Skessuhorn - 09.03.2011, Síða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 9. MARS
Það má segja að vísna­
gerð sé ekki ó svip uð því
að ráða kross gátu. Menn
raða orð um inn í á kveð­
ið form sem þeir hafa
að nokkru leyti frjáls­
ar hend ur með þó alltaf
verði að fylgja á kveðn um
grund vall ar regl um. Svo
fer oft að mönn um þyk ir það meira spenn­
andi að ráða erf ið ar kross gát ur en þær auð­
veldu og á sama hátt finnst mörg um gam an að
reyna sig á erf ið um rím þraut um. Ég held að
það hafi ver ið á heim ili Krist leifs Þor steins­
son ar á Stóra Kroppi að stúlka var við þvotta
í læk og stóð á kassa sem rann til svo stúlk an
féll í læk inn:
Pall ur féll en pella þöll
í poll inn skall svo fell við gall.
Öll varð bull vot ill við spjöll
olli hrolli full kalt svall.
Séra Helgi Sig urðs son á Mel um sem var
son ur Sig urð ar Helga son ar frá Jörfa tók sam an
og orti sjálf ur að ein hverju leyti ,,Safn til brag­
fræði ís lenskra rímna að fornu og nýju“ sem út
kom í Reykja vík 1891. Svona kynn ir séra Helgi
les end um sín um hring hend sléttu bönd:
Fel ið, smjúg ið, nar t ið, ­ nei.
Náð um búið tryggð ir.
Stel ið, ljúg ið aft ur ei,
iðkið trú ar dyggð ir.
Eða:
Dyggð ir trú ar iðkið ei,
aft ur ljúg ið, stel ið.
Tryggð ir búið náð um, ­ nei.
Nar t ið, smjúg ið, fel ið.
En eins og marg ir vita má lesa sléttu bönd
jafnt aft urá bak sem á fram eða í báð ar átt ir ef
við vilj um orða það þannig.
Einna verst viður eign ar er það af brigði
sléttu banda sem kall að er ,,af drátt ur“, ,,af­
drátt ar hátt ur“ eða ,,af fell ing ur“. Verð ur þá
vís an að vera kveð in sem al dýr sléttu bönd en
síð ari hluti henn ar skal vera gerð ur af fyrri
hlut an um með því að taka fyrsta sam hljóð ann
fram an af hverju orði.
Af drátt ar hátt ur, sléttu bönd:
Brenna sár in, kvíða kvein,
kveð ur drotna hjörðu
renna árin, víða vein
veð ur rotna jörðu.
Af drátt ur, hring hend ur, þrá hend ur, (sagn­
ir):
Gelt ir, skræk ir, svík ur, sver,
svelt ir, hræk ir, flýg ur,
elt ir, kræk ir, vík ur, ver,
velt ir, ræk ir, lýg ur.
Ef sögn un um í þess ari vísu er breytt í nafn­
hátt verð ur vís an af drátt ur í þeirri bragætt
rímna sem séra Helgi kall ar ,,hrynj andi“.
Hrynj andi af drátt ur:
Þung ur, svik inn, gris inn, gró inn,
greið ur, smáð ur, fljót ur,
ung ur, vik inn, ris inn, ró inn,
reið ur, máð ur, ljót ur.
Guð mund ur Finn boga son orti und ir af­
drátt ar hætti sem hann kall ar raun ar ,,af fell­
ing“:
Snudd ar marg ur trass inn trauð ur
treyn ist slang ur bag inn.
Nudd ar arg ur rass inn rauð ur
reyn ist lang ur ag inn.
Jón Jóns son á Gils bakka í Skaga firði var
þekkt ur hag yrð ing ur á sinni tíð og ýms ar vís­
ur hans vel þekkt ar enn í dag eins og ,,Feg­
inn vildi ég fara uppá fóstru mína“ og reynd­
ar margt fleira. Hann orti oft ljóða bréf eins og
þá var tíska og batt þá gjarn an nafn sitt með
þeim hætti að kalla sig ,,öfug an ark arsmið“
eða ,, Gamla Nóa“ eða eitt hvað á líka en hann
skrif aði j og i eins og taldi því að Jón væri Nói
les ið aft urá bak. Um Sig ur jón nokkurn Berg­
vins son kvað hann:
Eins og hrafn á hræi gleið ur,
hetju jafn ing inn
dyggð um safn ar sitt í hreið ur
sig ur nafni minn.
Eitt sinn vildi svo til fyr ir tíma allra meir­
hátt ar brú ar gerða að Jón á Gils bakka varð
teppt ur á Silfra stöð um vegna flóða í Norð urá
og auk hans þrír Jón ar aðr ir. Þá bjó á Silfra­
stöð um Stein grím ur Jóns son á samt konu sinni
Krist ínu Árna dótt ur. Gils bakka Jón kvað:
Rauna bögu raula ég hér
rétt að gamni mínu.
Ég held þetta Jóna ger
éti Grím og Stínu.
Séra Ein ar Frið geirs son á Borg orti um ís­
lensk una:
Ís lensk an er af bragðs mál,
eink um tæpt á broti.
Í æskuraun um egg hvasst stál
í ást um töfra sproti.
Frið björn í Stað ar tungu í Hörg ár dal var
prýði leg ur hag yrð ing ur á sinni tíð, glað vær
og orð hepp inn. Ekki veit ég um hvern hann
orti þessa mann lýs ingu en það hef ur vænt an­
lega ver ið mesti gæða karl:
Sá er ætíð sagð ur snjall
og sann nefnd ur til þrifa.
Þessi gamli kosta karl
kenndi mér að lifa.
Nú stytt ist óðum til vors ins og ætli það væri
ekki við hæfi að rifja upp því tengt svona til að
lyfta upp sál ar skarn inu. Séra Ein ar Frið geirs­
son á Borg orti:
Yndi er að leggja eyra við
óm inn vors um stund ir.
Þeg ar fagr an fuglaklið
foss inn kveð ur und ir.
Það er nú þannig að þær jurt ir sem bæði
bænd um og gróð ur elsk um kon um þykja
vöxtu leg ast ar og feg urst ar með ein um eða
öðr um hætti vaxa oft best af ýmsu sem fólki
þyk ir ekki mik il snyrti mennska í svona bein­
tengt enda kvað Grét ar Ó. Fells.
Ekki skul um vér skamma vort hold
né skíta út hinn jarð neska dróma,
við vit um þó all ir að mykja og mold
er móð ur skaut jurta og blóma.
Fyr ir um það bil 140 árum eða svo þeg ar
Ein ar Sig urðs son sem lengst var kennd ur við
Reykj ar hól var í vinnu mennsku í Vala dal vildi
svo til að heim il islæð an þurfti á líkn un karl­
kyns ins að halda. Nokk ur vand kvæði voru þó
á, því æði veg ur var til næsta fresskatt ar og ekki
því að treysta að hann rynni á lykt ina en hús­
freyju rann til rifja að sjá upp á hald slæðu sína
þjást svo mjög. Vildi hún senda syni sína sem
þá voru á ung lings aldri eft ir elsk huga handa
læð unni en þeim þótti þetta ekki mik il frægð­
ar för og færð ust und an eða höfð ust ekki að.
Tók þá Ein ar til sinna ráða og sótti kött inn og
flutti með sér heim til læð unn ar og hús freyju
sem báð ar tóku þeim þakk sam lega. Bræð urn­
ir höfðu þessa katt ar sókn nokk uð í flimt ing­
um en Ein ar svar aði fyr ir sitt leyti:
Mitt það tel ég mesta lán
mína skyldu vel að rækja
þó að öðr um þætti smán
þenn an gula kött að sækja.
Það eru sem sagt ým is leg vor verk in sem
ganga þarf í á bæj um og mesta furða ef það
allt kemst af. Ís leif ur Gísla son kvað um mann
sem þurfti eitt hvað að taka til í staf róf inu:
Keypti bæði q og s,
Karl inn held ég rík ur c,
Sótti h til Haga ness,
Há karls beit ur lét í t.
Ætli við end um þetta svo ekki á þess ari hug­
leið ingu um sól bráð eft ir Krist leif Þor steins­
son. ( Kannski ekki úr vegi að fá ein hvern smá­
mælt an til að lesa þessa vísu yfir):
Ljóss ins blossa blys in viss.
Bless un vors ins koss ar þess.
Ofsa hress með hryss ings fliss
hoss ast foss um skessu sess.
Með þökk fyr ir lest ur inn,
Dag bjart ur Dag bjarts son
Hrís um, 320 Reyk holt
S 435 1189 og 849 2715
dd@simnet.is
Vísnahorn
Ofsa hress með hryss ings fliss hoss ast foss um skessu sess
Þú færð skrifstofu- og skólavörurnar frá í
Ef varan er ekki í Omnis búðinni þá er hún sérpöntuð og send í búðina daginn eftir.
Einnig er hægt að senda fyrirspurnir og pantanir á panta@omnis.is Akranes Dalbraut 1 Borgarnes Brúartorgi 4 Sími 444 9900 www.omnis.is
Val kost ir okk ar í Ices­
a ve mál inu eru ann ars
veg ar að fram fylgja rétt­
læti, sem ill mögu legt
virð ist vera nema far in sé dóm stóla leið in,
og hins veg ar að gæta að meint um hags­
mun um með því að sam þykkja rang læt­
ið í formi nú ver andi Ices a ve­samn ings,
sem nú er reynt að þröngva upp á okk­
ur með mikl um hræðslu á róðri stjórn­
valda. Ljóst er að lúkn ing þessa máls er
að miklu leyti for senda þess að að ild ar­
ferli okk ar að ESB verði hald ið á fram,
sem skýr ir af hve miklu harð fylgi rík is­
stjórn in reyn ir að hræða okk ur til fylg­
is við þenn an gjörn ing. Þó eru þess ir
meintu hags mun ir í besta falli vafa sam ir,
þar sem all ir þætt ir samn ings ins sem við
mun um nú kjósa um eru í raun ó þekkt­
ar stærð ir og á hætt an af þeim öll okk ar
meg in. Þess utan stend ur eft ir sú stað­
reynd að þó þessi samn ing ur sé hag stæð­
ari okk ur en þeir fyrri, þá er með hon um
ver ið að beita okk ur rang ind um. Engu
að síð ur ætl ast stjórn völd til að við sam­
þykkj um hann svo hinn angi máls ins,
inn lim un okk ar í ESB, reki ekki í strand.
Fram ganga Stein gríms J. finn ur sér sí­
fellt dýpri lægð ir í þessu máli, því það er
ekki eins og þarna sé á ferð sami mað­
ur og hald ið hef ur því fram að hann telji
okk ur bet ur borg ið utan ESB. Allt er nú
reynt til að troða okk ur þarna inn. Og ég
gef lít ið fyr ir þau rök sem beitt er í þess­
um hræðslu á róðri, því þau bera öll rak­
inn keim af til gang in um með hon um.
En al var leg ast tel ég þó vera for dæm is­
gild ið, sem sam þykkt samn ings ins myndi
skilja eft ir sig. Þarna mynd um við hrein­
lega segja um heim in um þetta: já ókei,
það er allt í lagi fyr ir vold ug ríki og ríkja­
banda lög að traðka á rétti okk ar sem
smærri erum, við bara lúff um. En ef ís­
lenska þjóð in skyldi nú bera gæfu til þess
að knýja fram rétt láta nið ur stöðu, sem
sé að hrinda þess um kröf um (enda er fá­
rán legt að kalla þær „skuld ir þjóð ar inn­
ar“), þá mun um við hafa skap að for dæmi
sem mun koma öll um litl um og fá menn­
um ríkj um vel til fram búð ar, þar á með al
okk ur sjálf um. Því er þetta mál al veg for­
dæm is laust og hér er því gef inn tónn inn í
sam skipt um stórra og smárra ríkja í okk­
ar heims hluta. Mér seg ir jafn vel svo hug­
ur að ef á reyn ir, þá munu mót að il ar okk­
ar enn heykj ast á að reyna á mál ið fyr­
ir dóm stól um, eins og þeir hafa all ir gert
hing að til. Fyr ir því er auð vit að ein meg­
in á stæða. Þess ar kröf ur eiga sér hvorki
laga lega né sið ferði lega rétt læt ingu. Ein
rök bless aðs fjár mála ráð herr ans eru þau
að það sé „sið aðra manna hátt ur“ að
semja um svona deilu mál. Hve marg­
ir geta lit ið svo á að það falli und ir „sið­
aðra manna hátt“ að láta valta yfir sig af
glóru lausu of ríki? Er ekki einmitt sið aðra
manna hátt ur að fram fylgja rétt læti, jafn­
vel þótt knýja verði það fram með dómi?
Ég tala nú ekki um ef lausn máls ins varð­
ar fjölda fólks, jafn vel heila þjóð? Nú eða
marg ar þjóð ir, sem yrðu háð ar for dæmi
nið ur stöð unn ar? Hin ir meintu hags­
mun ir, sem varð ir eru með jafn vafasöm­
um hætti sem þess um, fyr ir utan að vera
vafa sam ir í sjálfu sér, þeir geta vart ver ið
þess virði að við sporð renn um því hróp­
lega ó rétt læti að vera lát in borga skaða­
bæt ur fyr ir glæp a starf semi fárra manna,
sem ofan í kaup ið fékk ó á reitt þrif­
ist í þeim lönd um sjálf um, sem nú gera
á hend ur okk ar þess ar kröf ur. Enda er
ó hætt að full yrða að and stæð ing ar okk ar
myndu hlæja að okk ur, ef við fær um fram
með sams kon ar kröf ur gegn þeim og á
sömu for send um. Ís lenska þjóð in hef ur
áður stað ið frammi fyr ir of ríki. Það var
með sam stöðu og rétt læt is kennd, sem
við bár um þá sig ur úr bít um. Nú þeg­
ar rétt læt is kennd okk ar er enn of boð ið
er sam stöð unn ar þörf á ný. Und ir lægju­
hátt ur er ekki okk ar hátt ur.
Þor kell Ás geir Jó hanns son
Pennagrein
Hags mun ir af rang læti
Þessa dag ana standa yfir safna­
kynn ing ar á Bóka safni Akra ness
fyr ir nem end ur í fjórða bekk. Til­
gang ur með safn kynn ing um er að
börn in læri að þekkja bóka safn ið
sitt, þar á með al með því að vita
hvar hvað er að finna og hvaða
þjón ustu er boð ið upp á. Nem­
end um er sýnt safn ið og vak in
at hygli á fjöl breytt um safn kosti,
svo sem bók um í öll um stærð um,
mynddisk um, tíma rit um, tón list
og hljóð bók um. Blaða mað ur leit
við á safna kynn ingu síð ast lið inn
fimmtu dag þar sem nem end ur
Brekku bæj ar skóla kynnt ust safn­
inu und ir leið sögn Nönnu Þóru
Ás kels dótt ur og Ástu Björns dótt­
ur. „Stór hluti af þessu verk efni er
að börn un um finn ist þau vel kom­
in á bóka safn ið og við fáum alltaf
nýja við skipta vini eft ir svona
safna kynn ing ar,“ sagði Nanna.
Fyrst fengu krakk arn ir stutt­
an fyr ir lest ur um starf semi bóka­
safns ins og höfðu þau fjöl marg ar
á huga verð ar spurn ing ar. Því næst
voru þau leidd í gegn um safn­
ið og þeim kynnt Ljós mynda safn
Akra ness á Net inu. Þar var mest
spenn andi að finna gaml ar mynd­
ir af sér og mynd ir af mömmu og
pabba frá því þau voru ung.
ákj
Safna kynn ing á
Bóka safni Akra ness
Ljós mynda safn Akra ness þótti spenn andi.