Fréttablaðið - 20.12.2013, Blaðsíða 34

20. desember 2013 FÖSTUDAGUR| SKOÐUN | 34
Þér er sagt að það þýði
ekkert að ybba gogg. Það
er ekki satt. Þú getur
hætt að versla við þá sem
þér líkar ekki og kjósa
þá sem þú treystir ekki.
Þú getur hætt að borga
reikninga, búið í tjaldi,
veitt þinn eigin fisk og
ég skal lofa þér því að
það munu margir standa
með þér. Þú getur meira
að segja farið í stríð við
stórfyrirtæki (sem okkur er sagt
að sé ekki hægt) og milljónir munu
standa með þér.
Það er hægt að breyta heimin-
um og við eigum nú þegar fólk úti
um allan heim sem safnar saman
og kemur á framfæri praktískum
lausnum. Það er meira að segja
hægt að breyta okkur þann-
ig að okkur þyki nautakjöt
ógeð. Það myndi nú aldeilis
draga úr gróðurhúsaáhrif-
um. En við getum líka bara
ákveðið hlutina sjálf og það
er affarasælast.
Ég hvet þig til að skrifa
niður á blað það sem þér
finnst skipta mestu máli.
Flestir hugsa um börnin
sín og fjölskylduna. Margir
hugsa um ást, lýðræði, mann-
réttindi, jafnrétti, menntun og frið
– þessi stóru og yndislegu hugtök.
Og að borin sé virðing fyrir okkur,
að við séum ekki áhrifalaus. Þegar
við vitum hvað skiptir okkur mestu
máli er næsta skref að finna leiðir.
Við getum þetta.
Við eigum fólk sem trúir ekki
á fjórflokka, gamaldags pólitíska
iðkun og hægri/vinstri, allt þetta
sem við notum til að aðgreina
okkur og koma í veg fyrir að við
getum myndað gott samfélag. Við
höfum alltaf átt svona fólk en núna
höfum við til viðbótar miklu betri
tæki og tól til að skipuleggja okkur,
fá upplýsingar og láta í okkur
heyra. Það er mikilvægt að verja
netið fyrir einræði. Og líka fyrir
okkur sjálfum.
Tökum málin í eigin hendur
Það er drulluerfitt að breyta heim-
inum, ég ætla ekkert að skafa utan
af því. Það er ekkert að Facebook
og kó í hófi en neysla einfaldrar
afþreyingar er alveg jafnhættuleg
og þegar Neil Postman skrifaði þá
frábæru bók „Amusing Ourselves
to Death“. Hún rænir okkur þeim
möguleika að breyta samfélaginu.
En ókei. Við erum með gott fólk,
fína viðhorfsbreytingu og frábær
tæki og tól. Málið er samt ekki í
höfn. Við þurfum að skuldbinda
okkur. Það er glæpsamlegt að leyfa
LÍÚ að eiga landið. Það er fárán-
legt að bankar græði milljarða á
milljarða ofan á sama hátt og fyrir
hrun. Það er súrrealískt að halda
að til dæmis lyfjarisar eða land-
tökufyrirtæki beri hag okkar fyrir
brjósti.
Og það er einfaldlega kjánalegt
að trúa því að á meðan við sinnum
okkar daglegu störfum þá redd-
ist þetta allt saman einhvern veg-
inn. Krefjumst alltaf svara og bás-
únum svörin, eða skort á þeim, á
netinu.
Peninga og völd gefa sárafáir
eftir. Við þurfum að taka málin í
okkar hendur. Það er eina leiðin
til að umhyggja, kærleikur, sam-
vinna, traust og allt þetta góða sem
við viljum að umljúki okkur sjálf
þrífist í samfélaginu. Jörðin er að
gefast upp á okkur og jafnvel þótt
við bregðumst hratt við þá þurfum
við að læra að lifa á annan hátt en
við erum vön. Þeir sem halda um
budduna bjarga ekki málunum. Það
gerum við.
Það er drulluerfi tt að breyta heiminum en lestu áfram
SAMFÉLAG
Kristín Elfa
Guðnadóttir
pírati
Á tíma vaxandi ferðaþjón-
ustu og áhuga á útivist
og hreyfingu er gott að
eiga Reykjanesfólkvang –
ósnortið útivistarland við
bæjardyrnar.
Bæjarstjórn Reykja-
víkur samþykkti sam-
hljóða árið 1969 að stofna
fólkvang um óbyggðir í
nágrenni borgarinnar til
að tryggja útivistarmögu-
leika til framtíðar. Borgin
leitaði til 15 nágrannasveit-
arfélaga sem leiddi til þess að nokk-
ur þeirra stofnuðu í sameiningu tvo
fólkvanga, Bláfjallafólkvang 1973
og Reykjanesfólkvang 1975. Í Blá-
fjallafólkvangi var byggt upp skíða-
svæði þar sem fátt skortir hin síð-
ari ár nema snjó, en að auki eru þar
margar náttúruperlur. Í beinu fram-
haldi til vesturs er svo Reykjanes-
fólkvangur, nær m.a. yfir Brenni-
steinsfjöll, Kleifarvatn, Krýsuvík,
Trölladyngju og Ögmundarhraun.
Þarna er gríðarflott land til úti-
vistar steinsnar frá þéttbýlasta
svæði landsins og Keflavíkurflug-
velli, tilvalið til stuttra ferða allt
árið, jafnt fyrir íbúa sem erlenda
gesti. Það er mikið hagræði fyrir
sveitarfélögin að vinna þar saman
að uppbyggingu þjónustu og land-
vörslu. Þau hafa þó ekki sinnt sem
skyldi að byggja upp þjónustu né
heldur að vernda svæðið þannig að
nýting þess verði sjálfbær. Land-
verðir eru lausráðnir bara yfir sum-
artímann. Síðustu tvö sumur hefur
landvörður, sem gjörþekkir svæð-
ið, verið í starfi frá maí til október.
Fjárhagurinn leyfir ekki meira.
Fyrir 3 árum voru sett upp klósett
við Seltún í Krýsuvík, en þar koma
100.000 manns við árlega. Salernin
eru lokuð yfir veturinn þrátt fyrir
vaxandi vetrarumferð. Það hentar
ferðaþjónustuaðilum vel að senda
ferðafólk í Krýsuvík flesta daga
ársins, en afleitt að þurfa að
vísa því út í móa um hávet-
ur á svo fjölförnum stað.
Fólkvangur góð hugmynd
Í náttúruverndarlögum
(44/1999) er fólkvangur
skilgreindur sem „land-
svæði í umsjón sveitarfé-
lags eða sveitarfélaga sem
friðlýst hefur verið til úti-
vistar og almenningsnota“.
Hlutaðeigandi sveitarfélög
bera kostnað af stofnun
og rekstri fólkvangs í hlutfalli við
íbúatölu. Hvert sveitarfélag heldur
óskertu skipulagsvaldi.
Samkvæmt lögum þessum er
fólkvanginum stjórnað af sam-
vinnunefnd sveitarfélaganna sem
að honum standa, í samráði við
Umhverfisstofnun. Skulu sveitar-
félögin gera með sér lögboðinn
samning þar sem kveðið skal á um
starfshætti nefndarinnar. Nefndin
breytist gjarna þegar skipt er um
sveitarstjórn. Þannig hefur aftur og
aftur verið byrjað nánast upp á nýtt
því fólkvangurinn á sér hvorki fast
starfslið né formlegar starfsreglur,
aðeins mjög grófan ramma í auglýs-
ingu frá 1975.
Á þeim 38 árum sem Reykjanes-
fólkvangur hefur verið til hefur
ekki tekist að koma á áðurnefnd-
um lögboðnum samvinnusamningi.
Fólkvangurinn hefur ekki haft einn
einasta starfsmann í fullu starfi,
aðeins landverði yfir sumartímann.
Starf fólkvangsnefndarinnar hefur
mest snúist um að leysa aðkallandi
mál og stefnumörkun setið á hak-
anum. Þó hafa verið haldnar mál-
stofur og gerðar skýrslur um nátt-
úrufar og hugsanlega nýtingu og
er mikið til af góðum hugmynd-
um. Núverandi nefnd nýtti auka-
fjárveitingu frá Reykjavíkurborg
2010 til að láta gera drög að metn-
aðarfullri stjórnunaráætlun sem
er m.a. ágætur grundvöllur sam-
vinnusamnings. Þar er góð lýsing á
fólkvanginum með 7 þemakortum
og settar fram ítarlegar hugmyndir
um uppbyggingu þjónustu við gesti
fólkvangsins og um vöktun náttúr-
unnar. Plagg þetta hefur síðan 2012
verið í höndum viðkomandi sveitar-
stjórna eða legið í skúffum þeirra.
Sum sveitarfélögin hafa þó afgreitt
það fyrir sitt leyti. Drögin má nálg-
ast á www.reykjanesfolkvangur.is.
Duga eða drepast!
Reykjanesfólkvangur er að mestu
leyti í landi Grindavíkur og Hafn-
arfjarðar. Að auki er lítil sneið í
Garðabæ og smáflís er þjóðlenda.
Reykjavík, fjölmennasta sveitar-
félagið, á þar ekkert land, en lík-
lega koma flestir notendur fólk-
vangsins þaðan, jafnt íbúar sem
ferðamenn sem þar dvelja og vilja
upplifa íslenska náttúru án langra
ferðalaga. Því er sanngjarnt að
Reykjavík beri stóran hluta kostn-
aðar, en framlag sveitarfélaganna
miðast við höfðatölu. Árlegt fram-
lag hefur verið afar lágt, aðeins 17
krónur á íbúa. Núverandi fólkvangs-
nefnd lagði til tvöföldun þess, í 35
kr. Það hafa mörg sveitarfélaganna
þegar samþykkt.
Nú er bara að vona að öll sveitar-
félögin beri gæfu til að klára stjórn-
unar- og verndaráætlunina fyrir
Reykjanesfólkvang, hækka fjár-
framlög upp í 35 kr. á íbúa og taka
upp landvörslu allt árið svo fólk-
vangurinn þjóni betur vaxandi vetr-
arferðamennsku.
Höfundur ber einn ábyrgð á því
sem hér er sagt.
Reykjanesfólkvangur – sam-
starfsverkefni Sveitarfélaga
➜ Það er glæpsamlegt að
leyfa LÍÚ að eiga landið. Það
er fáránlegt að bankar græði
milljarða á milljarða ofan á
sama hátt og fyrir hrun.
➜ Á þeim 38 árum sem
Reykjanesfólkvangur hefur
verið til hefur ekki tekist að
koma á áðurnefndum lög-
boðnum samvinnusamningi.
➜ Mörg fyrirtækj-
anna hafa gefi st upp
en önnur hvorki vilja
né geta það til dæmis
vegna ábyrgða eig-
endanna á fjárskuld-
bindingum.
FÓLKVANGUR
Þorvaldur Örn
Árnason
í samvinnunefnd
fólkvangsins
Fyrir hrun stefndi í að
lífskjör hér væru almennt
viðunandi en við hrunið
drógumst við langt aftur
úr þeim þjóðum sem við
viljum miða okkur við.
Aukin ferðaþjónusta og
tekjur af sjávarútvegi,
t.d. góðar makrílgöngur,
hafa bætt stöðuna nokkuð
en útlit er fyrir að lífskjör
okkar verði í mörg ár tals-
vert lélegri en í nágranna-
löndunum. Margir lifa hér
undir fátæktarmörkum, meðallaun
eru lág og sár atgervisflótti.
Það vantar skýra sýn og sam-
heldni varðandi hvernig bæta á
lífskjörin á landinu. Sjávarútvegur
og orkufrekur iðnaður hafa verið
meginundirstaðan en til fram-
tíðar þarf fleiri stoðir. Upplýs-
ingar liggja fyrir meðal annars
í McKinsey-skýrslunni um hvað
gera þarf en pólitíkin mun, að því
er virðist, ekki ná saman um kröft-
ugar aðgerðir, meira svona hálf-
kák. Fámenni í stóru norðlægu
afskekktu landi, ónóg grunnmennt-
un, slök fjölmiðlun, margt er mót-
drægt og betur má ef duga skal.
Falda aflið
Félag atvinnurekenda stendur
nú fyrir átakinu Falda aflið, þar
sem athyglinni er beint að litlum
og meðalstórum fyrirtækjum. Á
vegum Samtaka atvinnulífsins
er unnið að svipuðu verkefni. Til
að bæta lífskjör í landinu er fátt
mikilvægara en að bæta starfs-
umhverfi og vaxtarskilyrði minni
fyrirtækjanna.
Fyrirtæki með innan við tíu
starfsmenn eru um 90 prósent
atvinnulífsins. Fyrirtæki með
innan við 50 starfsmenn eru sam-
tals 97 prósent allra fyrirtækja
og veita um 2/3 af öllu starfandi
fólki í landinu atvinnu, eða um 90
þúsund manns. Össur, Marel og
CCP voru í byrjun lítil sprotafyr-
irtæki. Til að sem flest slík nái að
vaxa úr grasi þarf þekkingu, gott
starfsfólk, snaggaralegt reglu-
verk, hæfilegt eftirlit og síðast en
ekki síst fjármagn á samkeppnis-
hæfum kjörum. Það síðastnefnda,
fjármögnunartækifæri og fjár-
magnskostnaður lítilla og meðal-
stórra fyrirtækja, er viðfangsefni
þessa greinarkorns.
Fyrirtæki eru í aðalatrið-
um fjármögnuð með eigin fé og
lánsfé. Eigið fé ræðst af fjárhags-
legri getu eigendanna sem leggja
til þolinmótt fjármagn, en lánsfé
kemur aðallega frá bönkum og
lífeyrissjóðum. Hlutafélaga-
formið er mikilvægt meðal ann-
ars til að takmarka áhættu eig-
endanna við það fjármagn sem
þeir leggja fram. En eigendur
minni fyrirtækja þurfa samt
yfirleitt að leggja fram viðbót-
artryggingar til að fá lán. Þetta
veldur því að þegar illa gengur,
sem er óhjákvæmilegt í mörg-
um tilvikum, ekki síst eftir hrun
aldarinnar, lenda eigend-
ur í ábyrgðum í skulda-
kreppu sem þeir ná seint
eða aldrei út úr. Við hrun-
ið stökkbreyttust skuldir fyrir-
tækja, mörg misstu tekjur og töp-
uðu jafnvel ár eftir ár. Aðgangur
að fjármagni versnaði og vextir
hækkuðu. Mörg fyrirtækjanna
hafa gefist upp en önnur hvorki
vilja né geta það til dæmis vegna
ábyrgða eigendanna á fjárskuld-
bindingum. Þau fyrirtæki sem
enn þrauka, gegn öllum líkum,
eru mörg alltof skuldsett.
Búið er að afskrifa umfram-
skuldir af flestum stórfyrir-
tækjanna svo nemur hundruðum
milljarða króna eða þau horfin af
sjónarsviðinu. Stjórnvöld þurfa að
hlutast til um að bankar og aðrir
kröfuhafar afskrifi þann hluta
skulda smærri fyrirtækja sem
óraunsætt er að greiddar verði
eða á mjög löngum tíma. Bank-
arnir vita af þörfinni og hafa í
mörgum tilvikum lengt í skuldum
en enginn þeirra vill ríða á vaðið
og afskrifa óraunhæfar skuldir til
að hinir bankarnir græði ekki á
því. Það þarf samræmdar aðgerð-
ir stjórnvalda til að þetta megi
verða. Eftir hrun hafa bankarnir
verið of varkárir í útlánum. Bank-
ar ættu í núverandi ástandi að
taka meiri en ekki minni áhættu
en gert var fyrir hrun til að örva
efnahagslífið.
Aukið eigið fé
Fyrirtækin þurfa einnig aukið
eigið fé. Í lífeyrissjóðum er stór
hluti sparnaðar launamanna. Sjóð-
irnir hafa eðlilega fjárfest í stærri
fyrirtækjunum en allt of lítið í
þeim 97 prósentum fyrirtækja
sem 2/3 hlutar landsmanna vinna
hjá. Þetta kemur niður á lífskjör-
um í landinu. Lífeyrissjóðirnir
þurfa að fjárfesta jafnt í stórum
sem smáum atvinnurekstri. Til
þess geta þeir lagt fé í sjóði sem
fjárfesta í minni og sprotafyrir-
tækjum og nýtt First North-mark-
að Kauphallarinnar. Hvetja þarf
almenning til hlutabréfakaupa
með skattaafslætti.
Til að keppa á jafnréttisgrund-
velli þurfa fyrirtækin traustan
alþjóðlegan gjaldmiðil sem gjald-
gengur er á heimsvísu. Krónunni
fylgja gjaldeyrishömlur, verð-
bólga, hátt vaxtastig, umsýslu-
kostnaður og fleiri vandamál.
Notum okkar fáu en góðu krafta
betur og gerum gott úr okkar
aðstæðum. Það er vitað hvað gera
þarf. Það vantar bara að nýta þá
þekkingu betur.
Lífskjör og
lítil fyrirtæki
EFNAHAGSMÁL
Guðjón
Sigurbjartsson
smáatvinnurekandi
og viðskiptafræðingur