Fréttablaðið - 27.12.2013, Blaðsíða 46

27. desember 2013 FÖSTUDAGUR| MENNING | 34
Stjörnugjöf í dagblöðum er stundum
umdeild í listaheiminum. En hún er veru-
leiki sem þarf að sætta sig við. Stjörnudóm-
ar eru úti um allt á netinu. Kosturinn við
stjörnurnar er að maður veit strax hvort
dómurinn er góður eða vondur.
Þegar ég lít yfir þá gagnrýni sem ég
skrifaði á árinu, sé ég að ég hef átta sinnum
gefið fimm stjörnur, tuttugu og fimm sinn-
um fjórar stjörnur, tuttugu og einu sinni
þrjár stjörnur, átta sinnum tvær stjörn-
ur og tvisvar sinnum eina stjörnu. Þetta
endurspeglar auðvitað ekki nákvæmlega
hvernig tónlistarlífið var á árinu sem er að
líða. Ég skrifa ekki um allt sem gerist. Það
væri ekki nokkur leið, slíkt er framboðið.
Markmið mitt er að greinarnar mínar séu
eins konar þverskurður af því sem á sér
stað. Því reyni ég að fjalla bæði um stórvið-
burði og minni tónleika. Mikilvægt er að
umfjöllunin sé fjölbreytt. Hvaða fútt væri
í því að gagnrýna bara Sinfóníutónleika og
óperusýningar?
Hreinskilni er nauðsynleg
Stjörnurnar eru þó ekki aðalatriðið, heldur
textinn. Hann verður að vera skrifaður af
hreinskilni. Grundvallaratriði er að les-
andinn treysti gagnrýnandanum. Hann er
auðvitað ekki óskeikull og veit ekki allt.
Gagnrýnin er því ekki einhver vísinda-
leg niðurstaða. Hún er skoðun einnar
manneskju. En skoðunin á samt að vera
byggð á þekkingu og yfirsýn og sett fram
af heiðarleika. Hún á því að hafa vægi í
umræðunni um það hvernig tiltekinn list-
viðburður heppnaðist.
En vægi fyrir hvern?
Fyrir hverja er tónlistargagnrýni hér í
blaðinu? Stundum verður vart við þann
misskilning að gagnrýnendur eigi að
„rýna til gagns“ fyrir listafólkið sem
stóð að viðburðinum. Að greinarnar eigi
að vera ábending til tónlistarmannanna,
borin fram í silkiumbúðum. Að gagnrýn-
endurnir séu einhvers konar auðmjúkir
leiðbeinendur listafólksins.
Svo er ekki. Gagnrýni í Fréttablaðinu
er ætluð hinum almenna lesanda. Hún er
til þess að almenningur átti sig betur á
því hvað er að gerast í listalífinu. Marg-
ir þeirra sem halda tónleika fá styrki frá
hinu opinbera í einhverri mynd. Það eru
starfslaun listamanna, Tónlistarsjóður,
Kraumur, Musica nova, ýmis niðurgreiðsla
til Sinfóníuhljómsveitar Íslands, RÚV og
fleiri aðila, svo maður tali nú ekki um allt
sem Harpan kostaði. Hvaðan koma þessir
peningar? Jú, frá fólki sem borgar skatta.
Listamenn sem njóta hlunninda í formi
styrkja og starfslauna eiga því að vera á
tánum. Tónskáld, söngvarar og hljóðfæra-
leikarar verða að gera sitt besta. Ef þeir
standa ekki undir væntingum á að segja
frá því. Að sjálfsögðu á líka að hrósa því
sem vel er gert.
Hér er ég ekki að tala illa um styrki og
starfslaun. Þau eru nauðsynleg til að ýta
undir nýsköpun og fjölbreytni í menning-
arlífinu. Listaheimurinn yrði harla fátæk-
legur ef lögmál markaðarins ættu þar ein
að gilda. En listamenn sem þiggja slíka
aðstoð verða að þola það að fundið sé að
verkum þeirra, ef ástæða er til. Þeir verða
að átta sig á að gagnrýni er ekki skrifuð
til þeirra og fyrir þá, heldur um þá í blaði
sem er ætlað öllum almenningi.
Reynt að banna gagnrýni
Því miður er til fólk í tónlistarheiminum
sem vill að umfjöllun um tónlist sé aðeins
í formi frétta og fréttatilkynninga á undan
tónleikum. Með öðrum orðum, það vill
ókeypis auglýsingar. Það vill banna nei-
kvæða gagnrýni.
Upp kemur í hugann þegar Josef
Göbbels, áróðursmeistari Þriðja ríkisins,
gaf út yfirlýsingu um listgagnrýni. Frá því
segir í bókinni Classical Music Criticism
eftir Robert Schick (þýðing mín):
„Þar sem árið 1936 hefur liðið án nokk-
urra fullnægjandi framfara í listgagnrýni,
þá banna ég hér með iðkun listgagnrýni
eins og hún hefur verið stunduð hingað
til. Héðan í frá munu fréttir af listum
koma í stað listgagnrýni … Listgagnrýn-
andinn mun nú víkja fyrir menningarrit-
stjóranum… Í framtíðinni verður aðeins
þeim menningarritstjórum leyft að fjalla
um listir sem nálgast verkefni sitt með
hreint hjarta og fullvissu [um réttmæti]
þjóðernis sósíalismans.“
Nú má segja að það sé ósmekklegt að
kalla einhvern Göbbels! En það er samt
sannleikskorn í þessari ýktu samlíkingu.
Bannið á gagnrýni í Þriðja ríkinu hafði
slæm áhrif. Listsköpun varð að samfelld-
um áróðri fyrir hið opinbera. Hvers konar
tónlistarlíf yrði hér ef styrkjahöfðingj-
arnir fengju að vaða uppi óáreittir án þess
að fá nokkru sinni slæma gagnrýni? Að
öll menningarumfjöllun væri kranablaða-
mennska?
Sumir kvarta líka undan því að gagn-
rýni sé ekki nógu fagleg. En Fréttablaðið
er ekki fagtímarit. Greinar um tónlist hér
þurfa að vera stuttar, læsilegar og snarpar.
Og ekki er verra að þær séu skemmtilegar.
Þær verða að vera á máli sem almenningur
skilur, skrifaðar tæpitungulaust. Það þýðir
að þær móðga einhverja af og til. Hjá því
verður ekki komist. Samt eru þær byggðar
á faglegu mati. Þeir sem geta ekki sætt sig
við þannig gagnrýni ættu að gera eitthvað
annað en að halda tónleika.
Að svo mæltu óska ég lesendum mínum
gleðilegs árs og þakka þeim samfylgdina á
árinu sem er að líða. Frá mínum bæjardyr-
um séð var 2013 flott ár í klassísku tónlist-
inni. Stjörnurnar sem ég minntist á hér í
byrjun gefa það til kynna. Ég er viss um
að komandi ár verður fleiri stjörnum prýtt
og enn þá skemmtilegra!
Fyrir hverja er tónlistargagnrýni?
Jónas Sen gerir upp tónlistarárið og hugleiðir tilgang listgagnrýni: „Frá mínum bæjardyrum séð var 2013 fl ott ár í klassísku tónlistinni.“
Megumi Masaki píanóleikari á Myrkum
músíkdögum í febrúar.
Sophie-Veronique Cauchefer-Choplin
organisti á Alþjóðlegu orgelsumri Hall-
grímskirkju í júlí.
Ragnheiður, ópera eftir Gunnar Þórðar-
son og Friðrik Erlingsson í Skálholti í
ágúst.
Óp-hópurinn og Vonarstrætisleikhúsið
í Salnum í Kópavogi í nóvember.
Aðventutónleikar Schola cantorum í
Hallgrímskirkju í desember.
Slagverkshópurinn Stomp í Hörpu í
desember.
Geisladiskurinn Í djúpsins ró með
tónlist eftir Huga Guðmundsson.
5 stjörnu dómar Jónasar Sen á árinu
RAGNHEIÐUR Þóra Einarsdóttir, Friðrik
Erlingsson og Gunnar Þórðarson.
FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
STOMP
SCHOLA CANTORUM
Tónlist
2013
MENNING