Lesbók Morgunblaðsins - 12.02.1983, Blaðsíða 11

Lesbók Morgunblaðsins - 12.02.1983, Blaðsíða 11
verið reynt að lýsa upp gatna- mót á upphafi þeirra vega sem konur hafa hafið, þar sem þær hafa farið fram úr ríkjandi venjum til þess að skapa eigin framtíð með því að breyta ímynd sinni og það geta þær einar gert. En það liggur ekki í því að taka upp karlmanns- ímynd og stafróf karlkynsins; verða, gera og tala eins; til hvers er unnið ef aðeins á að æða fram og aftur sömu blindgötuna? Skynjun þeirra kvenna sem fjallað hefur verið um á rými er önnur en sú sem ríkjandi er og þó sérstaklega á tíma. Það er því fölsun að tala um raunsæi, þann ófullkomna og óheiðarlega stíl í sambandi við verk kvenna, það- an sem þær eru einmitt að fara. Þegar gagnrýnendur ruku til þegar Jeanne Dielman kom út og töluðu um hyper-realisma hljómaði það jafnvel með for- skeyti eins og lofgjörð um morð- ingja frammi fyrir fórnardýr- inu. Það má þó ekki skiljast svo að það séu konur einar sem standi í slíkum verkum, heldur eru þær hluti af hreyfingu sem er löngu hafin og margfjallað hefur verið um eins og t.d. af heimspekingn- um Gilles Deleuze. í verki um Proust bendir hann á hvernig Marcel leikur sér með tákn og teikn, losar þau við hræðsluna við að draga upp ranga mynd og ofstækisblandna angist að gefa raunsanna mynd, og helgar sig þeirri ánægju einni að lesa og lofa öðrum að lesa. Bachelard gerði sér og öðrum grein fyrir í verkum sínum að dag-draum- farir eru ekki aðeins hlutskipti iðjuleysingja heldur liggur beinn öxull milli drauma og efn- islegra framfara mannkyns og hljóti því að liggja jákvæðar breytingar í því að styrkja drauminn í samleik sínum við efnið. Munurinn á körlum og konum frammi fyrir þessum breyting- um er kannski sá að þar sem konur eiga sér ekki þann menn- ingarlega bakgrunn sem karl- menn sækja ósjálfrátt alltaf í, standa þær frjálsari til að byggja upp á ný. Þann mismun kynja, eins og allan mismun, ber ekki að hugsa sem hugtak, að því er Deleuze heldur fram, heldur skynja, finna sem styrk- leika. Maðurinn er byggður upp af breytanlegum styrkleika. Enn í dag er litla myndin hennar Germaine Dulac um baunina lofuð hvarvetna fyrir töfra og nýstárleika, enn er ver- ið að sýna India Song í París 7 árum eftir frumsýningu hennar og þangað streyma hópar með kennurum af öllum skólastigum, eins og á myndir Griffith og Eisenstein. Eitthvað er það sem heillar, töfrar og eins og Alice Guy skildi strax eru kvikmyndir galdur sem þarf að magna upp og hrífa fólk með til nýrra leika og möguleika eða eins og J.L. Godard sagði um Le Camion (Vörubílinn) eftir Duras: „Eftir þá mynd hugsa ég ósjálfrátt, þegar ég sé vörubíl, þarna fara orð konu.“ Eyðilandið á ný, en hjóp beint á hlið gamals vöru- bíls þannig að hann féll við. Hann lá þar og beið eftir högginu sem myndi binda enda á líf hans, en á samri stundu rank- aði hann við sér og hann velti sér tvisvar og undir vörubílinn. Honum fannst sem innyflin væru komin upp í munninn á sér og varir hans námu bæöi blóö- og saltbragö. Hjarta hans barðist sem villt dýr í brjósti hans og honum fannst líkt og líkami hans bifaöist við hvert slag. Hann reyndi að róa það, því hann hélt að hjartslátturinn myndi heyrast og hann reyndi einnig að þagga niður í andar- drætti sínum. En hann gat hvorugt. Þá skyndilega sá hann tvo ungu mannanna bera við himin. Honum fannst sem þeir hlytu aö heyra í sér, en þeir önduðu sjálfir sem drukknandi menn, og tal þeirra var óreglulegt. Þá sagði annar þeirra: „Heyriröu?" Þeir voru hljóöir, aö frátöldum and- köfum þeirra, og þeir hlustuöu. Og hann hlustaði einnig en heyröi í engu nema Smásaga eftir ALAN PATON ÞÝÐING: Árni Matthíasson Um leiö og vagninn var lagður af staö vissi hann aö hann væri í hættu, því aö í skini vagnljósanna sá hann ungu menn- ina sem biöu undir trénu. Þetta var einmitt þaö sem allir hræddust, aö veröa fyrir því að ungu mennirnir biðu eftir sér. Þetta var eitt- hvað sem hann hafði talað um, nú átti hann eftir að kynnast því sjálfur. Það var of seint aö reyna aö hlaupa á eftir vagninum, hann ók áfram niður göt- una, sem eyja öryggis í hafsjó hættu. Þó hann væri aöeins búinn skynja hættuna í örskamma stund, þá var munnur hans þurr, hjartaö baröist í brjósti hans, eitthvað innra með honum andmælti há- stöfum því sem í vændum var. Laun hans voru í pyngjunni, hann fann hvernig þau hvíldu þungt viö lærið. Þaö voru þau sem þeir sóttust eftir. Ekk- ert fengi því breytt. Konan hans yrði ekkja, börnin föðurlaus, ekkert fengi því breytt. Miskunn var óþekkt orð. Á meðan hann stóð þarna óákveöinn, þá heyrði hann ungu mennina nálgast, ekki aðeins úr þeirri átt er hann haföi orðið þeirra var, heldur einnig úr hinni áttinni. Þeir sögöu ekkert, ætlan þeirra var óumræöanleg. Fótatak þeirra barst til hans með blænum. Staöurinn var vel valinn, því að að baki honum var ókleifur klaustursveggurinn, og hinar læstu dyr sem myndu ekki Ijúkast upp nema fyrir dauöum manni. Handan vegarins var auðnin, þakin frumskógi vírs og járns og hræja gamalla bíla. Þaö var eina von hans og hann hélt í átt þangað, en um leið og hann gerði þaö, þá heyrði hann blístur og hann vissi aö ungu mennirnir biöu hans þar líka. Óttinn sem heltók hann var yfirþyrm- andi og þef óttans lagöi frá líkama hans fyrir vitin. Á því augnabliki talaði einn þr irra og gaf fyrirmæli. Svo aðþrengdur var hann að hann fylltist skyndilega reiöi og afli, og hann hljóp í átt að auöninni sveiflandi þungum göngustaf sínum. í myrkrinu birtist vera í vegi fyrir honum og hann sveiflaði stafnum í átt til hennar og heyrði sársaukavein. Þvínæst hljóp hann í blindni inn í frumskóg víra og járns og hræja gamalla bíla. Eitthvaö greip um fót hans og hann sló til þess með staf sínum, en þaö var ekki maður, aðeins egghvasst járn. Hann var kominn með ekka og oröinn móður, en hann hélt áfram inn á auðn- ina, en þeir fyigdu honum eftir, ryöjandi um koll gömlu járnarusli og sparkandi í tindósir og járnfötur. Hann féll í ógnvekj- andi víraflækju, þaö var gaddavír sem reif föt hans og hold. Síðan hélt vírinn honum og honum fannst sem dauöinn væri nærri, og fylltur vonleysi hrópaði hann: „Hjálpið mér, hjálpið mér!“ meö rödd sem átti aö vera mikil og sterk en var ekk: nema máttlaust kjökur. Hann reit i vírinn og vírinn reif í hann, reif andlit hans og hendur. Þá, skyndilega, tókst honum að losa sig. Hann sá er strætisvagninn kom aft- ur og hann hrópaði aftur með hinni miklu raddlausu rödd: „Hjálpið mér, hjálpiö mér.“ Hann sá hvar einn hinna ungu manna bar við Ijósið. Dauöinn var innan seilin ar og eitt augnablik var hann nær yfirb gaður af því óréttlæti lífsins, að það jæti endað á þennan hátt hjá mr . ni sem hafði ætíð verið iöinn og löjhlýðinn. Hann lyfti þungum göngu- stafnum og keyrði hann í höfuð þess er elti hann, þannig aö maðurinn hné til jarðar, stynjandi, líkt og lífiö hefði einnig verið honum óréttlátt. Síðan sneri hann við og hljóp af stað örmagna hjarta sínu. „Ég heyrði í manni .. . sem hljóp ... á veginum," sagöi annar. „Hann er sloppinn ... komum okkur." Þá komu fleiri af ungu mönnunum, með andköfum, og bölvandi manninum sem komst undan. „Freddy,“ sagði einn þeirra, „pabbi þinn komst undan." En enginn svaraöi. „Hvar er Freddy?" spurði einn. Annar sagöi „þögn!“ Síðan kallaöi hann hátt „Freddy“. Enn svaraði enginn. „Komum" sagöi hann. Þeir héldu hægt af stað, og varlega, þá stoppaði einn þeirra. „Okkur er borgið,“ sagöi hann. „Hérna er maöurinn." Hann beygði sig niður, en fór síðan að bölva. „Það eru engir peningar hér,“ sagði hann. Einn þeirra kveikti á eld- spýtu, og í veiku skini hennar sá maður- inn undir bílnum hann taka skref aftur- ábak. „Þetta er Freddy,“ sagöi einn. „Hann er dauöur.“ Þá talaði sá er sagt haföi „þögn“. „Lyftið honum,“ sagði hann. „Setjið hann undir bílinn.“ Maöurinn undir bílnum heyröi er þeir ojástruöu viö lík unga mannsins og hann velti sér einu sinni, tvisvar, lengra undir bilinn. Ungu mennirnir lyftu líkinu og sveifluöu því undir bílinn þannig að það nam viö hann. Síðan heyröi hann þá ganga í burtu, hljóöa og varkára, og það heyrðist aöeins lágt þrusk er þeir ráku sig í járnaruslið á leið sinni. Hann velti sér á hliðina til þess að hann þyrfti ekki að snerta lík unga mannsins. Hann grúfði andlitið í höndum sér og sagöi viö sjálfan sig á sinni eigin mállýsku, á st'nu eigin máli: „Fólk rís upp. Heimurinn er dáinn.“ Þvínæst reis hann á fætur og hélt þungstígur út á auðnina. 11

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.