Skessuhorn - 25.03.2009, Blaðsíða 10

10 MIÐVIKUDAGUR 25. MARS
Ás mund ur Ás munds son bóndi
á Ökrum á Mýr um er einn fárra
bænda sem enn hef ur stóð hrossa
í þeim til gangi að selja folöld á
haustin til slátr un ar. Rækt un ar­
starf er í sjálfu sér ekk ert og ekki
eitt hrossa hins aldr aða bónda er
tamið. Engu að síð ur eru þau spök
og hægt að ganga að þeim flest um.
Stóð ið er nú heim við bæ en hluti
þess úti á mýraflák un um skammt
frá bæj ar hús un um. Ás mund ur kom
barn ung ur að Ökrum á samt móð­
ur sinni eft ir að fað ir hans hafði
drukkn að þeg ar hann var að fara
með kú út í eyju. Sautján ára var
hon um gef inn svo kall að ur vest­
ur bær sem er hluti Akra jarð ar­
inn ar. Ás mund ur hef ur fram fleytt
sér með ýmsu móti í gegn um tíð­
ina. Lengst af var hann með bú­
skap og nýtti hlunn indi sem jörð­
in og sjór inn gáfu, en einnig sótti
hann ýmsa vinnu utan heim il is ins.
Í dag er hann einn og unir hag sín­
um vel. Hann vill sem minnsta að­
stoð þiggja en er þó þakk lát ur fyr ir
að hann fær að stoð við að gefa úti­
gang in um enda eru drátt ar vél arn­
ar hans orðn ar lún ar eins og raun­
ar bónd inn sjálf ur. Ás mund ur hef ur
aldrei ver ið við kven mann kennd ur,
leið ist raun ar kon ur.
Það var kom ið fram yfir miðj­
an dag þeg ar hald ið er vest ur Mýr­
ar og beygt nið ur Hraun hrepp inn
og ekið um frem ur torfar inn mal ar­
veg inn. Ekið fram hjá því víð feðma
lands svæði sem brann í sinu eld­
un um sem kennd ir eru við Mýra­
eldana miklu fyr ir rétt um þrem­
ur árum síð an. Ferð inni er heit ið
nið ur að Ökrum. Bæj ar hús in þar
standa við Akra ós inn en eru ó var­
in frá sjón um í vest ur átt enda berst
mik ill sand ur á land í vest an hvell­
um. Á Ökrum býr Ás mund ur Ás­
munds son ein setu bóndi og er hann
kom inn fast að átt ræðu. Hann á um
eitt hund rað hross og einn hund­
ur held ur hon um fé lags skap. Með
í för er Ólöf Dav íðs dótt ir lista mað­
ur í Brák ar ey sem þekkt hef ur Ás­
mund frá því hún var barn í sveit
á Ökrum.
Kom ung ur að Ökrum
„Við kom um tvö mæðgin­
in siglandi hing að að Ökrum árið
1935. Kom um með Von inni, skipi
sem flutti egg og ýms an ann an
varn ing fyr ir bænd ur. Fað ir minn
hafði drukkn að þeg ar ég var barn­
ung ur og móð ir mín hafði ráð­
ið sig sem ráðs konu til Helga Jak­
obs son ar bónda á vest ur bæ inn hér
á Ökrum þeg ar ég var fimm ára
gam all. Þrett án árum eft ir að ég
kem hing að var Helgi bóndi bú­
inn að gefa mér vest ur bæj ar part­
inn og tók ég þá við bú inu,“ seg­
ir Ás mund ur um fyrstu árin sín á
Ökrum. Um upp runa sinn seg ir Ás­
mund ur að hann sé fædd ur í Þern­
ey á Kolla firði. „Föð ur amma mín
og afi bjuggu í Kjós inni en fluttu í
Þing valla sveit 1922. Þá var yngsta
barn þeirra af sam tals 15 börn um
ell efu ára gam alt. Þessi föð ur syst ir
mín lif ir enn 98 ára göm ul. Móð­
ir mín var hins veg ar ætt uð úr Með­
al land inu.“
Fá mennt í dag
Akr ar eru land mik il jörð. Ás­
mund ur treyst ir sér reynd ar ekki
til að full yrða hversu land mik­
il hún er í hekt ur um talið og seg­
ir best að fara ekki með neitt fleyp­
ur í því sam bandi. Jörð in nær að sjó
og teyg ir sig síð an langt upp á Mýr­
arn ar. Á Ökrum eru í dag þrír bæir.
Upp runa lega voru þeir tveir, það er
svo kall að ur suð ur bær og hins veg­
ar vest ur bær inn þar sem Ás mund­
ur býr. Síð ar var ný býl ið Akr ar III
stofn að þar sem Ó laf ur Þórð ar son
og kona hans Ingi björg Jó hanns­
dótt ir bjuggu lengi en þau tóku
með al ann ars að sér mik ið af börn­
um til sum ar dval ar og einnig í fóst­
ur. Í búð ar hús ið á suð ur bæn um er
gam alt en hef ur nú ver ið hag an lega
gert upp og nýtt sem sum ar hús.
Á vest ur bæn um byggði Ás mund­
ur í búð ar hús fyr ir um 50 árum síð­
an og býr hann í því. Nú eru að eins
tveir karl ar sem búa á Ökrum því
auk Ás mund ar, sem býr á vest ur­
bæn um, býr nú á Ökrum III Magn­
ús Tóm as son mynd list ar mað ur,
sem með al ann ars gerði hið fræga
lista verk Þotu egg ið sem stend ur
við flug stöð ina í Kefla vík.
Keyptu sig frá kvöð inni
„Þeg ar ég eign ast jörð ina stóðu
fjár skipt in yfir, því þetta var á
mæði veik i ár un um. Ég hafði rétt á
26 lömb um í fjár skipt un um. Það
var ekk ert vega sam band hing að að
Ökrum og því gat mjólk ur sala ekki
geng ið. Hér var því kálfa upp eldi
og und an renn an úr kún um nýtt
þannig. Þeg ar ég var barn lá kvöð
á Akra bæj un um, svoköll uð Prest­
mötu kvöð. Fyr ir vest ur Akra bæ­
inn jafn gilti þessi kvöð tólf og hálfu
kílói af smjöri sem greiða skyldi
presta kall inu á Stað ar hrauni. Lík­
lega hef ur þessi kvöð ver ið frá þeim
tíma sem kirkj an á Ökrum hætti
að vera bænda kirkja um alda mót­
in 1900 þeg ar ný var byggð. Akra­
bænd ur keyptu síð an þessa kvöð
und an jörð inni árið 1939 og gekk
af rakst ur inn til rík is sjóðs. Ég man
að það kost aði vest ur Akra bæ inn
625 krón ur að borga sig frá kvöð­
inni en á þeim tíma var lambsverð
inn an við 20 krón ur svo þetta voru
mikl ir pen ing ar. Árið áður en kvöð­
in var greidd upp hafði einmitt ver­
ið lagt inn hjá mér fyrsta lamb ið og
fyr ir það fékk ég 16 krón ur og 40
aura. Á þess um árum var smjör ið í
svo háu verði, það var stríð að skella
á og því borg aði það sig fyr ir bænd­
ur hér að kaupa sig í eitt skipti fyr ir
öll frá Prest mötu kvöð inni.“
Við ýmis störf
frá heim il inu
En hvern ig var bú skap hátt­
að á Ökrum á Mýr um fyr ir þetta
einni öld síð an? Ás mund ur seg­
ir Akra vera land mikla jörð, mik ið
vot lendi, en einnig sand rif og fjara
sem nýst hafi vel. „Það er til út tekt
frá því árið 1909 sem Ei rík ur Kúld
á suð ur Akra bæn um lét gera. Þar
seg ir ein hvern veg inn á þá leið að á
Ökrum sé mik il og góð fjöru beit og
mik il mel slægja á nesi. Jörð in beri
80 geld hross og 300 geldsauði. Á
þess um tíma var reynd ar sauða sala
og hrossa sala stund uð til Eng lands.
Hross in voru sett í kola námurn ar í
Bret landi en sauð irn ir voru ým ist
send ir salt að ir til Eng lands eða lif­
andi á fæti.“
Ás mund ur seg ir það hafa ein­
kennt bú skap á Ökrum langt fram
á síð ustu öld að sjór inn hafi ver ið
stund að ur og það nýtt sem hann
gaf. Bú skap ur á landi hafi í seinni
tíð ver ið meiri burð ar stoð. Það
var róið til fiskjar og veidd ur sel­
ur. Þá var eggja tekja mik il í fló an­
um. „Hér var einnig mik il fjöru beit
og tals verð ur reki. En allt byggð ist
þetta á að afla mat ar til bús ins og
eitt hvað fór í sölu.“
Sel veið ar gáfu vel
Ás mund ur seg ir að sel veið ar hafi
fram und ir árið 1980 ver ið mik il
bú bót fyr ir Akra bæ ina. „Það mun­
aði mik ið um sels skinn in. Fyr ir eitt
skinn fékkst tvö og hálft lambsverð.
Hér voru fram und ir árið 1980
verk uð þetta um 80 sels skinn á ári
sem jafn gilti 200 lambsverð um.
Síð an datt verð ið á skinn un um nið­
ur eft ir 1980 þeg ar frið un ar sam tök
fóru að láta til sín taka.“
Eft ir að sel ur inn hætti að verða sú
tekju lind sem hann var áður fer Ás­
mund ur að sækja aðra vinnu. „Hér
á vest ur bæn um hætt ir í raun hefð­
bund inn bú skap ur árið 1963 og þá
fer ég að sækja ein hverja vinnu út í
frá. Ó laf ur bóndi á Ökrum III var
reynd ar með kýr og kind ur. Ég átti
hins veg ar nokk ur hross og fer að
fjölga þeim. Þá vann ég við ým is­
legt ann að. Var til dæm is þrjá vet­
ur á tog ara og vann hjá Loftorku
í Reykja vík í nokk ur ár, var svona
hing að og þang að. Þá var ég nokk­
ur ár hjá Rarik við að byggja upp
raf magns lín ur. Ég var hjá Gísla
Her manns syni flokks stjóra og fór­
um við víða um land ið. Það var til
dæm is stór línu bygg ing úr Hrúta­
firði í Dal ina og einnig vest ur að
Mjólk ár virkj un og um tíma við
Brenni mel í Hval firði. Þá fór ég
nokk ur haust í vinnu í slát ur hús­
inu í Borg ar nesi en sein ustu árin
sem ég vann frá heim il inu var ég í
skóg rækt inni hjá Á gústi í Hvammi
í Skorra dal í jólatrján um. Ætli það
séu ekki sex ár síð an ég hætti því al­
veg,“ seg ir Ás mund ur.
Ó venju leg ur
hrossa bú skap ur
En fær um talið að hross un um,
sem þrátt fyr ir allt eru enn eft ir á
Ökrum, þó öðr um bú skap hafi ver­
ið hætt og hlunn inda tekja sé nán­
ast eng in eft ir. Ás mund ur á Ökrum
á mik ið stóð hrossa sem ein ung­
is hef ur ver ið rækt að til kjöt sölu á
haustin. Stóð ið er lík lega engu líkt
hér á landi. Í því er mik ið af leir ljós­
um hross um en auk þess ýms ir aðr­
ir frem ur sjald séð ir hrossa lit ir. Lík­
lega hef ur þarna með tíð og tíma
rækt ast upp hóp ur ó lík ur öll um
öðr um hrossa stofn um hér á landi.
„ Ljósi lit ur inn er sjálf sagt ó venju­
leg ur því flest rækt uð hross í land­
inu eru nú til dags brún, rauð eða
jörp. Þessi ljósi lit ur í stóð inu mínu
skýrist af því að ég keypti ein hverju
sinni tvo ljósa grað hesta. Ann an frá
Garðsenda á Rang ár völl um en hinn
keypti ég af hjón um á Akra nesi.
Þetta fjölg ar sér síð an og læt ég
fola titti ganga sam an við mer arn­
ar. Það eru lengi búin að vera allt
of mörg hross hjá mér. Þeim hef ur
þó fækk að held ur und an far ið og nú
á eng inn ann ar leng ur hross sam an
við hjá mér. Ætli þau séu ekki eitt­
hvað um hund rað eft ir.“ Ás mund ur
Hef ur búið á Ökrum lengst þriggja ein setukarla
Rætt við Ás mund bónda um hlunn ind in, hross in, kvenna mál og sitt hvað fleira
Ás mund ur á Ökrum með nokk ur hrossa sinni nið ur við fjör una.
Hér hafði Ási sleg ið engj ar og var að færa hross un um sín um tuggu.
Ljós mynd: Gígja Dögg Ein ars dótt ir.
Hross in hans Ás mund ar eru ólík flest um öðr um hross um.
Ljósm. Gígja Dögg Ein ars dótt ir.