væri okkur sjálfum að
kenna.
Við værum ekki nógu duglegar
að sækja okkar rétt. Margar hugs-
andi konur voru búnar að missa
þolinmæðina og orðnar bálreiðar.“
Guðrún Ágústsdóttir:
„Við rauðsokkur vorum sakaðar
um að vilja afmá allt kvenlegt. Ég
hafði sjálf skipt út flotta flugfreyju-
búningnum og var komin í lista-
verk eftir Guðrúnu Auðunsdóttur,
þá miklu og góðu listakonu. Hún
sameinaði listræna hæfileika og
kvenlegar dyggðir eins og nýtni
með því að nota hveitipoka sem
hún litaði í gífurlega fallegum lit-
um og sauma upp úr þeim – já,
einmitt – mussur! Þessar listaflíkur
entust árum saman og eru enn til
hjá sumum okkar.
Hvað er kvenlegt? Hver á rétt-
inn á þeirri skilgreiningu? Við sem
höfðum sett spurningarmerki við
allt tókum að sjálfsögðu líka á
þessum málum. Við neituðum ein-
faldlega að láta tískuheiminn
stjórna því hvernig við vorum
klæddar. Bæði var það dýrt og
óþægilegt. Magabelti, heilu bux-
urnar úr þykku teygjuefni sem
náðu niður á hné, voru mjög í
tísku, hvort sem konur voru feitar
eða mjóar, litlar eða stórar. Næl-
onsokkarnir dásamlegu með öllum
sínum lykkjuföllum og blöðrubólg-
um. Pinnahælar í slabbinu, túberað
hár, sem þegar best lét leit út eins
og heysáta ofan á höfðinu á okkur
og ekki má gleyma hárlakkinu sem
var nauðsynlegt til að halda
greiðslunni í horfinu. Ég var ný-
komin úr starfi þar sem mikil
áhersla var lögð á útlitið; meira að
segja skipti það máli við ráðningu
hvort við þættum snoppufríðar, flu-
gfreyjurnar. En úníform okkar
rauðsokka laut öðrum lögmálum en
flugfreyjudressið, þar voru þæg-
indin í fyrirrúmi: fótlaga skór og
klossar, gallabuxur, síð pils og
bómullarbolir að ógleymdum muss-
unum frægu. Stundum vorum við
með slæður, gjarnan litaðar bleiur
barnanna okkar, og svo nenntu
sumar að mála sig, aðrar ekki. Allt
var leyfilegt og ekki bara hjá okk-
ur í Rauðsokkahreyfingunni; tískan
almennt hafði breyst, varð frjáls-
leg. Hárið fékk að falla frjálslega
um herðar og bærðist meira að
segja í rokinu. Það var auðvitað
fráleitt að við vildum afmá allt
kvenlegt. Við höfnuðum einfaldlega
ýmsu því sem við töldum eiga þátt
í að viðhalda kúgun kvenna. Við
vildum ekki að tískukóngar úti í
heimi réðu því í hvernig fötum við
vorum, eða hvort eða hvernig við
máluðum okkur í framan.“
tuttugu tíma stundakennslu í ná-
grannasveitarfélaginu. Ég hafði
ekki þrek til að segja annað en já.“
Rannveig segir líka frá eftirfar-
andi: „Þótt konur ynnu utan heim-
ilis báru þær flestar alfarið ábyrgð
á heimilisstörfunum. Húsmæður
voru mærðar í orði en lítilsvirtar í
verki og reynsla þeirra einskis-
metin í atvinnulífinu. Mér fannst
ótrúlega margar konur vera full-
komlega ómeðvitaðar um stöðu
sína og misréttið í samfélaginu.
Ein jafnaldra mín sagði til dæmis:
„Ég skil ekki um hvað þið eruð að
tala. Maðurinn minn vaskar oft
upp fyrir mig.“ Umræðan var
gjarnan á þessum nótum. Konur
ekki á sama. Daginn eftir fékk ég
þau skilaboð að enskukennsla
stæði til boða í nágrannasveit-
arfélagi. Fimm barna faðir, að vísu
réttindalaus, hefði sótt þar um
enskukennarastarf og spurt var
hvort ég gæti ekki sætt mig við að
hann fengi stöðuna og ég einhverja
tímakennslu. Ég man að ég hugs-
aði: „Hef ég virkilega verið fjögur
ár í háskóla til þess að þurfa að
þola þetta?“ Því herti ég upp hug-
ann og sagði: „Ég vil fá stöðu.“ Þá
var lofað að athuga málið betur.
Næsta dag hringdi fræðslu-
málastjórinn sjálfur og sagðist
geta boðið mér tíu tíma ensku-
kennslu í Kennaraskóla Íslands og
Inga Rún Sigurðardóttir
ingarun@mbl.is
Eftirfarandi frásagnir eru brot úr
bókinni Á rauðum sokkum - bar-
áttukonur segja frá, sem kom út á
dögunum á vegum RIKK og Há-
skólaútgáfunnar.
Auður Hildur Hákonardóttir:
„Ég þurfti að beita öllum mínum
sannfæringarkrafti til að fá stelp-
urnar til að vinna með hið frjáls-
lega og opna form. Það var sið-
venja þegar stofna skyldi félag eða
samtök að tilnefna eða kjósa
þrenninguna formann, ritara og
gjaldkera, semja síðan félagslög
eða plagg í nokkrum liðum sem
lýsti tilgangi félagsins og starfs-
háttum og enda svo með því að til-
greina staðsetningu varnarþings.
Og bara trúin á að svona eigi þetta
að vera getur orðið svo sterk að
hún útilokar alla aðra möguleika
fyrirfram.
Ég barðist líka á móti félagatali
og félagsgjöldum. Þetta er fjölda-
hreyfing, sagði ég, ekki lokaður fé-
lagsskapur eða hagsmunasamtök.
Ég sá engan mun á því að leggja
fram fé einu sinni á ári í sjóð og að
greiða það sem greiða þurfti
hverju sinni með samskotum. Ég
var heldur aldrei viss um að við
værum allar rauðsokkur alveg all-
an daginn, alla daga. Það kostaði
gífurlegt álag. Sumar konur taldi
ég að væru stundum rauðsokkur í
einhverjum mæli eða við vissar
kringumstæður þótt þær sværu
það af sér opinberlega og gerðu
jafnvel út á að þykjast ekki vera
það. Ef til væri félagatal væri mað-
ur búinn að skrá sig fyrir aldur og
ævi og á efa- og álagsstundum
væri það alls ekki heppilegt.
Ég taldi líka óheppilegt að
ákveðinn hópur gerði sig þannig
útvaldan. Miklu vænlegra væri að
álíta að allar konur væru baráttu-
og framfarasinnar í hjarta sínu
þannig að enginn karlmaður gæti
verið viss um að ekki stæði rauð-
sokka „bak við“ hans eldavél, svo
að ég vitni í meint orð Guðna
Ágústssonar. Vegna þess að við
ætluðum okkur að rétta hlut
kvenna í þjóðfélaginu fengum við á
tilfinninguna að við værum óvinir
ríkisins númer eitt, verri en
kommúnistar og fjárglæframenn,
sem í þá daga hétu hermangarar,
smyglarar og okurlánarar.
Það var svolítið fyndið.“
Edda Óskarsdóttir:
„Orðspor okkar fór eins og eldur
í sinu um þjóðfélagið og stóð
mörgum mikill stuggur af starf-
seminni. Við þóttum ógnvekjandi
og vorum sagðar hinar verstu
frenjur, ljótar brussur í mussum,
óalandi og óferjandi, en jafnframt
dálítið spennandi eins og allt sem
hættulegt er. Beiðnir tóku að ber-
ast frá hinum og þessum karla-
klúbbum um að koma á þeirra
fund og upplýsa félagsmenn um
hvað það væri í raun og veru sem
við vildum. Ég man eftir einni
slíkri ferð suður í Keflavík þar sem
við Guðrún Hallgrímsdóttir mess-
uðum yfir klúbbmeðlimum á meðan
þeir átu sinn þorramat eða annað
góðgæti, Guðrún sköruleg að
vanda og kvað þá alla í kútinn þeg-
ar þeir reyndu að koma höggi á
okkur, ég með heimagerðu plaköt-
in til að sýna þeim svart á hvítu
hvernig staða kvenna væri í launa-
málum, menntunarmálum, dagvist-
armálum o.s.frv. Að endingu
kvöddu þeir okkur með virktum,
allnokkru fróðari. Margar fórum
við í slíka leiðangra og reyndumst
þegar til kom hvorki eins forljótar
né hroðalega hættulegar og af var
látið og menn sáu að við höfðum
hreint ekki svo lítið til okkar
máls.“
Rannveig Jónsdóttir:
„Að lokinni útskrift úr Háskól-
anum sótti ég strax um kennslu á
framhaldsstigi hjá fræðsluskrif-
stofu Reykjavíkur og hélt að mér
yrði tekið fagnandi því að skortur
var á kennurum með full réttindi.
Um haustið fór ég galvösk á fund
fræðslustjórans í Reykjavík og
spurði hvaða stöðu ég hefði fengið.
Maðurinn leit á mig heldur kulda-
lega og sagði að ég hefði ekkert
fengið. Þegar ég hváði og spurði
hvort ekki væri skortur á rétt-
indakennurum sagði hann að
skólastjórarnir yrðu sjálfir að fá að
velja sitt fólk. Mér hefði ekki
brugðið meira þótt hann hefði
hrækt framan í mig, því ég skildi
hann þannig að skólastjórarnir
gætu gengið framhjá réttindafólki
og ráðið frændur og vini að vild.
Upp í hugann kom spurningin
hvort ég hefði veðjað á rangan
hest. Gat verið að kennarastarfið
væri svo lágkúrulegt að menntun
og réttindi væru einskis virt? Mér
var heitt í hamsi þegar ég hringdi í
fræðslumálastjóra, sem hafði að
gera með kennararáðningar á öllu
landinu, og sagði honum frá við-
skiptum mínum við fræðslustjór-
ann í Reykjavík. Fræðslu-
málastjóri lofaði að gera hvað hann
gæti og ég fann að honum stóð
Pinnahælar í slabbinu
Andóf Mynd frá júní 1971 tekin í Lækjargötu en þarna syngja Rauðsokkur þekkt lag við nýjan texta.
Myndrænt Forsíðumynd Eddu Ósk-
arsdóttur á 2. tbl. Forvitinnar
rauðrar sem kom út 1. maí 1973.
 Í bókinni Á rauðum sokkum segja tólf konur frá uppruna sínum og aðdraganda þátttöku sinnar
í kvenréttindabaráttunni  Þær lýsa umbrotsárunum, þróuninni og óhefðbundum aðferðum
Listaverk Fiskikonurnar (1971) eftir Hildi Hákonardóttur.
Rauðsokkahreyfingin
» Rúm fjörutíu ár eru liðin síð-
an Rauðsokkahreyfingin varð
til.
» Þáttaskil urðu í starfseminni
á miðjum áttunda áratugnum.
» Baráttan var hörð og rauð-
sokkar beittu oft óhefð-
bundnum aðferðum til þess að
koma málstað sínum á fram-
færi og vöktu með því hneyksl-
an margra og kæti annarra.
» Í bókinni eru birt ljóð eftir
Vilborgu Dagbjartsdóttur sem
flest voru ort á þessum árum
og margar myndir sem hafa
ekki fyrr komið fyrir almenn-
ingssjónir.
» Ritstjóri bókarinnar er Olga
Guðrún Árnadóttir.