Morgunblaðið - Sunnudagur - 13.01.2013, Blaðsíða 45

refsivist, miðað við það sem annars staðar þekkist.
Manndráp eða morð eru jafnan talin vera á ystu
mörkum verka sem refsað er fyrir. Ekki er þó óþekkt
að ýmsum öðrum afbrotum sé jafnað til þeirra, oft
eftir persónulegu tilfinningamati, sem hvorki þarf að
koma á óvart eða að gera lítið úr. Á síðari tímum hafa
svokölluð kynferðisbrot, sem er fjölbreyttur mála-
flokkur, orðið fyrirferðarmikill í umræðunni og hefur
sú umræða orðið til þess að refsiákvæði laga hafa
verið þyngd og dómstólar þróað gildandi refsiramma
til þyngingar vegna brota af þessu tagi. Jafnvel heyr-
ist að slaka verði á almennri kröfu um sönnunar-
færslu, vegna eðlis brotanna sem geri sönnunar-
færslu mjög mótdræga brotaþola. Lítill vafi er á að
mjög stór hluti brota af því tagi komst lengi vel aldrei
upp á yfirborðið. Stundum stafaði það af því að brota-
menn áttu alls kostar við brotaþola. Stundum stóðu
fjölskyldur saman um að þagga niður, jafnvel óhugn-
anleg brot sem upp komust, til að firra þær og ættir
fjölskyldnanna óbærilegri skömm. Ekki þarf að fjöl-
yrða um þann mannlega harmleik sem þar var graf-
inn og gleymskunni falinn eða um smælingjann sem
einskis réttar naut við þær aðstæður og þá eyðilegg-
ingu lífs sem varð.
Og víðar en innan fjölskyldna var huliðshjálmi
brugðið yfir slík mál. Óhuganleg og trúverðug dæmi
slíks hafa verið upplýst á undanförnum árum, verið
rannsökuð með þeim takmörkunum sem liðinn tími
veldur og af veikum mætti verið reynt að bæta úr.
Enginn vafi er á að þjóðfélagið allt er mun varara um
sig fyrir vikið. En það er líka fjarlægara og óper-
sónulegra af sömu ástæðu.
Enginn ábyrgur karlkynsökumaður, sem æki fram
á stúlkubarn (eða dreng), sem hann sæi rétt missa af
strætó í slengjandi slagviðri, myndi nú stoppa sinn
bíl og bjóðast til að skjóta barninu í skóla eða ná
vagninum á næstu stoppistöð eða þar næstu. Jafnvel
þótt hann sæi að þetta væri telpan úr næsta húsi sem
hann kannaðist vel við. Sennilega biti hann á jaxlinn
og horfði beint fram fyrir sig á sinni för. Enda hefur
væntanlega og vonandi verið brýnt fyrir telpunni,
sem í hlut ætti, að þiggja ekki boð „ókunnugs“ um
far. Áður fyrr hefði það þótt annarleg framkoma og
durtsleg að bjóða ekki far við slíkar aðstæður. Nauð-
synlegt þykir nú orðið að vantreysta mönnum, sem
aldrei hafa sýnt neitt sem á slíkt kallar, eins og sjón-
varpsumræðan um karlkyns leikskólakennara sýndi
á dögunum. Ætla verður að næstum óbærilegt sé fyr-
ir karla í þeirri stétt að sitja undir slíkri tortryggni.
En barn í opinberri gæslu verður að njóta alls vafa,
er sagt á móti og fá svör eru auðvitað til við því.
Öll er þessi þróun vissulega dapurleg og jafnvel
kaldranaleg, en þó er hún betri en þöggunin og felu-
leikurinn forðum og það mikla skaðræði sem þreifst í
slíku skjóli.
En þrátt fyrir óhugnaðinn
er aðgátar þörf
En þrátt fyrir það sem í húfi er verður ekki komist
hjá því að sýna gát, þótt það taki á. Það er sannarlega
til fyrirmyndar að varpað sé ljósi á ljóta hluti og þá
ekki síst þá sem reynt hefur verið að fela og beinst
hafa að þeim sem minnstu möguleika allra höfðu á að
verja sig. Slíkt framtak á sannarlega viðurkenningu
skilið. En jafnvel svo þýðingarmikill og æruverðugur
hlutur krefst í sömu andrá fullnægjandi aðgátar.
Upptökusalur er ekki réttarsalur. Það er þess
vegna sem ódæðismaðurinn (stundum meintur ódæð-
ismaður) hefur þar engan sem gætir hagsmuna hans.
Fréttamenn eru ekki síst upplýsendur og stundum
framúrskarandi, eins og sést hefur síðustu dagana.
En hún getur verið mjó markalínan á milli upp-
lýstrar fréttamennsku og æsifréttamennsku. Jafnvel
þótt fréttaefnið misbjóði flestöllu fólki og frétta-
mönnum þá ekki síður en öðrum, mega þeir aldrei
freistast til að taka að sér lögregluvald, svo ekki sé
minnst á dómsvald. Þegar menn eru sakaðir um glæp
og mæta fyrir dómara þá gilda reglur sem eiga að
tryggja þeim réttláta málsmeðferð, hvað sem á hefur
dunið. Jafnvel fjöldamorðingjar, sem einskis hafa
svifist, búa við slíkar reglur. Og tryggt er að minnsta
kosti einn maður í dómsalnum sé á þeirra bandi, í
þeim skilningi, að hann gæti þess af fullum þunga að
umbjóðandi hans verði ekki sóttur til saka eftir öðr-
um reglum en þeim sem gilda, að þær málsbætur,
sem jafnvel hinir verstu menn kunna engu að síður
að hafa, komi þar fram og að ákæruvaldið komist
ekki hjá því að sanna með fullnægjandi hætti, að
kröfu laganna, það brot sem ákært er fyrir.
Þótt allir hljóti að sameinast um fordæmingu á
fyrirlitlegum mönnum, þá er það öllu þjóðfélaginu í
hag, í bráð og lengd, að fyrrnefndar reglur séu hafð-
ar í heiðri, jafnvel þegar erfiðast er að beygja sig
undir þær, og kannski ekki síst þá.
Morgunblaðið/Darri Ragnarsson
* Ekki þarf að fjölyrða um þannmannlega harmleik sem þar vargrafinn og gleymskunni falinn eða
um smælingjann sem einskis réttar
naut við þær aðstæður og þá eyði-
leggingu lífs sem varð.
Íshellir í
Fallsjökli í
Öræfasveit.
13.1. 2013 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 45