Lesbók Morgunblaðsins - 12.02.1983, Síða 11

verið reynt að lýsa upp gatna-
mót á upphafi þeirra vega sem
konur hafa hafið, þar sem þær
hafa farið fram úr ríkjandi
venjum til þess að skapa eigin
framtíð með því að breyta
ímynd sinni og það geta þær
einar gert. En það liggur ekki í
því að taka upp karlmanns-
ímynd og stafróf karlkynsins;
verða, gera og tala eins; til hvers
er unnið ef aðeins á að æða fram
og aftur sömu blindgötuna?
Skynjun þeirra kvenna sem
fjallað hefur verið um á rými er
önnur en sú sem ríkjandi er og
þó sérstaklega á tíma. Það er því
fölsun að tala um raunsæi, þann
ófullkomna og óheiðarlega stíl í
sambandi við verk kvenna, það-
an sem þær eru einmitt að fara.
Þegar gagnrýnendur ruku til
þegar Jeanne Dielman kom út
og töluðu um hyper-realisma
hljómaði það jafnvel með for-
skeyti eins og lofgjörð um morð-
ingja frammi fyrir fórnardýr-
inu.
Það má þó ekki skiljast svo að
það séu konur einar sem standi í
slíkum verkum, heldur eru þær
hluti af hreyfingu sem er löngu
hafin og margfjallað hefur verið
um eins og t.d. af heimspekingn-
um Gilles Deleuze. í verki um
Proust bendir hann á hvernig
Marcel leikur sér með tákn og
teikn, losar þau við hræðsluna
við að draga upp ranga mynd og
ofstækisblandna angist að gefa
raunsanna mynd, og helgar sig
þeirri ánægju einni að lesa og
lofa öðrum að lesa. Bachelard
gerði sér og öðrum grein fyrir í
verkum sínum að dag-draum-
farir eru ekki aðeins hlutskipti
iðjuleysingja heldur liggur
beinn öxull milli drauma og efn-
islegra framfara mannkyns og
hljóti því að liggja jákvæðar
breytingar í því að styrkja
drauminn í samleik sínum við
efnið.
Munurinn á körlum og konum
frammi fyrir þessum breyting-
um er kannski sá að þar sem
konur eiga sér ekki þann menn-
ingarlega bakgrunn sem karl-
menn sækja ósjálfrátt alltaf í,
standa þær frjálsari til að
byggja upp á ný. Þann mismun
kynja, eins og allan mismun, ber
ekki að hugsa sem hugtak, að
því er Deleuze heldur fram,
heldur skynja, finna sem styrk-
leika. Maðurinn er byggður upp
af breytanlegum styrkleika.
Enn í dag er litla myndin
hennar Germaine Dulac um
baunina lofuð hvarvetna fyrir
töfra og nýstárleika, enn er ver-
ið að sýna India Song í París 7
árum eftir frumsýningu hennar
og þangað streyma hópar með
kennurum af öllum skólastigum,
eins og á myndir Griffith og
Eisenstein. Eitthvað er það sem
heillar, töfrar og eins og Alice
Guy skildi strax eru kvikmyndir
galdur sem þarf að magna upp
og hrífa fólk með til nýrra leika
og möguleika eða eins og J.L.
Godard sagði um Le Camion
(Vörubílinn) eftir Duras: „Eftir
þá mynd hugsa ég ósjálfrátt,
þegar ég sé vörubíl, þarna fara
orð konu.“
Eyðilandið
á ný, en hjóp beint á hlið gamals vöru-
bíls þannig að hann féll við. Hann lá þar
og beið eftir högginu sem myndi binda
enda á líf hans, en á samri stundu rank-
aði hann við sér og hann velti sér tvisvar
og undir vörubílinn. Honum fannst sem
innyflin væru komin upp í munninn á sér
og varir hans námu bæöi blóö- og
saltbragö. Hjarta hans barðist sem villt
dýr í brjósti hans og honum fannst líkt
og líkami hans bifaöist við hvert slag.
Hann reyndi að róa það, því hann hélt
að hjartslátturinn myndi heyrast og hann
reyndi einnig að þagga niður í andar-
drætti sínum. En hann gat hvorugt.
Þá skyndilega sá hann tvo ungu
mannanna bera við himin. Honum
fannst sem þeir hlytu aö heyra í sér, en
þeir önduðu sjálfir sem drukknandi
menn, og tal þeirra var óreglulegt.
Þá sagði annar þeirra: „Heyriröu?"
Þeir voru hljóöir, aö frátöldum and-
köfum þeirra, og þeir hlustuöu. Og hann
hlustaði einnig en heyröi í engu nema
Smásaga eftir ALAN PATON
ÞÝÐING:
Árni Matthíasson
Um leiö og vagninn var lagður af staö
vissi hann aö hann væri í hættu, því aö í
skini vagnljósanna sá hann ungu menn-
ina sem biöu undir trénu.
Þetta var einmitt þaö sem allir
hræddust, aö veröa fyrir því að ungu
mennirnir biðu eftir sér. Þetta var eitt-
hvað sem hann hafði talað um, nú átti
hann eftir að kynnast því sjálfur.
Það var of seint aö reyna aö hlaupa á
eftir vagninum, hann ók áfram niður göt-
una, sem eyja öryggis í hafsjó hættu. Þó
hann væri aöeins búinn skynja hættuna
í örskamma stund, þá var munnur hans
þurr, hjartaö baröist í brjósti hans,
eitthvað innra með honum andmælti há-
stöfum því sem í vændum var.
Laun hans voru í pyngjunni, hann
fann hvernig þau hvíldu þungt viö lærið.
Þaö voru þau sem þeir sóttust eftir. Ekk-
ert fengi því breytt. Konan hans yrði
ekkja, börnin föðurlaus, ekkert fengi því
breytt. Miskunn var óþekkt orð.
Á meðan hann stóð þarna óákveöinn,
þá heyrði hann ungu mennina nálgast,
ekki aðeins úr þeirri átt er hann haföi
orðið þeirra var, heldur einnig úr hinni
áttinni. Þeir sögöu ekkert, ætlan þeirra
var óumræöanleg. Fótatak þeirra barst
til hans með blænum. Staöurinn var vel
valinn, því að að baki honum var ókleifur
klaustursveggurinn, og hinar læstu dyr
sem myndu ekki Ijúkast upp nema fyrir
dauöum manni. Handan vegarins var
auðnin, þakin frumskógi vírs og járns og
hræja gamalla bíla. Þaö var eina von
hans og hann hélt í átt þangað, en um
leið og hann gerði þaö, þá heyrði hann
blístur og hann vissi aö ungu mennirnir
biöu hans þar líka.
Óttinn sem heltók hann var yfirþyrm-
andi og þef óttans lagöi frá líkama hans
fyrir vitin. Á því augnabliki talaði einn
þr irra og gaf fyrirmæli. Svo aðþrengdur
var hann að hann fylltist skyndilega reiöi
og afli, og hann hljóp í átt að auöninni
sveiflandi þungum göngustaf sínum. í
myrkrinu birtist vera í vegi fyrir honum
og hann sveiflaði stafnum í átt til hennar
og heyrði sársaukavein. Þvínæst hljóp
hann í blindni inn í frumskóg víra og
járns og hræja gamalla bíla.
Eitthvaö greip um fót hans og hann
sló til þess með staf sínum, en þaö var
ekki maður, aðeins egghvasst járn.
Hann var kominn með ekka og oröinn
móður, en hann hélt áfram inn á auðn-
ina, en þeir fyigdu honum eftir, ryöjandi
um koll gömlu járnarusli og sparkandi í
tindósir og járnfötur. Hann féll í ógnvekj-
andi víraflækju, þaö var gaddavír sem
reif föt hans og hold. Síðan hélt vírinn
honum og honum fannst sem dauöinn
væri nærri, og fylltur vonleysi hrópaði
hann: „Hjálpið mér, hjálpið mér!“ meö
rödd sem átti aö vera mikil og sterk en
var ekk: nema máttlaust kjökur. Hann
reit i vírinn og vírinn reif í hann, reif
andlit hans og hendur.
Þá, skyndilega, tókst honum að losa
sig. Hann sá er strætisvagninn kom aft-
ur og hann hrópaði aftur með hinni miklu
raddlausu rödd: „Hjálpið mér, hjálpiö
mér.“ Hann sá hvar einn hinna ungu
manna bar við Ijósið. Dauöinn var innan
seilin ar og eitt augnablik var hann nær
yfirb gaður af því óréttlæti lífsins, að
það jæti endað á þennan hátt hjá
mr . ni sem hafði ætíð verið iöinn og
löjhlýðinn. Hann lyfti þungum göngu-
stafnum og keyrði hann í höfuð þess er
elti hann, þannig aö maðurinn hné til
jarðar, stynjandi, líkt og lífiö hefði einnig
verið honum óréttlátt.
Síðan sneri hann við og hljóp af stað
örmagna hjarta sínu.
„Ég heyrði í manni .. . sem
hljóp ... á veginum," sagöi annar.
„Hann er sloppinn ... komum okkur."
Þá komu fleiri af ungu mönnunum,
með andköfum, og bölvandi manninum
sem komst undan.
„Freddy,“ sagði einn þeirra, „pabbi
þinn komst undan."
En enginn svaraöi.
„Hvar er Freddy?" spurði einn.
Annar sagöi „þögn!“ Síðan kallaöi
hann hátt „Freddy“.
Enn svaraði enginn.
„Komum" sagöi hann.
Þeir héldu hægt af stað, og varlega,
þá stoppaði einn þeirra.
„Okkur er borgið,“ sagöi hann.
„Hérna er maöurinn."
Hann beygði sig niður, en fór síðan að
bölva. „Það eru engir peningar hér,“
sagði hann. Einn þeirra kveikti á eld-
spýtu, og í veiku skini hennar sá maður-
inn undir bílnum hann taka skref aftur-
ábak.
„Þetta er Freddy,“ sagöi einn. „Hann
er dauöur.“
Þá talaði sá er sagt haföi „þögn“.
„Lyftið honum,“ sagði hann. „Setjið
hann undir bílinn.“
Maöurinn undir bílnum heyröi er þeir
ojástruöu viö lík unga mannsins og hann
velti sér einu sinni, tvisvar, lengra undir
bilinn. Ungu mennirnir lyftu líkinu og
sveifluöu því undir bílinn þannig að það
nam viö hann. Síðan heyröi hann þá
ganga í burtu, hljóöa og varkára, og það
heyrðist aöeins lágt þrusk er þeir ráku
sig í járnaruslið á leið sinni.
Hann velti sér á hliðina til þess að
hann þyrfti ekki að snerta lík unga
mannsins. Hann grúfði andlitið í höndum
sér og sagöi viö sjálfan sig á sinni eigin
mállýsku, á st'nu eigin máli: „Fólk rís
upp. Heimurinn er dáinn.“ Þvínæst reis
hann á fætur og hélt þungstígur út á
auðnina.
11