Morgunblaðið - 08.11.2014, Blaðsíða 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. NÓVEMBER 2014
Meira úrval
Meiri gæði
Íslensk
framleiðsla
eftir máli
Álnabær
Allt fyrir gluggann… úrval, gæði og þjónusta.
Síðumúla 32, Reykjavík ▪ Tjarnargötu 17, Keflavík ▪ Glerárgötu 32, Akureyri
Sími 588 5900 ▪ alnabaer.is ▪ Opnunartími: mán -fös 11-18
Sendum frítt hvert á land sem er gegn staðgreiðslu
Hringdu og bókaðu tíma í máltöku
MYRKVAGLUGGATJÖLD
Ég hef stundum velt fyrir mér hvernig fari fyrir orðaforða yfir út-litslýsingar þegar langflestir geta fundið myndir í síma eðatölvu og þurfa þar af leiðandi ekki að lýsa neinum. Mannlýs-ingar eru misnákvæmar eftir tilgangi þeirra. Auðvitað snúast
þær oft um forvitni um náungann en þær geta líka verið nauðsynlegar.
Þegar lögregla lýsir eftir fólki er til að mynda birt mynd með lýsingu á hæð
og holdafari. Í skáldverkum eru mannlýsingar oft ónákvæmar og fer þá
eftir ímyndunarafli hvers og eins hvernig sögupersónan lítur út.
Það er óhætt að segja að mannlýsingar Íslendingasagna séu meðal
þeirra bestu. Sögupersónum er mörgum lýst svo vel að þær standa manni
ljóslifandi fyrir hugskotssjónum. Lýsingar skúrka og hetja vega þar
þyngst. Ég held t.d. mikið upp á Skarphéðin Njálsson í Njálu (Íslendinga
sögur og þættir, 1998, bls. 153-4):
„Hann var mikill maður vexti og styrkur, vígur vel, syndur sem selur,
manna fóthvatastur, skjótráður og öruggur, gagnorður og skjótorður en þó
löngum vel stilltur. Hann var
jarpur á hár og sveipur í
hárinu, eygður vel, fölleitur
og skarpleitur, liður á nefi og
lá hátt tanngarðurinn, munn-
ljótur nokkuð og þó manna
hermannlegastur.“
Lýsingarnar gerast vart
myndrænni. Í Sturlungu er
einnig að finna nákvæmar
mannlýsingar þótt minna sé
um þær. Í Þorgils sögu og
Hafliða er bráðskemmtileg
lýsing á virðingarmanninum
Þórði Þorvaldssyni úr Vatns-
firði (Sturlunga saga, 1988,
bls. 19):
„Þórður var ekki mikill
drykkjumaður, nokkuð van-
gæft um fæðsluna sem oft
kann að verða þeim sem van-
heilsu kenna því að maðurinn
var þá á efra aldri og var þó
enn hraustur en kenndi nokk-
uð innanmeins og var því ekki mjög matheill og nokkuð vandblæst að eta
slátur því að hann blés svo af sem hann hefði vélindisgang og varð þá nokk-
uð andrammur. Þórður var mikilleitur maður, eygður vel og lágu vel aug-
un, framsnoðinn og strýhærður, sá upp mjög og riðaði lítt að.“
Mannlýsingar eru síður en svo alltaf upplýsandi. Í Njálu er Unnur, dóttir
Marðar gígju, sögð „væn kona og kurteis og vel að sér og þótti sá bestur
kostur á Rangárvöllum“ (Íslendinga sögur og þættir, 1998, bls. 124). Í Þor-
gils sögu og Hafliða er Yngvildur nokkur Þórðardóttir sögð „auðug að fé og
virðingakona“ (Sturlunga saga, 1988, bls. 18). Slíkar lýsingar segja ekki
ýkja margt en lýsa tíðarandanum og því hvað þótti eftirsóknarvert. Því fer
þó fjarri að eingöngu kvenfólk fái svo almenna lýsingu.
Í daglegu tali hefur borið á að fólki sé lýst sem frábæru eða æðislegu.
Það segir í raun ekki annað en að viðkomandi sé geðfelldur. Slíkar lýsingar
eru samt ekki dæmigerðar fyrir nútímann frekar en ritsnilld Njáluhöf-
undar sé færð yfir á alla samtímamenn hans. Engu að síður er ástæða til að
velta vöngum yfir því hvort tæknin hafi áhrif á orðaforðann yfir það sem
áður var lýst með orðum en ekki myndum.
Mannlýsingar
Tungutak
Eva S. Ólafsdóttir
eva@skyrslur.is
Mannlýsing Gæti hinn hermannlegi
Skarphéðinn Njálsson hafa litið svona út?
Það má finna, þegar fólk er tekið tali á förnumvegi, að hinn almenni borgari hefur þungaráhyggjur af stöðu þjóðmála og meiri en veriðhefur frá fyrstu mánuðum og misserum eftir
hrun. Þær áhyggjur beinast að tvennu: stöðu kjara-
mála einstakra hópa launþega og innviðum samfélags
okkar almennt, sem mörgum finnst að séu að byrja að
bresta.
Kannski eru þessar áhyggjur til marks um að hinar
dýpri afleiðingar hrunsins séu nú fyrst að byrja að
koma fram. Þær má sjá í hnotskurn í heilbrigðiskerf-
inu. Það er í þeirri hættu að hrynja. Þegar svo er kom-
ið að gífurlegum fjölda aðgerða hefur verið frestað,
sem þýðir í raun frestun fram á næsta ár vegna verk-
falls lækna má spyrja hvar mörkin séu á milli þess að
erfiðleikar séu í rekstri heilbrigðiskerfisins og hruns
þess.
Allir vita að yrðu laun lækna hækkuð um nokkra
tugi prósenta á skömmum tíma hefði það afleiðingar.
Aðrir hópar launþega í heilbrigðiskerfinu mundu koma
á eftir. Aðrir hópar sem starfa á
öðrum sviðum í samfélaginu mundu
taka mið af slíkum samningum
lækna.
En jafnframt er ljóst að almenn-
ingur hefur skilning á kröfum
lækna. Það er rangt hjá tals-
mönnum lækna að vilja ekki „karpa“
um launakröfur sínar í fjölmiðlum. Þeir eiga þvert á
móti að gera fólkinu í landinu skýra grein fyrir launa-
kröfum sínum og þeim rökum sem að baki liggja. Það
er þeim í hag.
Auðvitað geta læknar sagt: ef við fáum ekki þessi
kjör förum við til annarra landa. En þá er þess að
gæta að grasið er ekki alltaf grænna annars staðar.
Þótt Noregur hafi freistað margra síðustu ár er að
harðna á dalnum. Það er ekki lengur allt í blóma í olíu-
iðnaði. Verð á olíu er í frjálsu falli á heimsmarkaði af
margvíslegum ástæðum. Sádi-Arabar reyna nú að
þrengja að olíuframleiðslu Bandaríkjamanna úr leir-
steini með því að auka framboð og lækka verð. Afleið-
ingarnar eru að byrja að koma fram hjá olíufram-
leiðsluríkjum á borð við Rússland og Noreg. Þær verða
orðnar mjög þungbærar að nokkrum mánuðum liðnum.
Efnahagsástandið innan evrusvæðisins fer versnandi
en ekki batnandi. Faglært fólk er að flytja frá Evr-
ópuríkjum til annarra heimshluta af sömu ástæðum og
læknar hafa við orð að flytja frá Íslandi.
Það er skiljanlegt að læknar telji sig geta sett fram
launakröfur, sem nemi mörgum tugum prósenta í
hækkun. Frá stjórnvöldum heyrist ekkert annað en að
hér sé allt í blóma á ný. Már Guðmundsson seðla-
bankastjóri segir að aðrar þjóðir „dauðöfundi“ Íslend-
inga af efnahagsstöðunni hér. Hvað eiga svona yfirlýs-
ingar að þýða? Athugasemdir Steingríms J.
Sigfússonar, fyrrverandi formanns VG, vegna þessara
yfirlýsinga seðlabankastjóra voru réttmætar.
Bjartsýnistal ráðamanna ýtir undir væntingar fólks
um verulegar kauphækkanir sem engar forsendur eru
fyrir enn sem komið er. Það segir sína sögu um hugar-
ástand þjóðarinnar að mætur fyrrverandi blaðamaður á
Morgunblaðinu, Svavar Knútur, skyldi nánast einn síns
liðs, með aðstoð samskiptamiðla, ná saman að mati lög-
reglu um 4.500 manns á Austurvöll. Það yrði ekki auð-
velt fyrir Sjálfstæðisflokkinn að ná slíkri fundarsókn.
Það þýðir ekkert fyrir ráðamenn þjóðarinnar að böl-
sótast yfir því andrúmslofti, sem nú ríkir í samfélagi
okkar. Þeir eiga sinn þátt í því að það er orðið til. Þeir
þurfa að horfast í augu við sjálfa sig. Þeir sem eru
hafnir til hinna æðstu valda af samborgurum sínum
eiga að ganga hægt um gleðinnar dyr og muna að þeir
sömu samborgarar geta fellt þá af stalli.
Í hádegisfréttum RÚV í fyrradag, fimmtudag, mátti
heyra á talsmönnum launþegafélaga að 2,5% launa-
hækkun, sem Seðlabankinn gerði
ráð fyrir í áætlunum sínum kæmi
ekki til greina. Þeirri skoðun hefur
verið haldið fram hér á þessum vett-
vangi að það yrðu viðbrögð laun-
þegafélaga við upplýsingum sem
fram komu síðla sumars um veru-
legar launahækkanir stjórnenda um-
fram almenna starfsmenn. Héldu stjórnendur fyr-
irtækjanna að þeir gætu haldið þessum veruleika
leyndum?
En um leið er ljóst að verði gengið að kröfum lækna
með þeim hliðarverkunum, sem það hefði í öðrum
starfshópum í heilbrigðiskerfinu og annars staðar og
yrðu umtalsverðar kauphækkanir knúnar fram á al-
mennum vinnumarkaði með vísan í þær hækkanir sem
stjórnendur hafa tekið til sín í krafti stöðu sinnar, fer
verðbólgan á fullt á ný með þeim hækkunum á verð-
tryggðum lánaskuldbindingum fólks og fyrirtækja, sem
slíku mundi fylgja.
Við sem þjóð höfum gengið þá götu áður og það er
óþarfi að leggja í þá tortímingargöngu aftur. Við vitum
hvar hún endar.
Þess vegna er staðan sú nú að það gengur ekki að
semja við einn um þetta og annan um eitthvað annað.
Ríkisstjórn og Alþingi verða að taka forystu um að
ná allsherjar samstöðu við verkalýðssamtök og vinnu-
veitendur, sveitarstjórnir og stjórnarandstöðu um leið
þjóðarinnar á næstu árum upp úr öldudalnum og end-
urreisn stofnana samfélagsins, sem eru að bresta.
Leiðin er ekki sú að hér verði allsherjar upplausn.
Læknar flytji úr landi, sjúklingar verði að leita til ann-
arra landa eftir nauðsynlegri læknismeðferð, einstök
verkalýðsfélög hefji verkfallsbaráttu upp á eigin spýt-
ur, þannig að vinnumarkaðurinn logi í skæruverkföllum
mánuðum saman. Þetta er það sem mun gerast ef fram
heldur sem horfir.
Það þýðir ekki fyrir kjörna fulltrúa þjóðarinnar að
loka sig af í einhverjum upphöfnum hroka um eigið
ágæti og líta svo á að allir aðrir séu vitleysingar.
Það þarf samstöðu.
Það þarf samstöðu
Eru hinar dýpri afleið-
ingar hrunsins nú
fyrst að koma fram?
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Ámorgun, 9. nóvember 2014, er lið-inn aldarfjórðungur frá hinum
miklu tímamótum, er Berlínarmúrinn
hrundi, en þá féllu sósíalistaríkin um
koll og Kalda stríðinu milli Ráðstjórn-
arríkja Stalíns og Vesturveldanna
lauk með fullum sigri Vesturveldanna.
Í Kalda stríðinu hafði Berlín verið
skipt í hernámssvæði Stalíns annars
vegar og Vesturveldanna hins vegar.
Múrinn var reistur fyrirvaralaust 13.
ágúst 1961 í því skyni að stöðva fólks-
flótta frá Austur-Þýskalandi. Þótt
austur-þýskir sósíalistar kenndu sig
við alþýðuna, átti alþýðan sjálf enga
ósk heitari en sleppa undan þeim og fá
að vinna fyrir sjálfa sig og ekki fyrir
ríkið, jafnvel þótt henni væri tilkynnt,
að með því að vinna fyrir ríkið væri
hún að vinna fyrir sjálfa sig. Vörð-
unum austan megin múrsins var skip-
að að skjóta alla, sem reyndu að kom-
ast yfir, og er talið, að hátt í hundrað
manns hafi þar látið lífið.
Tveir Bandaríkjaforsetar héldu
frægar ræður við Berlínarmúrinn.
John F. Kennedy sagði 26. júní 1963:
„Ich bin ein Berliner“. Með því ætlaði
hann að segja, að hann væri í anda
Berlínarbúi, styddi sameiningu borg-
arinnar og frelsi borgarbúa. Eðlilegra
hefði að vísu verið að segja: „Ich bin
Berliner“, því að „ein Berliner“ er í
þýsku oftast notað um kökusnúð.
Þjóðverjar brostu í kampinn, en tóku
viljann fyrir verkið og voru forset-
anum þakklátir fyrir hina karlmann-
legu hvatningu. Ronald Reagan sagði
12. júní 1987, um leið og hann hnyklaði
brúnir og hækkaði röddina: „Mr. Gor-
bachev, tear down this wall.“ Herra
Gorbatsjov, jafnaðu þennan múr við
jörðu. Það féll hins vegar í hlut Berl-
ínarbúa sjálfra að jafna múrinn við
jörðu, eftir að ljóst varð, að Gorbat-
sjov myndi ekki halda hinni óvinsælu
sósíalistastjórn uppi með hervaldi,
enda hafði hann hitt fyrir ofjarl í
Reagan, sem lét sér ekki nægja neina
kökusnúða, heldur breytti með aukn-
um varnarviðbúnaði karlmennsku
orðsins í manndóm verksins.
Ég fékk skemmtilega gjöf á fer-
tugsafmælinu 19. febrúar 1993, þegar
fjórir vinir, Davíð Oddsson, Björn
Bjarnason, Kjartan Gunnarsson og
Gunnlaugur Sævar Gunnlaugsson,
færðu mér brot úr Berlínarmúrnum á
litlum steinpalli með áletruðum silf-
urskildi, og hafði Kjartan útvegað sér
brotið í Berlín. Við samfögnuðum
þýskri alþýðu, skáluðum og rifjuðum
upp, að tuttugu árum áður, 1973,
hafði Davíð, ungur laganemi, skrifað
grein í Morgunblaðið til að andmæla
sósíalista einum, Þorsteini Vilhjálms-
syni eðlisfræðingi. Þeir höfðu báðir
þá um sumarið farið austur fyrir múr,
til Austur-Berlínar, og Þorsteinn síð-
an talað opinberlega um, hversu
„opnir og óþvingaðir“ íbúarnir þar
væru. Íslensk tunga kann líklega ekki
herfilegri öfugmæli um líf íbúanna í
Austur-Berlín. Hefur Þorsteinn aldr-
ei tekið þessi orð sín aftur eða sýnt
iðrunarmerki, ólíkt öðrum sósíalista,
Tryggva Sigurbjarnarsyni verkfræð-
ingi, sem skrifaði vissulega 1961 til
varnar Berlínarmúrnum í málgagn
sósíalista, Þjóðviljann, en sagði í við-
tali við Morgunblaðið 2013, að enginn
saknaði Austur-Þýskalands.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Brot úr Berlínarmúrnum