Morgunblaðið - 08.11.2014, Qupperneq 12

SVIÐSLJÓS
Sigurður Bogi Sævarsson
sbs@mbl.is
„Svæðið er mjög lifandi og sífellt að
fá nýjan svip. Nýir hverir að opnast
á sama tíma og virkni annarra fjarar
út,“ segir Guðríður Helgadóttir hjá
Landbúnaðarháskóla Íslands á
Reykjum í Ölfusi. Þar á staðnum
hafa merkilegir hlutir gerst á síð-
ustu misserum sem sýna og sanna
að náttúran er síkvik. Landið er lif-
andi og Reykir hafa á síðustu miss-
erum vakið athygli vísindamanna
víða um heim. Það eru einkum áhrif
jarðhita á jarðveg og gróður sem
vekja athygli þeirra.
Skjálftinn kom öllu af stað
Gufumökkur steig upp af kraum-
andi pyttum á Hveramel ofan við
Reyki þegar Morgunblaðið var þar á
ferð í vikunni. Það sýður í hver-
unum, sem skipta tugum. Markaðar
brautir liggja um svæðið þar sem
leiðbeiningarskiltum hefur verið
komið upp. Er fólk þar varað við að
fara of nærri, sem sumir freistist til.
Lengi hefur verið jarðvirkni á
Hveramel, sem jókst verulega eftir
Suðurlandsskjálftann 29. maí 2008.
Upptök hans voru ekki langt þarna
frá en meðal birtingarmynda þeirra
umbrota var aukin hveravirkni á
sprungu sem gengur um Reykjafjall
og eftir Hveramel endilöngum. Frá
meginsprungunni um melinn gekk
önnur skáhallt upp Reykjafjall og
hefur ylur úr henni hitað jarðveg í
hlíðinni og drepið grenitré í stórum
stíl.
„Rætur trjánna hafa soðnað.
Þetta er einsdæmi á heimsvísu sem
hefur vakið áhuga og athygli bæði
fræðimanna og meistara- og dokt-
orsnema í vistfræði og fleiri skyldum
greinum. Hingað hefur komið fólk
frá fjölmörgum löndum, gert ýmsar
athuganir og viðað að sér gögnum til
frekari úrvinnslu,“ segir Guðríður.
Landbúnaðarháskóli Íslands á að-
ild að alþjóðlegu rannsóknarverk-
efni sem ber yfirskriftina FORHOT.
Í krafti þess segir Guðríður unnið að
ýmsum vísindaverkefnum og vænt-
anlega birtist niðurstöður þeirra á
næstu misserum.
Í samhengi við hlýnun jarðar
Upp eftir Reykjafjallshlíðum má
sjá tugi fallinna grenitrjáa sem
liggja á hliðinni svo sést beint í rót-
arhnyðjurnar sem hitinn hefur drep-
ið. „Mælingar í Reykjaskógi hafa
gefið vísindafólki innsýn í þróun ör-
vera og smádýra við hækkandi jarð-
vegshita. Það er sett í samhengi við
hlýnun jarðar og gefur vísbendingar
um vistkerfisbreytingar sem verða
af þeim völdum. Það er breytilegt
frá einum punkti til annars hér á
svæðinu hve mikill hitinn er. Í einum
göngustígnum hér í Reykjafjalli
mældist 60 gráða hiti á aðeins 10 cm
dýpi,“ segir Guðríður og heldur
áfram: „Hér má finna staði þar sem
hitastigið er stöðugt fimm til 10
gráðum hærra en venjulega. Það
eru staðir sem vísindamönnum
þykja sérstaklega spennandi, enda í
takt við þá hlýnun sem kannski
mætti búast við á jörðinni á næstu
áratugum.“
Hrifla, Reykjamóri og Skjálfti
Gengið var upp á Hveramel, sem
er tveggja til þriggja hektara svæði.
Hverir sem þar mynduðust í Suður-
landsskjálftunum eru fjölmargir og
voru þeim gefin nöfn eins og
Reykjamóri og Skjálfti. Í jaðri
svæðisins er Hrifla, eini vatnshver-
inn á þessum stað. Nafn hans er
komið frá Kristjáni Má Unnarssyni,
fréttamanni á Stöð 2. Vísar nafnið til
þess að þarna er Fífilbrekka, sum-
arhús Jónasar Jónssonar ráðherra
frá Hriflu, sem þar dvaldi oft. Hrifla
er þó frekar vatnslítill hver, en hit-
inn í yfirborði hans hefur mælst allt
að 76 gráður.
Rétt við Hriflu er lítill snotur læk-
ur sem að stofni til kemur úr kaldri
uppsprettu uppi í fjallshlíðinni. Nið-
ur fjallið rennur lækurinn um volgr-
ur og heitar smálindir. Safnar þann-
ig í sig hita og er við útfall 37
gráður, þægilegur baðhiti.
Litasinfónían í hverum
Leirgerður er sá pyttur á Hvera-
mel sem öflugastur er. Myndaðist í
skjálftunum og fyrst eftir þá gengu
leirslettur hátt upp svo á börmum
mynduðust hraukar. Kraftur Leir-
gerðar hefur dvínað á sama tíma og
nýir hverir efst á svæðinu myndast.
„Það er líklegt að gerjunin haldi
áfram. Litasinfónían gefur vísbend-
ingar,“ segir Guðríður Helgadóttir.
Hún nefnir að á Hveramel komi nú
kísilmyndanir fram sem bendi til
þess að gufa kraumi rétt undir yf-
irborði. Gulur litur í hverum bendi
til hárra brennisteinssambanda og
rauða í þeim vitni um járnríkan
jarðveg. Allt tengist þetta Heng-
ilssvæðinu. Jarðhiti er við Kolvið-
arhól, í Hverahlíð, á Ölkelduhálsi, í
Reykjadal og á Hveramel – en þetta
er allt sama mengið segja jarðfræð-
ingar.
Soðnar rætur á heitri sprungunni
 Land á Reykjum í Ölfusi hefur breyst mikið eftir Suðurlandsskjálfta og nýir hverir krauma  Hiti
drepur tré í stórum stíl  Einstakt á heimsvísu  Vísindamenn koma víða að  Kísill og rauður leir
Hveramelur við Reyki
Hveragerði
Reykjafall
Hellisheiði
Reykir
Hveramelur
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Hamfarir Á síðustu misserum hafa tugir grenitrjáa í Reykjaskógi eyðilagst vegna hita sem komist hefur í rótakerfið
sem vísindamönnum finnst áhugavert að kanna. Guðríður Helgadóttir sést hér við eitt hinna dauðu trjáa.
12 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. NÓVEMBER 2014
Ármúla 24 • S: 585 2800
EOS fjaðraljósin frá
Opið virka daga 10 -18, laugardaga 11- 16. – www.rafkaup.is
Ný
sending
komin
Hveramelsbrekkurnar blasa við á
vinstri hönd þegar ekið er niður
Kamba. Þær vekja athygli enda
leggja margir leið sína á svæðið til að
kynna sér staðhætti, í vaxandi mæli
erlendir ferðamenn í hópum sem ís-
lenskir fararstjórar fara fyrir. Sumir
þeirra segjast raunar forðast svæðið,
vegna slysahættu því ef fólk fari
nærri heitum hverunum, þar sem allt
geti gerst, sé voðinn vís.
Hópar hafi samband
„Þessi umferð hefur valdið okkur
hér á Reykjum ákveðnum áhyggjum.
Við vorum ekki viðbúin því að taka á
móti stórum hópum ferðamanna.
Stundum finnst okkur líka sem fólk
fari ekki nógu varlega um hverasvæð-
ið. Viljum því gjarnan að hópar hafi
samband við okkur áður en þeir koma
– og þá getum við fylgt fólki um svæð-
ið. Um helgar er hins vegar slá fyrir
veginum inn á Reykjasvæðið svo þá
þarf fólk að ganga svolítinn spöl upp
að hverasvæðinu,“ sagði Guðríður
þegar hún fór með okkur um svæðið.
Það var eitt síðdegið nú í vikunni, rétt
í þann mund að rúta full af farþegum
renndi í Reykjahlað.
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Sjónarspil Gufu leggur í átt að Hveragerði frá nýjustu hverunum við Reyki.
Óvarlega er farið
 Rúturnar renna í hlaðið á Reykjum