Lesbók Morgunblaðsins - 12.02.1983, Blaðsíða 15

*
Asbjörn foringi gestasveitar Þórðar kakala vildi fá bóndann í Húsavík til liðsins, en hann falg
sig. Tóku þeir þá konuna og höfðu með sér. Bóndi brá þá við og vildi heimta konuna, en þegar
hann vUdi ekki láta sjálfan sig í skiptum fyrir hana, var honum veitt banasár með spjóti.
Steingrímsfirði drógu sig allir
undan liðsemd við Þórð, þegar
þeir vissu Ásgrím ætla að sitja
heima.
Þá stofnaði Þórður gestasveit,
en svo voru nefndar harðsnúnar
sveitir, sem kóngar höfðu til erf-
iðra og oft hættulegra sendi-
ferða.
Það var níu manna sveit, sem
Þórður gerði út til að safna liði.
Foringi hennar var hinn versti
fantur en harður hermaður.
Hann hét Ásbjörn þessi maður
„einhleypingur og vaskur, en
eigi var hann ættstór." Þórður
var lítt hrifinn af honum, en
hefur líklega séð orðið að ekki
myndi duga í þessum sveitum
annað en ofbeldi.
Það er varla hægt að tala um
liðsbón hjá Þórði lengur heldur
liðsheimtu með hörðu. Og þótt
hann hafi í fyrstu ekki ætlað sér
aðra en þá, sem voru jafn ákafir
hatursmenn Kolbeins og hann
sjálfur, þá hefur hann auðvitað
séð, að hann varð að fá eitthvert
lið að tölunni líka, því það jók
traust á honum, ef hann náði
saman þó ekki væri nema til að
sýnast tvö-þrjú hundruð
mönnum. Hinir meiri mennirnir
og reyndar alþýða manna líka
bættist þá heldur í lið hans, þeg-
ar hann riði um sveitir með
sæmilegan flokk manna að fjöl-
menni. Hitt þurfti ekki að verða
mönnum eins ljóst, að þar væri
margur tregur til fylgdarinnar.
Tóku konuna og
drápu svo bóndann
Bændum hafði borizt til eyrna
kvittur um ætlan Ásbjörns og
hlaupið frá bæjum sínum og
fólgið sig. Ásbjörn tók þá hús-
freyjuna í Húsavík, en Högni
hét bóndinn þar, í þeirri von, að
bóndi hennar elti hana og það
gerði bóndi líka og fékk með sér
fleiri bændur.
Þeir náðu Ásbirni og hans
mönnum og heimtuðu konuna,
en Ásbjörn vildi skipta á henni
og bónda hennar. Það vildu
bændur ekki og þá skaut Ás-
björn spjóti að bónda konunnar
og varð það banasár, guggnuðu
þá bændur og fóru nokkrir með
Ásbirni en aðrir fóru heim með
Högna bónda helsærðan. Eftir
þessu var allur liðsafnaður
Ásbjörns. Þórður virðist ekki
hafa talið sig hafa efni á að reka
þennan harðsnúna mann frá sér
meðan hann væri að eflast að
styrk, en gerði það strax og
hann taldi sig hafa efni á að losa
sig við hann, enda jukust illvirki
hans og einkum hofmóður.
Hann fór að jafna sér við Þórð
og það féll ekki Þórði kakala.
Þegar Þórður rak Ásbjörn frá
sér um síðir, fór hann til Tuma
bróður Þórðar og kom hann
Tuma til að fara að metast við
Þórð bróður sinn og fara sínar
eigin götur í baráttunni við
Kolbein, en það var Tumi ekki
fær um og Kolbeinn drap hann á
Reykhólum en Ásbjörn drukkn-
aði í á, þegar hann kom frá ill-
virkjum nokkrum í Línakradal.
En allt varð þetta síðar í sög-
unni.
Þegar Þórði þótti þrautreynt
um liðsheimtu á Vestfjörðum
reið hann suður í Dali að
Saurbæ og þangað komu til
hans Arnfirðingar og Barð-
strendingar, sem honum höfðu
heitið fylgi. Það var kvöldið
fyrir Allraheilagramessu, það er
1. nóvember.
Allt reyndist hið sama um lið-
semd Sturlu, að hann kvaðst
þess ekki búinn að rjúfa eiða
sína við Kolbein, en sagði þess
skammt að bíða, að Norðlend-
ingar brytu á honum sjálfum og
skyldi sín „þá ekki á bak að
leita. En ríða mun ég með þér til
Borgarfjarðar."
Þórði fannst fátt um og sagð-
ist ekki vita, hverju það skipti
sig. I Borgarfirði komu til Þórð-
ar Tumi bróðir hans og Teitur
Styrmisson með nokkra menn
og kannaði þá Þórður lið sitt og
var það nær tvö hundruð
manna.
Það kom ekki til álita að ríða
norður að Kolbeini svo fámenn-
ur enda var liðið illa vopnum
búið. Þórði var sagt að Loftur
biskupsson (sonur Páls Jóns-
sonar) sem þá bjó í Hítardal
ætti gnægð vopna og „skjöldu
marga og drjúgum önnur
vopna".
Það fannst Þórði maklegt, að
Loftur hefði nokkra skömm af
sér, svo mjög sem hann hefði
verið mótsnúinn sínum frænd-
um.
Stórt og smátt
borið til kirkju
í Bræðratungu
Lofti barst njósn og hljóp
hann á skip og sigldi suður til
Garða og settist upp hjá Þorleifi
Þórðarsyni, frænda Þórðar í
móðurætt.
Þórður lét taka saman hross í
Hítardal og tók þau og vopn öll
þau er fundust.
Sturla reið til baka vestur en
Þórður með flokk sinn suður um
heiði, Skarðaleið til Laugardals,
þar sem hann kom til Tungu
(Bræðratungu) til bús Gissurar.
Þar var þá fyrir búi Þóra móðir
Gissurar og hefur henni borizt
njósn, því að allt hafði verið
borið í kirkju, sem gagnast
mátti Þórði, „svo að þar var eng-
inn hlutur inni til matar nema
flautaker eitt“.
Menn Þórðar vildu drepa fé,
en Þórður bannaði það og sagði
það tefja för þeirra og hermenn
yrðu að búa að þeim mat, sem til
væri. Þórði barst njósn af því,
að Hjalti biskupsson hefði dreg-
ið saman flokk manna niður í
Flóa og skipaði þá Þórður
mönnum sínum til ferðar og
ætlaði að Hjalta. Hann bað þá
menn að ríða á undan, sem
kunnugir væru leiðum í Flóan-
um, því að þar er víða mýrlent
og illt yfirferðar með hesta. Þá
varð það, að nokkur hluti liðsins
brást Þórði og olli því Tumi
bróðir hans, sem taldi það fjar-
stæðu að ríða niður í Flóa til að
berjast við Hjalta, „og ríði allir
austur yfir ár, þeir sem mér
vilja fylgja." Gekk þá liðið í tvo
staði.
Áttu þá menn hlut að við Þórð
að ríða heldur austur yfir ár og
kváðu þar von liðveizlu. Það er
glöggt, að þarna hefur Þórður
sem oftari viljað tefla djarft og
mönnum eins og Hrafni Odds-
syni og Svarthöfða, sem þarna
voru með honum, og ekki ódjarf-
ir til orustu, hefur þótt það fífl-
dirfska að leggja til orustu við
Hjalta, sem eflaust hefur verið
með mörg hundruð manna.
Hrafn og Svarthöfði fengu oft
talið Þórði hughvarf, þegar
hann í ákafa sínum vildi berjast
en líklega, eða sú var reynslan,
hefur Þórður haft rétt fyrir sér,
þótt hann legði ekki til orustu,
ef hann fann, að jafnvel þessum
mönnum ógnaði það. Þórður
fylgdi ráðum þeirra Hrafns og
Svarthöfða, enda liðið klofið, og
reið austur um til Keldna um
nóttina. Hálfdán reyndist sama
sinnis og áður, að hann taldi
Þórð engan afla hafa til hernað-
ar og það myndi engu breyta,
þótt hann legði Þórði eitthvert
lið. Þórður bað Hálfdán að fá
sér þá einhverja menn til fylgd-
ar, þótt hann sæti heima sjálfur,
en Hálfdán veikst einnig undan
því og sagðist þurfa að tala við
bræður sína.
Steinvöru konu hans líkaði
stórilla, og reið Þórður brott.
Þórður reið á Breiðabólstað í
Fljótshlíð og stökkti þaðan
Ormi, bróðursyni Gissurar, og
settist í bú hans.
Hjalti biskupsson var ekki ör-
uggur um sigur yfir Þórði, þótt
Hjalti hefði lið miklu meira og
þegar hann frétti af Þórði
komnum með flokk manna í hér-
aðið brá hann á það ráð, að ríða
norður í land á fund Kolbeins en
bað bændur að sitja fjölmenna í
Skálholti og biskup að fara með
sáttaboð til Þórðar og draga á
langinn sáttaumleitanirnar, þar
til Kolbeini hefði unnizt tími til
að koma að norðan. Bændur
settust á Skálholtsstað einir sex
hundruð saman og biskup gerði
sem Hjalti bað hann og fór að
finna Þórð á Breiðabólstað og
leita fyrir sér um sættir. Biskup
flutti sáttamálin „ákaflega" en
Þórður var hinn þverasti og
vildi að Steinvör systir sín og
Hálfdán segðu ein upp sættina.
Biskup sagðist hvorki geta játað
því né neitað fyrir hönd bænda
og fór aftur heim á Skálholts-
stað, en Þórður lagði ríkt á við
hann að senda menn sem skjót-
ast til sín að segja sér hverju
bændur svöruðu.
Biskup dró það í tvo daga um-
fram það, sem ákveðið hafði ver-
ið og þá kom sendimaðurinn til
Þórðar og sagði honum, að
bændur neituðu alveg þeim sátt-
um sem Þórður bauð. Þórður
reið þá þegar af stað með flokk
sinn og að Keldum. Hálfdán
hafði riðið ofan í Odda.
Þórður sendi þá Dufgussyni,
Kolbein og Björn til móts við
Hálfdán en Steinvör stefndi
saman bændum, sem hún hafði
fangstað á, öllum í einn stað og
bað þá búna að ríða þann veg,
sem þeir Þórður og Hálfdán. En
Hálfdán karlinn reyndist ekki
fremur en fyrri daginn til búinn
að ríða með Þórði. Hann kvað
það óráð að ríða á helgan stað að
bændum þeim er eigi væri
slægja til, og kvaðst hvorki
mundu fara og ekki sína menn,
„en Þórður má fá sóma sinn af
bændum í tómi.“
Hálfdán sendi menn til þeirra
bænda, sem Steinunn hafði
stefnt saman, og bað þá fara
heim. 'Ekki er getið viðbragða
Steinunnar, en stirt hefur ef-
laust verið hjónalífið á Keldum
næstu daga og Hálfdán bóndi
átt lítilli blíðu að fagna hjá
konu sinni í rekkjunni, en það
var sem kunnugt er fangaráð
stórlátra kvenna fyrrum að
setja bændum sínum afarkosti
um rekkjubrögðin, ef þeir gengu
í mót vilja þeirra. Kannski hef-
ur Hálfdán verið kyrr í Odda
næstu daga.
Þórði hótað
bannsetningu
Þórður reiddist orðsendingu
Hálfdánar og reið af stað með
flokk sinn til Skálholts. Hann
hafði þá sanna njósn um fjöl-
menni þeirra í Skálholti, að þar
voru nær sex hundruð manna og
Frh. á bls. 18
15