Listin að lifa - 01.10.2001, Blaðsíða 12

Málverk af æskuheimili Guðmundar, torfbænum á Ósi, hangir ofan við rúmið hans í Holts-
búðinni.
vélar í skekturnar. Svo höfðu þeir skip
til að flytja hey og mó sem þeir þurftu
að sækja í land.“ Guðmundur situr á
rúmgaflinum og kveður eina og eina
vísu til áherslu í frásögn sinni. Breið-
firðingavísur Ólínu móðursystur hans
eru honum nærtækastar.
Breiða- fyrst í firðinum
fjekk ég vist á bátunum
hjá aflaþyrstum, þrekmiklum
þrauta og lista formönnum.
Happalúkum hraðvirkum
þeir hækkuðu dúk á bátunum,
Ijétu fjúka í ferhendum
og fram hjá strjúka holskeflum.
„Ein af þessum eyjum er Brokey
sem er talin stærsta eyja í Breiðafirði.
Brokeyjarfeðgar, Vigfús Hjaltalín
og synir hans, Jón og Vilhjálmur, voru
góðir bátasmiðir og smíðuðu stóra báta
til flutninga á mó, hey, hestum og fé.
Þessir bátar tóku 100 heysátur og þeir
höfðu vélbáta til að slefa þeim í land.
Undir Ós liggja tvær eyjar. Eg heyjaði
þar á þriðja hundrað heysátur sem
Brokeyjarfeðgar fluttu fyrir mig.
Síminn í fyrsta sæti
Líklega verð ég að telja símann mesta
framfarasporiðsegir maðurinn sem
upplifði líka komu útvarps og bíls í
sveitina. „Eg man vel þegar síminn
var lagður í kringum 1912, hvað hann
olli geysilegum breytingum, sparaði
mikla vinnu og gaf mikið öryggi. Það
var mikið framfaraspor að geta rekið
erindi sín í símanum í stað þess að
þurfa að fara langar leiðir, og ekki
komin nokkur brú á árnar. Líka mikið
öryggi fyrir heimilið að geta kallað eftir
lækni í símanum.
Raunar var ekki mikið um veikindi
hjá okkur. A árunum, sem berklaveik-
in geisaði, man ég ekki eftir neinum
berklasjúklingi í sveitinni.
Aðalsímstöðin var á prestssetrinu
Breiðabólsstað, en símstöð var einnig á
Narfeyri, hreppurinn var svo langur,
40 kílómetrar.“
A þessum árum kom pósturinn einu
sinni í mánuði með blöðin og fréttir á
bæina, svo að síminn hefur valdið gjör-
byltingu á lífsháttum fólksins.
Sjálfrennandi vatn inn í bæinn:
„Mikið framfaraspor var líka að fá
sjálfrennandi vatn inn í bæinn. Hvílík-
ur munur! Óþrifnaður fylgdi því að
bera klakaðar vatnsfötur inn í eldhús.
Veturinn 1920 er mér afar minnistæður,
þá var ég 19 ára - og svo rnikil ótíð og
byljir og mikil fannkoma, að við urðum
að byggja snjóhús yfir vatnsbólið sem
var niðri í laut. Allan veturinn vorum
við að hækka snjóhúsið og lengja eftir
því sem snjórinn hlóðst meira upp. Á
sumardaginn fyrsta voru 13 snjótröpp-
ur niður að vatnsbólinu - leifar af vetr-
arfönninni!"
Spánska veikin og frostaveturinn
1918: „Hreppurinn okkar var mjög
einangraður,“ segir Guðmundur. „Við
sluppum því við spönsku veikina
1918.
Óhætt er að tala um hrun á fólki,
einkum í Reykjavík. Þá lést séra Lárus
Halldórsson prestur hjá okkur, Jón
Trausti skáld og fleiri þekktir menn.
Þeir sem voru á fótum að hjálpa hinum
sjúku, komu stundum að öllum dánum
í húsinu, nema kannski einu barni. Þá
var líka mikið Kötlugos. Og þetta var
frægur frostavetur. Húsin í Reykjavík
voru svo illa einangruð að inni var
margra stiga frost svo að fraus í nætur-
gögnum.
Torfbærinn var betur einangraður
og ekki eins kaldur. Það voru engar
hörmungar nálægt mér, en maður
heyrði sögurnar frá Reykjavík.“
Málverk af æskuheimili Guðmund-
ar, torfbænum á Ósi, hangir fyrir ofan
rúmið hans í Holtsbúðinni. „Bróður-
dóttir mín var í sveit hjá okkur með
litla myndavél, þess vegna var til
mynd af bænum. Engin mynd er til af
öðrum bæjum í sveitinni. Á níræðisaf-
mælinu mínu kom hún síðan með þetta
málverk sem hún hafði látið mála eftir
myndinni - gjöf sem mér þykir afar
vænt um.
Útvarp - brýr og bílljós
Eg man alltaf þegar þulurinn sagði:
„Utvarp Reykjavík, góðan daginn!“
Fólk hópaðist á fyrstu bæina þar
sem útvarp var, en fljótlega fóru allir
að fá sér þetta undratæki. Utvarpið var
mikil heimilisskemmtun, þegar það
kom 1930. Mikil fróðleikur fylgdi í
vandaðri dagskrá, fróðir og skemmti-
legir menn fluttu erindi, vönduð tónlist
og færir hljómlistarmenn. Sunnudags-
messan í útvarpinu setti hátíðablæ yfir
heimilið, allir hlustuðu. Og prestur í
Reykjavík var með þátt fyrir bömin“.
Brýr yfír árnar: „Allar ár í sveit-
inni voru óbrúaðar og mikil breyting
þegar byrjað var að brúa 1944, en á
þeim árum var ég oddviti. Vegamála-
stjóri ráðstafaði því fé sem Alþingi
veitti til vega- og brúargerða, og ætlaði
ég að sækja um að brú yrði gerð á Set-
bergsá. Þá vildi svo vel til að skrif-
stofustjóri vegamálastjóra kom að Ósi.
Hann vildi að Svelgsá, farartálminn til
Stykkishólms, yrði brúuð fyrst. Ég
samþykkti það til að eiga vísan stuðn-
ing hans. Svo var Svelgsá brúuð að
mig minnir 1945, Setbergsá 1946, og
svo hinar árnar í sveitinni á næstu
árum.“
Bíllinn kom í kjölfarið: „Ég man
ekki að mér fyndist merkilegt að sjá
fyrsta bílinn," segir Guðmundur.
12