Dagblaðið Vísir - DV - 11.06.2010, Síða 28

28 föstudagur 11. júní 2010
Einhvern tímann á miðjum tí-unda áratug sextándu ald-ar samdi William Shake-speare leikina tvo um Rómeó
og Júlíu og Draum á Jónsmessunótt.
Hann var þá enn ungur höfundur, rétt
rúmlega þrítugur, búinn að slá ræki-
lega í gegn í ungu leikhúslífi Lundúna-
borgar, alltaf að verða betri og betri.
Menn vita ekki með vissu í hvaða röð
hann samdi leikritin, en ljóst er að þau
verða til um líkt leyti. Þau eiga margt
sameigin legt, en eru líka um margt
gerólík; í Draumnum gengur Shake-
speare jafnvel svo langt að skjóta inn
skopstælingu á ástarharmleikjum á
borð við Rómeó og Júlíu. Hafi hann
skrifað Rómeó og Júlíu á undan – sem
flestir fræðimenn munu hallast að –
þá er eins og honum hafi fundist þörf
á að slá á áhrifin með paródíunni.
Það sem mér finnst nú einna
merkilegast við þessa tvo leiki er að í
þeim finnur Shakespeare í rauninni
upp rómantíkina, eins og hún birtist í
Evrópu tveimur öldum síðar. Ég hugsa
að ég gæti farið nokkuð langt með að
rökstyðja þá skoðun, þó að vísu sé hún
á þessu stigi meira eins og hugboð hjá
mér. Það er, satt að segja, ekkert óskap-
lega langt síðan þetta rann upp fyrir
mér. Ég var að horfa aftur á kvikmynd
þýska leikstjórans Max Reinhardts
á Jónsmessunæturdraumi frá 1935,
þar sem hann nýtir sér meðal ann-
ars fræga tónlist Mendelssohns við
verkið ... og allt í einu stóð maður úti
í tunglsljósi með hættulegum álfum
og kynjaverum, beint út úr rómantík-
inni. Sem Þjóðverji hafði Reinhardt
góðar forsendur til að skilja rómantík-
ina, því að rómantíkin er vitaskuld
fyrst og fremst þýskt fyrirbæri, sprott-
in upp í Þýskalandi og nær þar list-
rænum hátindum sem síðan smita
út frá sér í allar áttir. Eftir að harðsoð-
in skynsemishyggja hinnar svoköll-
uðu upplýsingarstefnu var orðin að
martröð um alla Evrópu, miskunnar-
lausri einstefnu sem afneitaði þörfum
mannskepnunnar fyrir dulúð og töfra,
tilfinningar og anarkí, braust rómant-
íkin fram með ofsa uppsafnaðs flóðs.
Og þá var þetta allt orðið til tveimur
öldum fyrr í kolli enska leikskáldsins
í ástarvillum Jónsmessudraumsins,
sem fá kómískan endi, og í ástaræði
hinna ítölsku elskenda, sem endar
tragískt. Shakespeare var loks hafinn á
þann stall sem engir kraftar ná að bifa
á meðan vestræn menning er á annað
borð við lýði.
R og J frá Litháen
Í haust var boðað að tveir erlendir
gestaleikir væru væntanlegir á vor-
dögum í Borgarleikhúsið með Rómeó
og Júlíu, annar frá Litháen, hinn frá
Sviss, jafnframt því sem rómuð sýn-
ing Vesturports á leiknum yrði endur-
lífguð. Maður fylltist auðvitað mik-
illi tilhlökkun. Góðir gestaleikir hafa
verið alltof sjaldséðir á síðari árum,
enda af sú tíð er Rósenkranz kippti
hingað niður merkum leikgestum á
ferðum þeirra austur og vestur yfir haf,
í kyljum hins kalda stríðs. Um þennan
fyrsta þjóðleikhússtjóra Íslendinga
hefur margt misjafnt verið sagt, sumt
eflaust með réttu, en hann verður að
eiga það sem hann á, eins og aðrir: í
þessum efnum stóð hann sig hreint
ekki illa. Hann bauð líka stundum
góðum útlendum leikstjórum hingað,
mönnum sem jafnvel mörkuðu spor í
kornunga leikmenningu þjóðarinnar,
svo skammt á veg komna frá heim-
alningshætti og heimasmíðuðum við-
miðunum.
Magnús Geir Þórðarson, leikhús-
stjóri LR, er alvöru leikhúsmaður og
skilur brýna nauðsyn þess að veitt sé
hingað vel völdum erlendum kröftum.
Það var ekki honum að kenna að slá
þurfti annan gestaleikinn af, þann
svissneska; það var að sjálfsögðu
kreppan, úfin og ljót, sem því olli.
Loks þegar eitthvert vit virðist vera
að komast í stjórn Borgarleikhússins,
þá eru peningarnir búnir, já, lífið er
ekki alltaf sanngjarnt. En sýning Osk-
ars Korsunovas náði þó hingað og var
virkilegur fengur að því – líka vegna
þess að Korsunovas ætlar að koma
aftur í haust og setja upp Ofviðrið eftir
sama höfund. Vonandi verða ekki allir
aurar búnir. Ég hlakka ósköp mikið til
þess, enda myndi ég setja Ofviðrið í
hóp tíu eftirlætisleikrita minna, ef ein-
hver bæði mig um að velja þau.
Eins og margir aðrir leikir Shake-
speares er leikurinn um Rómeó og
Júlíu saminn upp úr vinsælli skáld-
sögu; að því leyti er hann „leikgerð“,
þó að meðferð skáldsins sé öll hin
frjálslegasta. Eitt af því sem helst skilur
á milli sögu og leiks er að mynd hans
af elskendunum, sem segja foreldra-
valdinu stríð á hendur og hlýða rödd
tilfinninganna einni, er yfirleitt miklu
geðþekkari en mynd sögunnar. Þar
er athæfi ungmennanna fordæmt
sem uppreisn gegn velviljuðum for-
eldrum. Sem lofsöngur um rétt ein-
lægra tilfinninga hjartans andspænis
valdboði erfðavenju og bókstafstrú-
ar er leikurinn „erkitýpa“ allra slíkra
uppreisnar bókmennta; það hafa
fleiri en ungir elskendur þekkt sig í
þeim Júlíu og Rómeó sem stjörnurn-
ar meinuðu að eigast.
En það er nú svo með þennan
leik Shakespeares eins og svo marga
aðra: hann er ekki allur þar sem
hann er séður. Frá ákveðnu sjónar-
horni er leikur elskendanna leik-
ur að eldi, óðs manns æði, þvert
gegn allri skynsemi; við þurfum öll
á samfélagi við aðra menn að halda
og ef við höfnum ákveðnum meg-
inleikreglum þess getum við átt
á hættu að súpa seyðið af því. Í sýn-
ingu Litháanna voru þau tvo skoðuð
úr gagnrýninni fjarlægð, hinni upp-
höfnu hetjumynd hafnað, barna-
skapur þeirra og einfeldni rækilega
undirstrikuð. Þetta var glæsileg sýn-
ing, en nokkuð brotakennd og köld,
stutt í kaldhæðnina og frjálslega farið
með verkið sem sögu; þar hitti Shake-
speare sjálfan sig fyrir í leikstjóran-
um, og víst ekki í fyrsta skipti sem
það gerist. Það sem heillaði mig mest
var afburða góð frammistaða leikar-
anna, einkum sem hóps; þessi trausta
blanda sálfræðilegs raunsæis og fág-
aðs mímuleiks sem ég veit ekki hvort
nokkrir hafa betur á valdi sínu en
þessir austurevrópsku leikarar með
realisma Stanislavskýs og leikrænar
aðferðir látbragðs og trúðleiks sam-
einaða í þjálfun sinni. En það er deg-
inum ljósara að slíkum árangri ná
menn ekki nema með löngum æf-
ingatíma og mikilli forvinnu, samleik
og samtvinnun hóps sem verður ekki
til á einum degi. Það verður sannar-
lega fróðlegt að sjá hverju Korsunovas
nær út úr leikurunum okkar í haust; ef
að líkum lætur mun hann veita þeim
ögrun og áskorun sem þeir þurfa svo
sannarlega á að halda.
Og svo er það Vesturport ....
Í samanburði við nálgun Korsun-
ovas er mynd Vesturports-liða af
ungmennunum ófarsælu frekar
hefðbundin. Hvað sem líður öllum
sirkus. Kannski að sumu leyti líka
undir áhrifum frá skemmtilega flipp-
aðri kvikmynd Baz Luhrmann með
Leonardo DiCaprio og Claire Danes.
Pabbinn og mamman og allt systemið
af hinu vonda, krakkarnir sæt og sak-
laus fórnar lömb. Engu að síður var
ánægjulegt að endurnýja kynnin af
henni – og út af fyrir sig mjög gaman
að íslensk leiksýning skuli fá að lifa
svona lengi og endurnýjast.
Sýningin er að þessu sinni sett
upp á Stóra sviðinu. Ég verð að játa
að mér finnst hún ekki hafa grætt á
því að flytjast af því Litla, þar sem hún
var upphaflega sýnd, áður en menn
lögðust í víking (ég vil ekki segja út-
rás, nú er það orðið eitt af ljótu orð-
unum). Að vísu er yfirfærslan mjög vel
unnin; úr því á annað borð var ráðist í
hana hefði vart verið hægt að gera það
öllu betur. Eitt hið skemmtilegasta við
fyrri gerðina var hins vegar nándin
við þetta leikhúsform sem við erum
eðlilega vönust í stærra broti, líku því
sem nú mátti líta á stóra sviðinu; að
fá að vera í jafn miklu návígi við trúða
og leikara og Litla sviðið bauð upp á,
sjá þau hendast í loftköstum rétt yfir
höfðinu á manni sjálfum. Þar var líka
auðveldara að skila textanum, með-
ferðin á honum, einkum ljóðrænni
hlutum hans, líður fyrir umskiptin, að
sönnu mismikið hjá einstökum leik-
endum: Gísli Örn og Björn Hlynur
ráða til dæmis betur við það en
Nína Dögg sem er vorkunn, hang-
andi þarna í hringnum. Það getur
ekki heldur verið auðvelt fyrir þau að
fókusera á áhorfendur þar sem þeir
sitja svona tvískiptir sitt hvorum meg-
in við gangpallinn sem hér er lagður
þvert yfir stóra sviðið.
Yfirleitt naut trúðsleikurinn sín
betur, einkum hjá þeim Ólafi Darra
og Víkingi; sá síðarnefndi sprellaði af
miklu fjöri, pikkaði út áhorfendur og
var dónalegur; Víkingur er að verða
hörkutrúður, einn sá besti í brans-
anum. Og loftfimleikarnir, þeir voru
jafn stórkostlegir og fyrr: það er ótrú-
legt að horfa á þessa menn: Gísla Örn,
Björn Hlyn og Ólaf Egil, að ekki sé
minnst á fimleikastrákana. Bara ein
smáaðfinnsla í lokin: það hefði vel
mátt endurnýja leikskrána, sú gamla
er löngu úrelt og margt hefur gerst
síðan hún var prentuð. Vesturport
hefur ekki alltaf haft erindi sem erfiði
og sjálfsagt hefur leikhópurinn aldrei
toppað Rómeó og Júlíu, en framlag
hans til íslensks leikhúslífs er engu
að síður markvert og full ástæða til að
halda því til haga – ekki bara í Leik-
minjasafninu.
Sumarið fer í hönd og af einhverj-
um sökum, mér lítt skiljanlegum,
leggst leikhúslífið að mestu í dvala
á þeim tíma – nema einhverjir stór-
söngleikir séu í vændum sem er ekki
enn búið að bjóða mér á. Mér finnst
þetta ágætt tækifæri til að gerast
hátíð legur og þakka leikhúsfólki fyrir
veturinn. Hann var á köflum storma-
samur, eins og íslenskir vetur eiga til
að verða, en vonandi hafa allir komist
heilir heim úr þeim hríðum, enginn
kalinn á fótum eða hjarta. Mig langar
raunar einkum til að þakka þeim leik-
stjórum sem hafa haft samband við
mig, oftast í netpóstinum: stundum til
að andmæla mér, krefja mig skýringa,
en líka til að ræða málin, í bróðerni.
Þegar ég var að byrja fyrir þrjátíu árum
var alltof algengt að fólk ryki upp í
illsku eða færi í fýlu, ef það fékk það
sem því fannst vera „slæmir“ dómar,
setti upp hundshaus og yrti jafnvel
ekki á aumingja krítíkerinn á förnum
vegi (sumir reyndu að tala hann til
sem honum fannst í sínum barnslega
hroka, ef nokkuð var, enn hlægilegra).
Nú er fólk bara farið að hafa samband,
einkum yngra fólkið, verð ég að segja.
Það er eitt af því sem gefur mér trú á
íslenskt leikhús og viðheldur áhuga
mínum og löngun til að stunda þá sér-
kennilegu og á köflum einmanalegu
iðju sem gagnrýnin vissulega er.
Jón Viðar Jónsson
Leikhús Oskars kOrsunOvas frá Litháen:
Rómeó og Júlía
eftir William shakespeare. Gestaleikur á
Listahátíð
vesturpOrt í samstarfi við
BOrGarLeikhúsið:
Rómeó og Júlía
eftir William shakespeare.
leiklist
af Júlíu
og rómeó
í „Borgó“
Glæsilegt en kalt „Þetta var
glæsileg sýning, en nokkuð brota-
kennd og köld, stutt í kaldhæðnina
og frjálslega farið með verkið
sem sögu,“ segir gagnrýnandi um
uppfærslu Oskars korsunovas og
félaga á rómeó og Júlíu.
Rómeó og Júlía Vesturports
Ólafur Darri Ólafsson og nína
Dögg filippusdóttir í hlutverk-
um sínum í uppfærslunni fyrir
átta árum. MYND SiGfúS PétuRSSON