Neytendablaðið - 01.11.2012, Blaðsíða 24

Hér má lesa hluta úr grein sem Gísli Gunnarsson ritstjóri Neyt­
endablaðsins skrifaði í 2. tbl. árið 1972. Greinin fjallar um dreifingu
land búnaðarvara og þá sérstaklega einokun í sölu mjólkurafurða
Dreifing mjólkur á Íslandi
Dreifing mjólkur er á ýmsan hátt jafnvel enn þá meira deilumál hér á Íslandi
en dreifing kartaflna. Í þessu sambandi ber að geta þess að engum hefur að
sjálfsögðu dottið í hug að annað en íslenzk framleiðsla verði á boðstólum í
mjólkursölu. Það er því aðeins deilt um hvernig megi á hagnýtastan hátt
stuðla að dreifingu þessarar íslenzku landbúnaðarvöru.
Í stórum dráttum er tvenns konar form á dreifingu mjólkur hér á Íslandi. Á
Reykjavíkursvæðinu eru sérstakar mjólkurverzlanir, sem ekki selja al ­
m ennar matvörur, en sjá um dreifingu mjólkur. Almennar matvöru verzlanir
á þessu svæði mega yfirleitt ekki selja mjólk. Á landsbyggðinni er mjólk hins
vegar seld í almennum matvöruverzlunum. Hinar sérstöku mjólkurbúðir
eru yfirleitt horfnar. Algengt er hins vegar að sá aðili, sem rekur mjólkurbúið
og er í flestum tilfellum kaupfélag héraðsins, leyfi aðeins verzlunum sínum
að selja mjólk; meini öðrum verzlunum mjólkursölu.
Ljóst er að svonefnd mjólkureinokun Reykjavíkursvæðisins og mjólkur­
einokun sumra kaupfélaga á landsbyggðinni er eðlisóskyld; aðeins í seinna
tilfellinu er mjólkursala ótvírætt misnotuð þannig að um óheilbrigða
samkeppni um matvöruverzlun almennt er að ræða. Það ber vissulega að
harma að í málflutningi kaupmanna er þessu tvennu yfirleitt algerlega
blandað saman.
Mjólkursala á Reykjavíkursvæðinu
Allir geta sennilega verið sammála um að sérstakar mjólkurbúðir eiga
uppruna sinn að rekja til þess tíma þegar mjólk var seld á brúsum og því
þótti ekki rétt frá heilbrigðissjónarmiði að selja mjólk í almennum mat­
vöruverzlunum. En deilt er um hvort sérstakar mjólkurbúðir séu fram­
leiðendum og neytendum hagstæðari nú í dag en það form að mjólk sé seld í
almennum matvöruverzlunum. Báðir aðilar, ­ samtök kaupmanna og Mjólk­
ursamsalan í Reykjavík, virðast í fljótu bragði geta fært nokkur rök fyrir
máli sínu. Að dómi ritstjóra Neytendablaðsins liggur sönnunarskyldan ekki
hjá kaupmönnum heldur hjá Mjólkursamsölunni. Annars staðar á Norður­
löndum hafa sérstakar mjólkurbúðir nú yfirleitt verið afnumdar, ­ og
brúsatímabilið er löngu liðið. Ef Mjólkursamsalan vill sannfæra neytendur
um gildi sérstakra mjólkurbúða, er það því hennar verk að færa fyrir því
töluleg rök. Slík rök hafa ekki verið færð fram enn þá og meðan svo er hljóta
neytendur að líta svo á að mjólkurverzlanir á Reykjavíkursvæðinu séu engu
síður úrelt fyrirbæri en mjólkurverzlanir á landsbyggðinni og erlendis.
Mjólkursala á landsbyggðinni
Hér horfir öðruvísi við. Ekki er annað sýnilegt en kaupfélagsverzlanir
notfæri sér víða mjólkursölu til mjög svo óheiðarlegrar samkeppni, sem
hlýtur að vera neytendum til óhagræðis. Hróplegt dæmi um þetta er mál
verzlunarinnar Valbergs hf á Ólafsfirði. Sú verzlun hefur lengi barist fyrir
að fá að selja mjólk og hefur jafnvel í einu tilfelli brotið landslög í þeim
tilgangi. En ástæðan fyrir því lagabroti var neitun Kaupfélags staðarins að
selja verzluninni mjólk, en viðkomandi kaupfélag rekur mjólkurbú fram­
leiðslusvæðis Ólafsfjarðar. Síðan verzlunin Valberg var dæmd fyrir
mjólkursölu sína hafa ýmsir aðilar reynt að miðla málum milli verzlun­
arinnar og Kaupfélagsins. Meðal þeirra er framkvæmdarstjóri Framleiðslu­
ráðs landbúnaðarins Sveinn Tryggvason.
Í þá gömlu góðu daga
- Neytendasamtökin síðan 1953