Skessuhorn - 09.01.2013, Blaðsíða 18

18 FIMMTUDAGUR 9. JANÚAR 2013
Í jan ú ar 1881 strand aði gufu skip­
ið Phön ix á skeri í Faxa flóa í aftaka­
veðri og sökk í fram hald inu, nán ar
til tek ið utan við Löngu fjör ur á Snæ­
fells nesi. Vet ur inn 1880 ­ 1881 var
slæm ur með ein dæm um. Frá ára­
mót um að pásk um linnti vart stór­
hríð, frosti, ísa lög um og ís reki og var
það tíma bil kall að Þorra byl ur inn. Í
rit gerð eft ir Ludvig C. Magn ús son
sem birt ist í Vísi í mars 1936 og fjall­
ar ít ar lega um strand Phön ix, seg­
ir að frost mæl ar hafi víða um land­
ið sprung ið vegna frosts ins. „ Freri
sjór inn um hverf is land ið, svo að ríða
mátti um alla fjörðu og flóa. Faxa­
flóa lagði langt út fyr ir eyj ar og var
geng ið af Akra nesi til Reykja vík ur.
Þá var geng ið yfir Hvamms fjörð og
út í Stykk is hólm, úr Reykja nesi upp
á Skóg ar strönd, og á land úr Flat ey á
Breiða firði."
Phön ix var í póst flutn inga ferð til
Ís lands frá Dan mörku, svo kall aðri
miðs vetr ar ferð. Skip ið var smíð að í
Skotlandi árið 1861 og var gufu segl­
skip með tveim ur möstr um. Það var
60 metra langt, sjö metra breitt og
byrð ing ur þess úr stáli. Skip ið var
í eigu Sam ein aða gufu skipa fé lags­
ins, DFDS í Dan mörku. Árið áður
en skip ið sökk flutti það lík Jóns
Sig urðs son ar og Ingi bjarg ar konu
hans til Ís lands frá Dan mörku. Ekki
er mik ið vit að um farm skips ins í
þess ari ör laga ferð en vit að er til að
marm ara plata sem átti að setja á leiði
Krist jáns Jóns son ar Fjalla skálds hafi
ver ið um borð og von ir eru bundn ar
við fund henn ar.
Flak ið fund ið
Leit in að Phön ix hófst í jan ú ar 2006
og var það Arn ar Þór Eg ils son, kaf­
ari og á huga mað ur um skips flök,
sem hóf leit ina. Tveim ur árum
seinna, í maí 2008, var kaf að við leit
að skip inu en án ár ang urs. Það var
þann 16. apr íl 2009 sem flak Phön­
ix fannst eft ir ít ar lega leit með són ar
og köf un um. Leið ang urs menn voru
þeir Arn ar Þór Eg ils son, Egg ert
Magn ús son og Ei rík ur Ó. Jóns son
og veitti kaf ara hóp ur sér sveit ar Rík­
is lög reglu stjóra að stoð með út bún að
við leit ina. Skip ið hafði leg ið á sjáv­
ar botni í 130 ár á 10­15 metra dýpi
og fell ur það und ir þjóð minja lög og
er því sjálf krafa frið að. Því var fund­
ur inn til kynnt ur til Forn leifa vernd­
ar rík is ins. Eft ir fund inn hef ur ver­
ið far ið í nokkra köf un ar leið angra
þar sem mynd ir hafa ver ið tekn ar og
flak ið kort lagt. Magn ús A. Sig urðs­
son minja vörð ur Vest ur lands seg ir í
sam tali við Skessu horn stefn una vera
þá að nota flak ið til að þjálfa kaf ara í
að um gang ast skips flök. Magn ús og
Ragn ar Ed varðs son koma að verk­
efn inu sem forn leifa fræð ing ar.
Fengu styrk til
rann sókna í vor
Hóp ur inn sem vinn ur að rann sókn
flaks ins hef ur und an far in ár feng­
ið styrki úr Forn leifa sjóði sem nýst
hafa þeim til leið angra sem farn ir
hafa ver ið. Arn ar Þór Eg ils son seg­
ir það dýrt að fara í neð an sjáv ar­
rann sókn ir. „Við höf um feng ið sam­
fé lags styrk frá Lands bank an um sem
ger ir okk ur kleift að fara í leið ang­
ur í vor. Mark mið ið var að finna flak
sem var týnt og að við gæt um byrj­
að rann sókn á ein hverju ó þekktu.
Það sem við erum að reyna að gera
er að kort leggja flak ið ít ar lega og við
erum að vinna að þeim grunni og
þróa að ferð ir og tækni við að setja
þetta sam an. Sem kaf ari sérðu aldrei
flak ið í heild sinni vegna skyggn is­
ins þarna niðri. Ég er kannski bú inn
að fara 20­30 kaf an ir að flak inu og er
samt ekki bú inn að ná utan um það.
Neð an sjáv ar rann sókn ir eru ekki al­
geng ar hér á landi og það er nauð­
syn legt fyr ir okk ur að taka hönd um
sam an með fræði mönn um og læra
af þeim," seg ir Arn ar. Þeg ar far ið
verð ur í leið ang ur inn í vor þarf að
sæta lagi eft ir veðri. „Veð ur að stæð ur
þurfa að vera góð ar, bæði vegna ör­
ygg is kaf ar anna og vinnu að stæðna.
Við höf um kaf að þarna í sunn an­
átt og þá skap að ist mik il und ir alda
og mað ur varð eig in lega sjó veik ur í
kafi. Þeg ar að stæð ur eru góð ar ligg­
ur við að þetta sé eins og stórt fiska­
búr, mjög bjart ur og fal leg ur stað­
ur. Við reyn um að kafa við slík ar að­
stæð ur, þar sem mynda tak an get ur
ver ið sem best," seg ir Arn ar. Kaf ar­
arn ir hafa séð mik inn mun á að stæð­
um milli ára þar sem sand lög hafa
færst til í miklu magni.
Börð ust við ís ingu án
svefns og hvíld ar
Þann 15. jan ú ar 1881 lagði póst­
gufu skip ið Phön ix af stað frá Kaup­
manna höfn til Ís lands, með við kom­
um í Leith í Skotlandi og í Fær eyj­
um. Um borð voru 24 á hafn ar með­
lim ir, all ir voru þeir dansk ir og eng­
ir far þeg ar voru um borð í þess ari
fyrstu miðs vetr ar ferð vetr ar ins. Ein
kona var um borð og var hún titl­
uð skip sjómfrú. Allt frá því skip ið
fór frá Hels ingja eyri hafði það feng­
ið gott veð ur að ein um degi und an­
skild um, en þeg ar skip ið kom norð­
ur fyr ir Reykja nes og inn á Faxa flóa,
föstu dags nótt 28. jan ú ar, skall á mik­
ið norð an veð ur. Skip stjóri Phön ix,
Vigo Em el í us Kihl, tók þá á kvörð­
un að reyna að halda skip inu upp í
veðr ið og verja það á föll um. „Leik ur
sá er þarna var að hefj ast, var harla
ó jafn. Ann ars veg ar ham stola nátt­
úru öfl in. Hins veg ar lít ið skip. Samt
var ekk ert hik á skip verj um. Þeir
treystu, eins og áður, skipi sínu og
for sjón inni," seg ir í rit gerð Ludvigs
C. Magn ús son ar. Á hafn ar með lim ir
stóðu í ströngu við að halda Phön­
ix á floti og að berja ís ingu af skip­
inu og kasta frá borði næstu daga.
Á sunnu dags morg un 30. jan ú ar valt
skip ið á hlið ina svo mik ill sjór fór um
borð og rétti það sig ekki af aft ur að
fullu. Þeg ar birti var brugð ið á það
ráð að fella stór sigl una og tókst það,
en þeg ar hún féll í sjó inn lá við að
hún tæki nokkra skip verja með sér
út byrð is. Við þetta rétti skip ið sig við
að ein hverju leyti. Þeg ar leið á kvöld­
ið rak skip ið nið ur á sker og var vél in
sett á fullt aft ur á bak. Við það losn­
aði Phön ix af sker inu og ekki kom
leki. Á mánu dags morg un, 31. jan ú­
ar, héldu skip verj ar sig vera við Snæ­
fells jök ul og valt skip ið feikn ar lega.
Klukk an hálf sjö tók skip ið sér stak­
lega mikl ar velt ur og urðu skip verj­
ar þess var ir að eitt hvað brast í því.
Mik ill leki hafði kom ið á stór lest ina
og gengu all ir skip verj ar sem máttu,
bæði há set ar og kynd ar ar, fram í því
að létta skip ið og reyna að halda því
á floti þang að til birti af degi. Á höfn­
in vann við að brjóta klaka af skip inu,
en dæl urn ar héldu ekki und an lek an­
um og sjór hækk aði í skip inu.
Skip inu siglt í strand
Á höfn in hélt skips ráð þar sem á kveð­
ið var að reyna að finna legu stað
und an sunn an verðu Snæ fells nesi
og stýrt var í aust ur. Þeg ar á höfn in
átt aði sig á því að ekki var hægt að
bjarga skip inu var á kveð ið að sigla
því í strand. Á höfn in hóf að brjóta
klaka af björg un ar bát un um svo hægt
væri að nota þá ef þyrfti. Um klukk an
13:30 tók skip ið niðri að fram an og
seg ir Ludvig að á höfn in hefði talið
að ekki hefði tæpara mátt standa,
því klukku stund seinna hefði ekki
ver ið hægt að halda gufukatl in um
gang andi. Við strand skips ins mun
klaki á fram þilj um hafa ver ið ein
og hálf alin á þykkt, sem sam svar ar
um 90 sm. Þó var ekki öllu bjarg að
því skip ið hafði lent á skeri tölu vert
frá landi suð aust ur af Syðra­Skóg­
ar nesi í Eyja­ og Mikla holts hreppi.
Á höfn in var á fram um tíma í Phön­
ix vegna þess að veð ur var slæmt og
ekki treyst á að hún kæm ist í land á
björg un ar bát un um. Skip ið seig mjög
að aft an þeg ar á leið og voru lík­
ur á því að það gæti runn ið af sker­
inu og sokk ið. Því var skip ið yf ir gef­
ið um klukk an 15:30. All ir á hafn ar­
með lim ir komust í land en skip stjór­
inn varð með vit und ar laus á land leið
enda hafði hann ekk ert hvílst og litla
nær ingu feng ið.
Einn úr á höfn lést af sár­
um sín um
Þó á höfn Phön ix hafi kom ist að
landi, var þeim ekki borg ið eins og
Ludvig lýs ir svo vel: „ Þarna stóðu nú
all ir skip brots menn í klak aðri fjör­
unni, í blind byl og grimd ar gaddi.
Marg ir voru hold vot ir og kald ir, og
all ir villt ir. Nokkr ir voru illa fatað­
ir. Eink um var 1. mat sveinn illa bú­
inn gegn kuld an um. Varð hon um
fljótt mjög kalt og sóttu þá á hann
kulda flog." Fimm skip brots mann­
anna fóru í bæj ar leit og þurftu þeir
að hald ast í hend ur til að týna ekki
hvor um öðr um. Að lok um komust
þeir að Syðra­Skóg ar nesi, þar sem
Jón Magn ús son, hrepps nefnd ar­
odd viti bjó. Hann sendi menn að
Ytra­Skóg ar nesi og Mikla holti með
fregn ir af strand inu. Ann ar stýri­
mað ur Phön ix fór með leit ar mönn­
um að finna þá skip brots menn sem
úti voru, en fjór ir aðr ir höfðu náð
af sjálfs dáð um til Syðra­Skóg ar ness
og tveir aðr ir höfðu kom ist að Ytra­
Skóg ar nesi. Vel gekk að finna þá 13
sem eft ir voru og var far ið með þá
alla að Syðra­Skóg ar nesi. Marg ir
þeirra voru illa kald ir og þrír hroða­
lega út leikn ir. Skip brots mönn um var
dreift á bæi á svæð inu því fólk hafði
mis mik ið milli hand anna og ekki
reynd ist auð velt að fæða marga nýja
munna að vetri til. Vegna kals þurfti
að taka vinstri fót og all ar tær af
hægri fæti 2. mat sveins og sex fing­
ur voru tekn ir af bryt an um vegna
kalsára. Að eins einn af á höfn Phön ix
lést og var það 1. mat sveinn, en hann
dó nokkrum dög um eft ir strand ið og
var jarð að ur í Mikla holts kirkju garði.
Fjórða maí sigldi gufu skip ið
Valde mar frá Reykja vík og var um
borð síð asti skip brots mað ur inn, 2.
mat sveinn sem verst var ástatt með
af á hafn ar með limun um sem lifðu.
„Í Dan mörku róm uðu strand menn
mjög Ís lend inga fyr ir við ur gern ing
og fram komu alla við sig. Um sum­
ar ið barst að Rauð kolls stöð um mjög
hjart næmt þakk ar bréf frá konu Pet­
er sen bryta, en þar hafði hann dval ið
lengst vetr ar. Fylgdi bréf inu eink ar
fag ur og vand að ur kaffi borð bún að­
ur," seg ir í rit gerð Ludvigs. Svo vill
til að Magn ús A. Sig urðs son minja­
vörð ur fann þetta borð stell sem enn
er til. sko
Þeg ar Arn ar rakst fyrst á þessa dælu hugs aði hann að ein hver hlyti að hafa kom ið
þarna á und an hon um og fægt grip inn, svo vel leit hann út. Ljósm. aþe.
Phön ix fannst eft ir 130 ár á hafs botni
Fara í köf un ar leið ang ur að póst skip inu Phön ix suð ur af Snæ fells nesi
Póst skip ið Phön ix var tveggja mastra gufu segl skip.
Skrá setja þurfti það sem fannst við frum at hug un flaks ins. Ljósm. aþe.
Með al þess sem fund ist hef ur eru mat ar disk ar sem líta nokk uð vel út eft ir 130 ár í
sjó. Disk ar þess ir voru frá sömu fram leið end um og gerðu leir tauið sem sökk með
Titan ic 1912. Ljósm. aþe.