Húnavaka - 01.05.1998, Page 133

SVERRIR HARALDSSON, Æsustöðum:
Heyband og heybandsferðir
Nýtni, hirðusemi og sparsemi var með eindæmum hjá mörgum íslensk-
um bændum á fyrri tíð. Og sem betur fer er svo hjá allmörgum enn í
dag þótt með öðrum hætti sé. Þessir éðliskostir voru undirstaða þess að
hægt væri að búa á kostalitlum örreytiskotum í misjöfnu árferði. Eða
með öðrum orðum jörðum þar sem smjörið draup ekki af hverju strái.
Afkomendur þessara búenda hafa notið þessara eðliskosta í ríkum mæli.
Máltækið segir: Af því læra börnin sem fyrir þeim er haft.
Eitt af því sem unnið var á sveitaheimilum voru reipi. Meirihluti þeirra
var unninn úr hrosshári, þó voru þau líka gerð úr ull. Sums staðar sáust
ólareipi og á seinni árum reipi úr aðkeyptum kaðli.
Gríðarleg vinna var við að ljúka við reipi úr hrosshári eða ull. Það
fyrsta sem þurfti að gera í sambandi við vinnslu á hrosshári var að smala
saman stóðinu og raka af því sem kallað var. Yfirleitt var það gert síðla
vors eða snemma sumars og folöldin mörkuð um leið. Þarna var um
ótamdar stóðmerar að ræða auk trippa á öllum aldri. Þá voru ekki komn-
ir í notkun tökubásar sem nú eru í flestum réttum. Margar af þessum
villtu stóðhryssum voru styggar og illvígar þegar þurfti að taka þær með
valdi til að skera fax þeirra og tagl. I þá daga voru hross yfirleitt tekin á
eyrunum nema folar sem átti að temja. Þó henti það oft og þá gat síðar
reynst erfitt að leggja við þá beisli. Nú sést enginn taka hross á eyrunum.
Röska menn þurfti til að taka villtar stóðmerar við misjafnar aðstæður.
Sá sem rakaði af var oftast með hníf til að skera faxið og taglskella, sum-
ir notuðu þó sauðaklippur eða stór skæri. Faxið var svo að segja tekið allt
og taglhárið næstum upp að sterti. Nú til dags eru sumir bændur hættir
að raka af og sést faxið stundum vaxið niður á hné á stóðhryssum. Marg-
ir raka þó enn af með mikilli prýði og er það vel. Búkhár var líka hirt af
trippum sem voru að ganga úr hári þegar samanrekstur átti sér stað.
Þegar vetur gekk í garð var tekið til við að vinna úr hrosshárinu í reipi,
hnappeldur, reiðingsgjarðir og jafnvel hnakkgjarðir. Þessi vinna fór
þannig fram að hárið var kembt mjög vandlega með sérstökum kömb-
um. Við þetta myndaðist stór bingur til hliðar við kembingarmann af
kembdu hrosshári. Síðan var kembdi bingurinn undinn upp í vindil. Þar
næst var tekinn nagli með leðurplötu undir hausnum, honum stungið í