Morgunblaðið - Sunnudagur - 07.12.2014, Blaðsíða 50

R
afræn skilríki eru ekki ný af nál-
inni, verkefnið er orðið fimmtán
ára gamalt. Rótin er lög um raf-
rænar undirskriftir sem sett
voru á Evrópuþinginu árið 1999
og í framhaldinu var tilskipun tekin upp á Ís-
landi. Evróputilskipunin var uppfærð á þessu
ári og unnið er að innleiðingu hennar hér-
lendis um þessar mundir.
Fátt gerðist fyrsta kastið en árið 2005
ákváðu íslenska ríkið og Samtök fjármálafyr-
irtækja, sem þá hétu raunar Samtök banka og
verðbréfafyrirtækja, að efna til samstarfs um
innleiðingu rafrænna skilríkja. Fyrst um sinn
var það gert með viljayfirlýsingu enda krefst
það mikils undirbúnings að skilríkjavæða heila
þjóð rafrænt. „Menn sáu strax mikil hagræð-
ingartækifæri í þessu og samstarf ríkis og
fjármálafyrirtækja var mikilvægt upp á fram-
haldið svo þetta yrði ekki bara einhver ein
ríkislausn sem markaðurinn myndi ekki nota,“
segir Hugrún Ösp Reynisdóttir, formaður
verkefnastjórnar um útbreiðslu og notkun raf-
rænna skilríkja, sem sett var á laggirnar í
haust.
Ríkið á og hefur byggt upp kerfið en sam-
kvæmt lögunum heyrir öll útgáfa rafrænna
skilríkja undir eftirlit Neytendastofu.
Aðeins eitt fyrirtæki, Auðkenni, sem stofn-
að var árið 2000, hefur til þessa sóst eftir leyfi
til að gefa út rafræn skilríki en Hugrún segir
hverjum sem er að sjálfsögðu frjálst að koma
á markað.
Að sögn Haraldar Bjarnasonar, fram-
kvæmdastjóra Auðkennis, eru yfir 200 þúsund
einstaklingar komnir með rafræn skilríki og
af þeim er um helmingur með virk skilríki.
Fólk er ýmist með skilríki á debetkorti, auð-
kenniskorti eða í farsímanum.
Meginmarkmið ríkisins með rafrænum skil-
ríkjum eru tvíþætt: Annars vegar örugg auð-
kenning og hins vegar undirskriftirnar sem
miða að því að bæta þjónustu við borgara –
spara sporin, tíma og fjármuni auk þess sem
rekjanleiki er tryggður og að ekki sé hægt að
breyta skjölum eftir að þau eru undirrituð.
Debetkortin hentuðu vel
Þetta er ekki bara innanríkismál. Íslenskum
yfirvöldum ber að taka við erlendum rafræn-
um skilríkjum, komi til þess, til dæmis vegna
skuldaleiðréttingar ríkisstjórnarinnar. „Þau
tilvik eru eflaust fá en kjósi einstaklingur með
erlend rafræn skilríki að staðfesta eitthvað
með þeim hætti er það að sjálfsögðu hægt,“
segir Hugrún.
Þegar menn fóru að huga að framkvæmd-
inni lá fyrir að það þurfti að skipta út öllum
debetkortum og setja í þau örgjörva vegna ör-
yggis og alþjóðlegra krafna, óháð rafrænu
skilríkjunum. Upplagt þótti að slá tvær flugur
í einu höggi og féllust fjármálafyrirtækin á þá
ósk ríkisins að rafræn skilríki yrðu á þessum
nýju debetkortum. Þannig hófst formlegt
samstarf þessara aðila um útgáfu og út-
breiðslu rafrænna skilríkja á Íslandi.
Stíf innleiðing rafrænna skilríkja átti að
hefjast haustið 2008 en þá gerðust, eins og við
þekkjum, atburðir sem beindu athygli manna
og kröftum í aðrar áttir. Innleiðingin náði því
aldrei því flugi sem stefnt hafði verið að. „Það
kostar að innleiða nýja tækni og þetta var
ekki sett í forgang á þessum tíma. Þetta voru
einfaldlega ekki uppgangstímar fyrir rafræna
stjórnsýslu. Fókusinn fór annað. Eigi að síður
stóðu bankarnir sína plikt að því leyti að þeir
gáfu út debetkort með rafrænum skilríkjum
fyrir alla landsmenn,“ segir Hugrún.
Hefur verið valfrjálst
Enda þótt tæknin hafi verið til staðar frá því
örgjörva var komið fyrir í debetkortum hefur
verið valfrjálst að nota rafræn skilríki. Hug-
rún segir fagaðila eins og arkitekta, endur-
skoðendur, bókara og fleiri hafa notað skilrík-
in allar götur síðan til að skrifa undir skýrslur
og annað, auk þess sem tollurinn hafi verið
byrjaður að nota þau í tilraunaskyni ennþá
fyrr. „Notkun einstaklinga hefur á hinn bóg-
inn verið langt undir væntingum,“ segir Hug-
rún.
SIM-kort þykja heppileg til að hýsa skilrík-
in núna enda allur þorri þjóðarinnar vopnaður
farsímum. Hvort það er framtíðin veit hins
vegar enginn á þessari stundu. Tækninni
fleygir fram og eftir fimm eða tíu ár gæti ver-
ið kominn fram glænýr búnaður af einhverju
tagi sem gæti verið betur til þess fallinn að
geyma skilríkin en SIM-kortin.
Hugrún tekur fram að ríkið skipti sér ekki
af því á hvaða miðli skilríkin séu, það er að
segja debetkorti, SIM-korti eða einhverju
öðru, svo lengi sem hann uppfylli þær örygg-
iskröfur sem gerðar eru.
Sömu skilríkin eru notuð til auðkenningar
og undirritunar. Skilríkin leysa af hólmi hefð-
bundin notendanöfn og lykilorð og auðkenn-
islykla. Sá sem hefur yfir rafrænum skilríkj-
um að ráða hefur sum sé ekki lengur not fyrir
mörg og misflókin lykilorð heldur notar sama
lykilorðið á allar síður sem bjóða upp á inn-
skráningu með rafrænum skilríkjum. Auk
þess eru þau einu skilríkin sem gefa mögu-
leika til fullgildrar rafrænnar undirritunar.
Viljayfirlýsing ríkisins og Samtaka fjár-
málafyrirtækja hefur verið endurnýjuð reglu-
lega undanfarinn áratug og í sumar var sett
inn ákvæði þess efnis að stefna beri að því að
gera rafræn skilríki að meginauðkenningarleið
fólks vegna ýmiss konar rafrænnar þjónustu
og viðskipta á netinu. Til að fylgja þeirri vilja-
yfirlýsingu eftir var stofnuð verkefnastjórn
sem skipuð er fulltrúa fjármála- og efnahags-
ráðuneytisins, sem er Hugrún, og fulltrúa
Samtaka fjármálafyrirtækja, sem er Yngvi
Örn Kristinsson hagfræðingur, auk þess sem
Skúli Eggert Þórðarson ríkisskattstjóri á sæti
í nefndinni. Verkefnisstjórnin er ólaunuð.
Viljayfirlýsingin gildir út næsta ár og gerir
Hugrún fastlega ráð fyrir að verkefnisstjórnin
muni fylgja málinu eftir allan þann tíma.
Snýst ekki um skuldaleiðréttingu
Innleiðing rafrænna skilríkja snýst á engan
hátt um skuldaleiðréttingu ríkisstjórnarinnar
en Hugrún viðurkennir að sú aðgerð hafi ver-
ið kjörið tækifæri til að efna til kynn-
ingarátaks. Leiðréttingin snerti ansi mörg
heimili í landinu og fyrir vikið gott tækifæri
til að ná áheyrn almennings. „Nú er lag!“ seg-
ir hún.
Skuldaleiðréttingin er augljóslega hvati í
þessu sambandi. Eigi fólk von á hálfri annarri
milljón og þurfi að standa upp úr sófanum og
sækja sér nýtt SIM-kort eða debetkort til að
leysa hana út er það auðvitað líklegra til að
gera það en ella.
Kynningarherferðin vegna rafrænna skil-
ríkja í fjölmiðlum hefur væntanlega ekki farið
fram hjá mörgum að undanförnu. Hugrún
segir heildarkostnað vegna þeirrar herferðar
ekki liggja fyrir en kostnaðaráætlun verkefn-
isstjórnarinnar er um 40 milljónir króna og
skiptist á milli þeirra er standa að viljayfirlýs-
ingunni. Kynningin tengist skuldaniðurfelling-
unni ekki beint og er ekki í hennar nafni en
Hugrún segir verkefnisstjórnina hafa sætt
lagi. Draga muni jafnt og þétt úr kynningu og
auglýsingum í fjölmiðlum eftir því sem fleiri
komist upp á lagið með tæknina.
Fleiri eru að færa sig upp á skaftið. Þannig
hefur Landlæknisembættið opnað heilsufars-
gáttina Veru, þar sem rita þarf sig inn með
rafrænum skilríkjum. Að sögn Hugrúnar sér
heilbrigðiskerfið fram á gríðarlegan sparnað
og hagræðingu með þessum hætti. Fyrir utan
að hafa aðgang að allri sinni sjúkrasögu á ein-
um stað getur fólk til dæmis pantað tíma hjá
heilsugæslunni og endurnýjað lyfseðla gegn-
um Veru.
Vatnaskil að verða
Hugrún segir augljóst að vatnaskil séu að
verða varðandi notkun rafrænna skilríkja.
Hún hafi lengi haldið þessari tækni að fólki
með litlum árangri. „Fólki hefur ekki þótt
þetta koma sér við enda ekki þurft nauðsyn-
lega á því að halda fyrr en nú. Símalausnin
skiptir miklu máli. Hún er einföld, og er not-
endavæn viðbót við aðrar leiðir.“
Síðan má alltaf spyrja hvort það sé verjandi
að gera nútímamanninn ennþá háðari síman-
um sínum en hann er nú þegar. Það er önnur
saga.
Hugrún segir ekki síður mikilvægt að
hvetja þjónustuveitendur til að innleiða þessa
tækni, sé hún hvergi í boði sé ástæðulaust
fyrir almenning að temja sér hana. „Þetta er
gamla spurningin um eggið og hænuna. Hvort
kemur á undan?“
Skriður er kominn á notkun rafrænna skil-
ríkja og kannanir sýna að flestir sem byrja að
nota þau halda því áfram. Að sögn Hugrúnar
eru viðbrögð þeirra sem tamið hafa sér að
Ábati af innleiðingu
rafrænna skilríkja
ÞAÐ ER MIKILL ÁBATI AF ÞVÍ AÐ INNLEIÐA RAFRÆN SKILRÍKI, BÆÐI FYRIR RÍKIÐ OG VIÐSKIPTALÍFIÐ Í
HEILD SINNI. KOSTNAÐUR MUN SKILA SÉR MARGFALT TIL BAKA Í FORMI HAGRÆÐINGAR, AÐ SÖGN
FORMANNS VERKEFNISSTJÓRNAR UM ÚTBREIÐSLU OG NOTKUN ÞESSARA SKILRÍKJA. HEILU PAPPÍRS-
FJÖLLIN MUNI SPARAST, EINS FERÐAKOSTNAÐUR, EKKI SÍST FYRIR ÞÁ SEM BÚA ÚTI Á LANDI, AÐ EKKI SÉ
TALAÐ UM ALLAN TÍMASPARNAÐINN, BÆÐI HJÁ EINSTAKLINGUM OG STOFNUNUM.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
Hugrún Ösp Reynisdóttir, formaður verkefnastjórnar um útbreiðslu og notkun rafrænna skilríkja,
segir mikilvægt að ríki og markaðurinn í heild hafi komið sér saman um lausn.
Morgunblaðið/Þórður
Úttekt
50 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7.12. 2014