Ægir - 01.04.2006, Blaðsíða 36

36
Þ O R S K S T O F N I N N
Markmið fiskveiðistjórnunar
Velflestir eru sammála um að aðrir eigi
ekki að ofveiða fiskinn. En sé aðgangur
að miðunum frjáls eða bara fái hags-
munaaðilar og ráðherrar að ráða ferðinni
verða fiskistofnarnir ekki kjörnýttir held-
ur ofveiddir. Fiskunum verður fækkað
þar til auðlindin verður einskis virði og
ekkert er hægt að sækja í hana nema
með styrkjum frá öðrum atvinnugrein-
um. Því þarf að taka í taumana, tak-
marka aðganginn og stjórna fiskveiðun-
um. Það skiptir meginmáli hvernig það
er gert, en mestu skiptir að fiskveiði-
stjórnunin sé ekki þykjustuleikur sem
byggist á innantómum slagorðum eins
og „sjálfbær nýting“ eða „ábyrgar fisk-
veiðar“ heldur hafi skýr og vel skilgreind
markmið og mælanleg viðmið og fylgi
þeim eftir af festu. Fiskveiðistjórnun er
óvirk nema hún standi gegn kröfum
hagsmunaaðila og undanlátssemi stjórn-
málamanna við þær eða beinum tilraun-
um til að kaupa sér kjörfylgi og auka
sinn hlut á kostnað þeirra sem á eftir
koma. Séu hagsmunaaðilar ánægðir með
fiskveiðistjórnunina er hún tæpast að
virka.
Ég tel að sóknarstýring hafi yfirburði
yfir aflakvótakerfi og stofnsveiflur tengj-
ast ekkert endilega stjórnkerfinu. En frá
1994 til 1996 þegar óvinsælt aflakvóta-
kerfi sem Danir fyrirskipuðu var við lýði
stækkaði þorskstofninn um 70 þús tonn
eða meira en helming. Síðan 1996, undir
vinsælu færeysku sóknarmarkskerfi hef-
ur þorskstofninn minnkað um meira en
80% eða 100 þús tonn. Þær aðgerðir sem
þarf til að endurreisa stofninn verða
varla vinsælli í Færeyjum en danska
kerfið. Kannski svo óvinsælar að til
þeirra verður ekki gripið.
Meðalþyngd í afla, hvað segir hún?
Þorskur á færeyska landgrunninu er
bráðþroska. Við tveggja ára aldur er
hann orðinn næstum eins þungur og
þriggja ára þorskur við Ísland og hann
eykur þetta forskot sitt í heilt ár á næstu
árum. En svo tapast það aftur þegar
þorskurinn verður kynþroska, 8-10 ára
fiskar hafa svipaða þyngd og við Ísland.
Sé hægt að komast hjá því er samt lítið
meiri ástæða til að veiða tveggja ára fisk
í Færeyjum en við Ísland því hann þyng-
ist verulega á hverju ári. En Færeyingar
veiða þorskinn ungan, meðalþyngd hans
í afla er talsvert minni en við Ísland þrátt
fyrir vaxtarforskotið eins og 1. mynd
sýnir. Þetta vitnar um ofveiði fremur en
kjörnýtingu því þá ætti meðalþyngdin að
vera ein 4 kg. Hve mikill munurinn er
kemur samt á óvart því síðan 1965 hefur
verið sama meðalsókn í 3-6 ára þorska í
Færeyjum og í jafnþungan 4-7 ára fisk
við Ísland. En fyrir færeyska þorskinn
hefur sóknin ekki bara bein áhrif á ald-
ursdreifinguna heldur líka á vöxt eða
þyngd aldurshópanna. Þyngd þeirra hef-
ur líka fallið með tíma og það (erfða-
breyting?) virðist vera aðal ástæðan fyrir
minnkandi meðalþyngd á 8. og 9. ára-
tugnum. Á síðustu árum hefur sóknin
vaxið og er nú mun meiri í færeyska
þorskinn en þyngdirnar væru kannski
líkari nú (
2.5 kg) ef sóknin í þennan
ungfisk við Ísland hefði ekki minnkað
um helming 1993. Ekki er útilokað að sú
mælda sóknarminnkun stafi að a.m.k.
einhverju leiti af brottkasti.
Nokkrar skilgreiningar og orðaskýringar
Til samræmis við fiskifræðinga verður
nýliðun aldurshópanna kölluð hér stofn-
stærð þeirra (í byrjun árs) nema nýliðun
tveggja ára fiska í Færeyjum N2 verður
kölluð nýliðun (stofnsins). Nýliðun 0 ára
fiska N0 verður kölluð hrygningin. Óvíst
er að hún standi í sambandi við hrogna-
eða seiðafjöldann en hún stendur í full-
komnu sambandi (R=1) við nýliðunina,
tveimur árum síðar, bara 50% stærri.
Stofnstærð þorsksins B eða B2+ verður
skilgreind sem summa af stærð árgang-
anna frá tveggja ára aldri en eðlilegast er
að skilgreina svo veiðistofninn FSB sem
stofninn að frádregnum nýliðunum þ.e.
summu aldurshópanna frá þriggja ára
aldri B3+. Það er í samræmi við skil-
greiningu Hafró á veiðistofninum nema
nýliðun íslenska þorsksins miðast við
þriggja ára aldur.
Samband stofns og nýliðunar
Eins og sýnt var í fyrri grein (Júlíusson
2006) er sterkt hlutfallslegt samband
milli stofnstærðar þorsks við Ísland og
afraksturs (afla + stofnstækkunar). Þó að
samband mælist milli tveggja stærða er
Þorskstofninn á
Færeyjargrunni
og afrakstursgeta hans
Færeyingar lifa við sjó og af fiskveiðum. Þjóðfélagið er iðnvætt og þróað eins og á öðr-
um Norðurlöndum og stærsti hluti landsframleiðslunnar kemur frá öðrum atvinnugrein-
um en sjávarútvegi. En nánast allar útflutningstekjurnar koma þaðan og þannig stjórna
gjafir hafsins öllu hagkerfinu. Því skiptir meginmáli fyrir efnahag Færeyinga að kjör-
nýta fiskistofnana og hámarka framtíðar ágóðann af veiðunum.
Greinarhöfundur
er Einar Júlíusson,
dósent við
auðlindadeild
Háskólans á Akureyri.
aegirapril-48breitt.qxp 5/11/06 12:45 PM Page 36