Dagblaðið Vísir - DV - 21.12.2009, Blaðsíða 16

Mánudagur 21. desember 200916 Bækur

SPENNUSAGA
SAGA SEM VEKUR ATHYGLI
Önnur bók Eyrúnar Ýrar Tryggva-
dóttur, Fimmta barnið, er sjálf-
stætt framhald bókarinnar Hvar
er systir mín? sem kom út í fyrra.
Hér segir aftur frá Andreu, aðal-
söguhetjunni, sem nú er búin að
jafna sig á þeim skelfilegu atburð-
um sem hentu hana í fyrri bók-
inni. Hún starfar sem blaðamaður
og fær í upphafi sögunnar athygl-
isvert mál inn á borð hjá sér. Og
áður en langt um líður er Andrea
orðin skrefi á undan lögreglunni
með að leysa málið sem á rætur í
fortíðinni.
Bókin er fjölbreytt og full af lífi. Höfundur velur viðfangsefni sem fær les-
endur til að tengjast því. Viðfangsefni sem má kalla afar krassandi. Í söguna
fléttast svo óhugnanlegar staðreyndir.
Sagan byrjar vel og nær taki á manni frá fyrstu síðu. Hún er afar auðveld í
lestri líkt og sú fyrri og afar þægilegt hversu einföld og hnitmiðuð hún er. Lýs-
ingar hvorki of langar né of stuttar.
Bókin verður óhugnanleg á köflum og í senn blíð. Ljótir glæpir í tengslum
við börn geta reitt marga til reiði en kveikt um leið samúðarfullar tilfinningar í
brjósti manns. Ásamt þessu og votti af ástarlífi Andreu verður bókin fjölbreytt.
Í Fimmta barninu er Andrea orðin hugrakkari en í Hvar er systir mín? og
staðráðin í að láta ekki slæmt fólk og atburði hafa áhrif á sig. Samt má einnig
sjá viðkvæmni í fari hennar. En hugrekkið verður örlítið ýkt í lokin en Andrea
þarf að treysta á allt sem hún á til að halda lífi og til að halda vinnunni sinni.
Líkt og í fyrri bók Eyrúnar kemur endirinn á óvart. Að vísu var nokkuð fyr-
irsjáanlegt hver sökudólgurinn væri en sagan er ekki öll sögð með því. Örlítill
útúrdúr fylgir sem jafnvel er ofaukið. Bókin hefði verið alveg jafn góð án hans.
Svo virðist þó sem þriðja bókin eigi eftir að líta dagsins ljós.
Þetta er áhugaverð saga sem hvorki er betri né verri en sú fyrri. Ekta
krimmi sem gaman er að lesa. Saga sem vekur athygli.
ÁSDÍS BJÖRG JÓHANNESDÓTTIR
FIMMTA BARNIÐ
Eyrún Ýr Tryggvadóttir
Ekta krimmi
með sögu-
þræði sem
vekur athygli
manns frá
fyrstu síðu.
Útgefandi:
Salka
HETJAN Í STOFUFANGELSINU
Þeir Íslendingar, sem fylgjast með
fréttum úr öðrum löndum og
heimshlutum og hafa áhuga á al-
þjóðastjórnmálum, hafa væntan-
lega flestir heyrt getið baráttukon-
unnar Aung San Suu Kyi austur í
Búrma, sem nú heitir víst reyndar
formlega Myanmar.
Helsta von milljóna landsmanna
er barátta Suu, eins og hún er
nefnd í daglegu tali þar eystra, en
hún hefur frá árinu 1988 haldið
uppi öflugu andófi gegn herfor-
ingjastjórninni, þrátt fyrir að hafa
setið í stofufangelsi og fangelsi í
nærfellt tvo áratugi.
Jakob F. Ásgeirsson hefur lengi fylgst með baráttu Aung San Suu Kyi og
þekkir betur gang mála í Búrma en aðrir Íslendingar. Það stafar öðru fremur af
því, að á námsárum sínum í Oxford komst hann í kynni við enskan eiginmann
Suu, fræddist af honum og tók síðar þátt í baráttu fólks á Norðurlöndum fyrir
málstað lýðræðissinna í Búrma.
Árangur þess starfs má sjá á þessari bók. Hún er ekki eiginleg ævisaga Suu.
Bókin hefur að geyma þætti um ævi hennar, baráttu og starf síðastliðin tuttugu
ár. Þættirnir eru samfelldir að því leyti að þeir eru í tímaröð, en fjalla annars
um einstök atriði í sögu Suu og fjölskyldu hennar og mynda þannig eina heild.
Þeir eru allir einkar vel samdir og stórfróðlegir um örlagasögu þessarar miklu
baráttu- og hugsjónakonu og fjölskyldu hennar. Í bókarauka er birt ritgerð
Aung San Suu Kyi, „Frelsi frá ótta“, sem kom fyrst út í ritgerðasafninu „Freed-
om from Fear and Other Writings“ árið 1991. Sú bók er tvímælalaust eitt af
merkari stjórnmálaritum síðari ára og ég vil leyfa mér að beina þeim tilmæl-
um til Jakobs, að hann sjái til þess að hún komi sem fyrst út á íslensku í heild.
Það er því miður ekki algengt, að íslenskir fræðimenn taki sig til og skrifi
bækur um alþjóðamál; miklu algengara er að slík rit séu þýdd, ef þau á annað
borð koma út á íslensku. Af þeim sökum á Jakob F. Ásgeirsson þakkir skildar
fyrir framtakið.
Þessa litlu bók hefur ekki borið ýkja hátt í jólabókaflóðinu, en hún er tví-
mælalaust ein af perlunum í útgáfunni þetta árið. JÓN Þ. ÞÓR
STJÓRNMÁLASAGA
Peningarnir sigra heiminn útskýrir
vaxandi áhrif peninganna á mann-
kynssöguna. Í bókinni segir Niall
Ferguson, prófessor í Harvard-há-
skóla, fjármálasögu heimsins frá
Mesópótamíu til undirmálskrís-
unnar. Henni lýkur á þeim tíma-
mótum að skuldsetning margra
landa, eins og Íslands og Banda-
ríkjanna, er meiri en nokkru sinni
á friðartímum. Það er viðeigandi
endir, því í upphafi voru peningar
einungis tákn fyrir skuld.
Bókin segir frá því hvernig bón-
uskerfi fjármálafyrirtækis í De-
troit getur öllum að óvörum kom-
ið í kollinn á íbúum í sveitarfélagi í
Norður-Noregi í gegnum flókin net
skuldabréfa. Ýmsar athyglisverð-
ar kenningar eru settar fram í bók-
inni; til að mynda þróunarkenning
um fjármálamarkaði og kenning-
ar um hugsunarvillur, sem sýna
hvernig maðurinn hefur sjálfkrafa
tilhneigingu til að komast að rangri
niðurstöðu um áhættu tengda fjár-
málum.
Saga peninganna sýnir okkur
einna helst hvað þeir eru hverful-
ir. Ástæðan fyrir því, að mati Fergu-
sons, er að þeir eru spegill mann-
legrar hegðunar, sem oft byggist á
hugsanavillum. Hann tekur þetta
saman: „Það er ekki speglinum
að kenna að hann sýnir lýtin jafn-
greinilega og fegurðina.“
Í bókinni er lítil gagnrýni á pen-
ingahagkerfi nútímans. Í raun eru
annmarkar kerfisins afskrifaðir
sem mannleg mistök. Á sama tíma
er aðeins lítillega minnst á hvern-
ig þessi mannlegu mistök valda því
að kerfið getur vegið að lífi fólks
eða takmarkað frelsi þess, til dæm-
is þegar verðbólga eykst
um trilljónir prósenta
á nokkrum árum eða
fasteignabólur springa.
Ekkert er fjallað um Ís-
land í bókinni, enda
er tilfelli Íslands varla
sögulegt, heldur fyrst og
fremst dæmi um hversu
hættulegur nútímafjár-
málaheimur getur ver-
ið eftirlitslausum og
áhættusæknum byrj-
endum og þeim sem
enda á að borga skuld-
irnar þeirra.
Ferguson byggir um-
fjöllun sína á jákvæðu
og kannski þroskuðu
viðhorfi gagnvart peningahagkerf-
inu sem slíku. Titillinn Peningarn-
ir sigra heiminn gefur til kynna að
peningarnir séu eitthvað meira en
tæki fólks. Erfitt er að samræma
það þeirri niðurstöðu að pening-
arnir séu spegill mannsins. Spegill
sigrar varla heiminn, hversu mik-
ið sem hann nær að endurspegla.
Sú niðurstaða að peningar séu
hverfulir vegna breyskleika mann-
anna er auk þess lítið upplýsandi.
Bókin er hvorki djúp né gagn-
rýnin. Ef hún væri það myndi hún
líklega missa marks og verða bæði
sértækari og óaðgengilegri fyrir al-
menna lesendur. Ómögulegt er að
sjóða saman sögu jafnflókins og
óhlutbundins fyrirbæris eins og
peninga í 350 síðna bók, án þess að
takmarka umfjöllunina. Bókin er
tilvalin fyrir venjulegt fólk sem er
áhugasamt um að stórauka skiln-
ing sinn á peningum tiltölulega
hratt. Ferguson velur efnið vel, set-
ur það fram á sæmilega áhugaverð-
an hátt og nær um leið að setja yf-
irstandandi kreppu í samhengi við
undirmálskrísuna í Bandaríkjun-
um og þróun peninganna í gegn-
um árin.
Þessi bók kemur Íslendingum
við, þar sem landsmenn hafa feng-
ið að kynnast öfgum peninganna
með eftirminnilegri hætti en flestar
aðrar þjóðir. Almennt er mikilvægt
fyrir fólk að kynna sér virkni pen-
inganna, ef það stefnir á að eign-
ast eitthvað um ævina. Til lengri
tíma litið er mjög líklegt að fjárhag-
ur og lífsmáti flestra muni verða
fyrir barðinu á skyndilegum duttl-
ungum þeirra. Og líklega nokkrum
sinnum, ef maður er Íslendingur.
Peningarnir sigra heiminn er án
vafa ein hollasta lesningin þessi
jólin, þótt ekki muni öllum finnast
hún sú skemmtilegasta.
JÓN TRAUSTI REYNISSON
Undirtitill þessarar bókar, „Vor Ak-
ureyri“, vísar til ljóðs eftir Kristján
skáld frá Djúpalæk og ártölin eiga
við þann tíma sem bókin nær yfir.
Tilvísunin í ljóð Kristjáns er að
mínu viti vel viðeigandi, en á þess-
um árum voru Akureyringar lík-
lega stoltari (grobbnari sögðu þeir
fyrir sunnan) af bænum sínum og
eigin uppruna en bæði fyrr og síð-
ar. Og stoltið átti fullan rétt á sér.
Akureyri var líklega fallegri á þess-
um árum, eða a.m.k. á 6. áratugn-
um, en löngum síðar, uppbygg-
ing var mikil í bænum á þessum
árum, atvinnuleysi kreppuáranna
var á bak og burt, hvarvetna mátti
greina framfarir í atvinnulífi, fólks-
fjölgun var jöfn og tiltölulega hröð
(bæjarbúum fjölgaði úr liðlega
fimm þúsundum árið 1940 í tæp-
lega níu þúsund árið 1960), mikið
var byggt af hvers kyns húsnæði og
lífskjör fóru almennt batnandi. Ak-
ureyringar höfðu því fulla ástæðu
til að vera ánægðir með bæinn
og sjálfa sig þegar þeir fögnuðu
hundrað ára kaupstaðarafmæli
sumarið 1962.
Tímabilið, sem fjallað er um í
þessari bók, 1940-1962, var mik-
ið umbrotaskeið á Akureyri, eins
og reyndar víðar á Íslandi. Það
hófst með komu breska, og síðar
bandaríska, hersins sumarið 1940
og næstu fimm árin var bærinn
bókstaflega „í hers höndum“. Auk
Breta og Bandaríkjamanna voru
norskir hermenn býsna áberandi
á Akureyri. Eftir stríðið tók hvunn-
dagsbarningurinn við eins og ann-
ars staðar og snerist ekki síst um
að byggja upp atvinnutækifæri í
anda nýsköpunarinnar. Það var
gert á myndarlegan hátt og ber
stofnun Útgerðarfélags Akureyr-
inga þar hæst, þótt margt fleira
kæmi til svo sem stóraukin starf-
semi iðnfyrirtækja á
vegum samvinnuhreyf-
ingarinnar og stórbætt-
ar samgöngur á sjó,
landi og í lofti, en þær
áttu sinn þátt í því að
Akureyri varð á þess-
um árum þjónustu-
og samgöngumiðstöð
Norður- og Norðaust-
urlands í enn ríkari
mæli en fyrr.
Löngum stóð mikill
styrr um þessa miklu
atvinnuuppbyggingu,
en hún var holl fyr-
ir mannlífið. Það varð
að flestu leyti fjöl-
breytilegra (og vonandi
betra) og bæjaryfirvöld
gleymdu ekki því sem sneri að
daglegu lífi fólks og sá þess stað í
byggingu glæsilegra íþróttamann-
virkja, auk margs annars.
Af öllu þessu er mikil saga og
hana segir Jón Hjaltason sagn-
fræðingur á einkar greinargóð-
an og skemmtilegan hátt í þessari
bók. Jón er vafalítið öðrum mönn-
um fróðari um sögu Akureyrar og
hann kann vel að koma yfirgrips-
mikilli þekkingu sinni til skila. Stíll
hans er í senn vandaður og líflegur
og hann kryddar frásögn af stað-
reyndum og daglegu amstri með
skemmtilegum vísum og gam-
ansögum. Þær eru að vísu sumar
þess eðlis að ekki er víst að aðrir
en innvígðir skilji til fulls. Það gerir
þó ekkert til, og víst á góð saga allt-
af erindi við skynsamt fólk. Bók-
in er prýdd miklum fjölda mynda,
sem flestar hafa mikið heimilda-
gildi, og fylgja þeim góðir og oft
rækilegir myndatextar. Sumir eru
skemmtilega sérviskulegir, eins og
til að mynda sá sem fylgir mynd á
bls. 51. Hún var tekin á „Kaupfé-
lagshorninu“ og segir þar: „Loft-
varnarskýli var í kornvöruhúsi
KEA í sundinu norður af bílnum
á myndinni.“ Allt er þetta skýrt, en
ég efast nú um að aðrir en stað-
kunnugir á gömlu Akureyri skilji
þetta til fulls!
Með þessu bindi lýkur miklu
verki, sem staðið hefur í nærfellt
tvo áratugi. Jón Hjaltason á mik-
ið hrós skilið að verkalokum, en
bindin fimm í Sögu Akureyrar eru
hvert öðru vandaðra og fallegra og
er þá rétt að geta þess, að öll prent-
vinna hefur verið unnin í prent-
smiðjunni Ásprent á Akureyri.
Sýnir það að enn stendur prentiðn
og bókagerð traustum fótum norð-
an heiða.
Undanfarnar vikur hafa sumir
lesendur DV haft orð á því við mig,
að ég sé ærið naumur þegar kem-
ur að stjörnugjöf bóka. Það má vel
vera rétt, en fyrir þessa bók hika ég
ekki við að gefa fimm stjörnur og
þá reyndar um leið fyrir verkið í
heild. Það er stórvirki.
JÓN Þ. ÞÓR
SAUNG SAN SUU KYI OG BAR-
ÁTTAN FYRIR LÝÐRÆÐI Í BÚRMA
Jakob F. Ásgeirsson
Tvímæla-
laust ein af
perlunum
í útgáfunni
þetta árið.
Útgefandi:
Bókafélagið Ugla
Lexía fyrir Íslendinga
FRÆÐIBÓK
PENINGARNIR SIGRA HEIMINN
Niall FergusonAðgengilegur
inngangur að
virkni og sögu
peninga. Kem-
ur út á íslensku
á besta tíma og
setur kreppuna
í skiljanlegt
samhengi.
Útgefandi:
Bókafélagið Ugla
SAGNFRÆÐI
Norðlenskt stórvirki
SAGA AKUREYRAR - V. BINDI:
„VOR AKUREYRI“ 1940-1962
Jón Hjaltason
Afar vandað
og vel unnið
verk - sann-
kallað stór-
virki.
Útgefandi:
Akureyrarbær