Lesbók Morgunblaðsins - 12.02.1983, Blaðsíða 9

Lesbók Morgunblaðsins - 12.02.1983, Blaðsíða 9
heldur þau koma frá Bruxelles, Ghana eða Reykjavík. Móðirin hefur aldrei til stórborgarinnar komið og dæturnar eru endan- lega farnar að heiman, burt frá hinni „unheimliche" heimasetu, innilokun móðurinnar (J. Diel- man); okkar er ferðin, okkar er hreyfingin. Myndin verður stefnumótsstaður móður og dóttur þar sem þær standa and- spænis hvor annarri, horfa og birta sig og hvor aðra yfir haf, milli kynslóða, gegnum siðvenj- ur, þar sem þær verða tvær hlið- ar samsvörunar á sömu veru: Konunni. Með þessari aðferð, þessari formgerð, sem er rétti- lega um leið innihald verksins, losar Akerman kvikmyndina við bókmenntalega hækju sína, frásögnina (narration) og gerir hana að tærri kvikmyndalegri upplifun. Hin tvö rými móður og dóttur eru einnig losuð við per- sónugervingu og eftir er vera þeirra ein sem með samruna opnar leið til nýs skilnings. Ur djúpinu Það er reyndar ekki einsdæmi að stefna saman ólíkum rýmum og tíma í mynd og texta og hefur þar farið á undan og gengið enn lengra önnur kona sem einnig hefur verið kynnt á kvikmynda- hátíð hér: Marguerite Duras. Með mynd hennar India Song var blað brotið í kvikmyndasög- unni. Þar er fléttað saman þrem aðalrýmum sem ekki síður birt- ast í texta en mynd. En heimur og saga indversku betlikonunn- ar og hinna holdsveiku er ekki minni uppistaða í verkinu held- ur en sú, sem lýtur að Anne M. Stretter, konu franska sendi- herrans, ræðismanninum, og ef til vill er tilvist hinna fjögurra ónafngreindu og andlitslausu persóna sem spinna sögu hinna og sína eigin sú mikilvægasta. Þessar persónur koma fram tvær og tvær í fyrri og seinni hluta myndar á tónbandi einu, í fyrri hluta eru það 2 konur sem talast við, þeirra samband virð- ist þrungið ástríðu og angist og reyna þær að rifja upp atburði er gerðust í Calcutta á Indlandi 1937. Það sem er ef til vill ein- kennilegast við þessar raddir er að þær eru á sviði þar sem tím- inn er afnuminn, þær tilheyra ýmist fortíð eða nútíð nema hvoru tveggja sé, með þeim skapast nýr tími, tími sköpunar- verksins, tími kvikmyndar. Þær eru staddar mitt á milli höfund- ar, áhorfanda og verks, birta til- urð þess, gangverk og drifkraft. Þær virðast vera persónugerv- ing þess sem gerist með höfundi andspænis list sinni. Meðvituð hugsun og hin dula (,,hin“), í árdjúpi sköpunar. Þeirra verk er að leiða fram og stýra persónum sem koma við sögu og myndgera þeirra rými. En eðli þess sem þær reyna að segja okkur er slíkt að hvorki verður það sýnt né sagt. Það er þýðingarlaust að ætla sér að sýna holdsveikina, andlega og líkamlega tæringu betlikonunnar, sem sleit af brjósti sér hvert barnið á fætur öðru á áratuga langri ferð sinni meðfram bökkum Ganges- fljótsins. Það er ófullkomið og óheiðarlegt að reyna að sýna þann hrylling, það huglost, sem fólst í því hjá ræðismanninum að skjóta á hina holdsveiku. Ótækt að þykjast túlka hið svarta sólarskin Anne Marie Stretter. Þetta allt vilja þó raddirnar koma áleiðis til okkar. Hvað er til bragðs? Það verður fyrir þeim að sýna sendiherrahjónanna í Calcutta, og þar af aðeins afmarkað rétt- hyrnt rými (svið) sem að auki vegna spegilveggs endurkastar sinni eigin mynd og lokast þann- ig um sjálft sig. — Um leið og þessi speglun opnar til viðari túlkunar á byggingu verksins sjálfs. Þetta rétthyrnda svið fer að virka eins og forboðna borgin í Peking, þetta tæmda miðsvæði sem öðlast merkingu sína vegna og eingöngu vegna þess sem utan er. Innan þessa rétthyrnings eru rifjaðir upp 3 síðustu dagar fyrir sjálfsmorð A.M. Stretter, síðasta gestamóttakan, en aldr- ei, og það kemur fram á marg- víslegan hátt, reyna þær persón- ur sem fram koma að „verða“ þær manneskjur sem um ræðir, heldur eru þetta túlkendur í höndum raddanna og hlýða þeim í einu og öllu líkt og væru þetta leikbrúður í fangi svartklædda meistarans í jap- önsku Bunraku-leikhúsi. Annað er það sem eykur ennfremur þessi verfremdung-áhrif og það er að þær persónur sem fram koma opna aldrei munninn í sín- um samræðum en það er nokkuð sem á sér enga hliðstæðu í sögu talmynda nema í einu atriði Gullaldar Louis Bunuel. En hjá Bunuel er þessi notkun í allt öðrum tilgangi. Öll orðræða á sér stað til hliðar við mynd eins og í Bunraku og þar er að finna kjarna þessa aðskilnaðar mynd- ar og texta; þar verður ljóst að A.M. Stretter er endanlega horf- in, þetta er liðið; það sem við getum gert er að gera okkur að einhverju leyti í hugarlund hvað gerðist og hvernig. Og þar erum við komin enn nær þeirri ver- fremdung sem var aðeins mögu- leg hingað til í leikhúsi og sem hefur gefið leikhúsi miklu meira frelsi til að hverfa frá natural- isma þar eð það sleppur við sjálfspeglun áhorfandans og andspænis þessari fjarlægingu er unnt að segja: þetta er kvik- mynd. Myndin byggist upp á þver- sögn fagurfræðinnar sem liggur í því að minna hefur alltaf meira í för með sér. Eða; í tak- mörkun liggur víðáttan; óend- anleg fjölbreytni liggur í ein- faldasta kjarna. Þannig tak- markar M. Duras sjónarsvið sitt til að sýna meir. Á sama hátt eimar myndin sinn eigin tíma: Lítil sem engin sýnileg atburða- rás en í þessum ofurhæga slætti uppgötvar áhorfandinn, upplifir og fylgir eftir örlagafléttu per- sónanna, sem réttlætir full- komlega þessa notkun tímans; hægari taktur knýr fram sterkari skynjun. Þetta stranga myndform India Song lýtur sömu formreglum og ljóðlist, það er ekki ráðist beint framan að hughrifunum, heldur er kom- ið að þeim óvörum. Ládeyða og hversdagsleiki er brotin á bak aftur og þar með er hverju orði, hverri mynd gefin frumkraftur sinn og kyngi. En í fangi þessar- Úr kvikmynd Helmu Sanders-Brahms: Þýzkaland, náföla móöir. Úr vörubflnum eftir Marguerite Duras. ar fjarlægingar dansar ein- kennilega líkamleg heillun í ná- lægð og í hrynjanda raddanna, í taktfastri tónlistinni frá tangó til variationa, myndin er líkami sem andar, þjáist, þráir, elskar og æpir heila nótt og finnur síð- an ró og yfirvegun, í morgunsár- ið þegar allar ástríður hafa fjar- að út. Raddir Texti öðlast þannig með rödd- unum endurnýjaðan og ótrúleg- an strykleika sem þungamiðja í kvikmyndalegum efnivið og þótti það mikil uppgötvun hversu öflugt, „myndrænt" framlag texti varð í kvikmynda- sal. M. Duras hélt því áfram að þreifa sig áfram um þessa áður lítt könnuðu stigu og í myndum eins og Le Camion (Vörubíllinn, 1977) og Aurelia Steiner (Fjórar stuttræmur, 1980) virðist hún hafa snert við sömu mörkum og Malevitch í myndlist með „Svarta ferhyrningnum". í Vörubílnum hafnar M. Duras því alveg að myndgera þau átök sem eiga sér stað í persónum myndarinnar og milli þeirra, en fær til liðs við sig Gerard De- pardieu, leikara sem hefði farið með hlutverk vörubílstjórans ef af venjubundinni sviðsetningu myndar hefði orðið og með hon- um les hún í gegnum handritið fyrir framan kvikmyndaaugað, handrit um konu, miðaldra konu sem stendur einsömul úti á þjóðvegi, úti í auðninni um miðja nótt og stöðvar bíla. Þessi vörubílstjóri tekur hana upp í, þó sérstaklega konur sem komn- ar eru á „vissan aldur“. Hann fær ekkert á hreint hvaðan hún kemur, hvert ferðinni er heitið né hver hún er, en fær hins veg- ar ýmislegt að heyra um önnur mál eins og kommúnisma, inn- flutt verkafólk, örvæntingu gyð- inga, börn og fleira. Og það er þessi kona sem fullyrðir „að heimurinn fljóti að feigðarósi, það er eina mögulega pólitíkin". Annarri pólitík, sem boðið er upp á, er ekki lengur hægt að taka við, vonin um lausn í gegn- um pólitísk völd er mesta aft- urför nútímans og munurinn á kommúnisma og kapítalisma því ekki annar en munurinn á kúk og skít. Inn í þennan upplestur er skotið mislöngum köflum af bláa vörubílnum þar sem hann liðast um þjóðvegi, gegnum akra, skóglendi, iðnaðarhéruð, með sjávarsíðunni, í nóttinni, undur þungum skýjabökkum dagsins. Áhorfandinn er færður inn í myrkraherbergi kvikmyndar- innar. Fyrir honum verður myndin af vörubílnum að ímynd og miðli orðsins. Myndin og orð- ið er eitt. Þessi vörubíll er full- fermdur af merkingu og mikil- vægi verksins og er á leið til áfangastaðar sem áhorfandinn einn getur ákveðið hver er. Þetta frelsi sem M. Duras gaf áhorfandanum til eigin sköpun- ar og ákvörðunar varð sumum ráðvilla en öðrum varð þessi kraftur myndvakningar ný von í kvikmyndun og þar á meðal var Jean-Luc Godard sem ekki hafði hreyft í yfir áratug við kvik- myndinni. Hjólaði hann í að gera nýjustu mynd sína: Sauve Qui Peut (La Vie) (Bjargi sér

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.