Listin að lifa - 01.12.2015, Síða 8

Meistaraverkefni við Háskóla íslands:
Aksturslok aldraðra - Líf að loknum akstri
„Það vantar umræðu í samfélaginu um aksturslok eldri borgara og aksturslokamenning er varla til hér
á landi, sem og víða erlendis. Það þykir sjálfsagt að fólk hætti að vinna. Allir geta rætt um starfslok
og fólk sækir jafnvel námskeið til að búa sig undir eftirlaunaárin. Hins vegar ríkir nánast þöggun í
kringum aksturslok og þau virðast oft koma flatt upp á fólk. Þessu þarf að breyta," segir höfundur
meistaraverkefnis um aksturlok. Hún vill að við viðurkennum að aksturslok eru eðlilegur hlutur í lífi fólks
og að við umfram allt búum okkur undir þau.
Alfhildur Hallgrímsdóttir hefur nýlokið
Aljhildnr Hallgrímsdóttir, höfundur meistarverkefnis við HI, um aksturlok eldri borgara.
við meistaraverkefni í öldrunarfræðum
við Háskóla Islands undir leiðsögn Dr.
Sigurveigar H. Sigurðardóttur dósents við
Félagsráðgjafardeild. Verkefnið fjallaði
um aksturslok aldraðra. Alfhildur fram-
kvæmdi rannsókn sem beindist að ein-
staklingum 80 ára og eldri, sem bjuggu
á höfuðborgarsvæðinu og höfðu látið af
akstri fyrir einu til þremur árum. En hvers
vegna að rannsaka aksturslok aldraðra?
„Ahugi minn á þessu málefni vakn-
aði þegar ég starfaði í þjónustukjarna
fyrir aldraða á árunum 2003 til 2008. Þá
varð ég vör við að aldrað fólk stóð oft
frammi fyrir erfiðleikum við að komast
leiðar sinnar án einkabíls. I nokkrum til-
vikum var um mikla tregðu að ræða hjá
fólki þegar kom að því að leggja bílnum
og stundum kom til íhlutunar aðstand-
enda. Ég skynjaði að samfara aksturs-
lokum urðu mikil umskipti eða ríma-
mót í lífi fólks. Mikilvægur þáttur var að
hverfa úr h'fi þess,“ segir Alfhildur.
Fram kemur hjá henni að áherslur í
málefnum aldraðra bæði á hinu fræði-
lega og pólitíska sviði snúa að heil-
brigðri og farsælli öldrun. Kröfur eru
um að fólk geti lifað eðlilegu lífi og
verið virkir þátttakendur í samfélaginu
eins lengi og kostur er. Það er viður-
kennt að akstur einkabílsins gegni þýð-
ingarmiklu hlutverki í lífi aldraðra, sem
auðveldi þeim að halda reisn og sjálf-
stæði. Einkaakstur gerir þeim einnig
kleift að sinna mikilvægum hlutverkum
utan heimilisins og viðhalda tengslaneti
sínu. Sú kynslóð til dæmis, sem nú er
smám saman er að komast á eftirlauna-
aldurinn, ólst upp með einkabílnum og
hefur reynst mjög fastheldin á þann
ferðamáta. Það er nú stundum svo að
aldraðir ökumenn sjá jafnvel ekki fyrir
sér neina aðra ferðamöguleika. Það er
h'ka heilmikil áskorun að breyta ferða-
hegðun sinni.
„Ég tók viðtöl við átta einstaklinga, en
markmið mitt sem rannsakanda var að
kanna viðhorf viðmælenda til aksturs-
loka, hvernig aksturslok þeirra bar að
garði, upphfún og reynslu af aksturslok-
unum og að síðustu hvað hafi tekið við
eftir að akstri einkabílsins lauk. Niður-
stöður úr minni rannsókn voru mjög í
ætt við niðurstöður erlendra rannsókna.
Aldraðir ökumenn eiga það sammerkt
að vilja hafa stjórn á aðstæðum sínum
og að geta ráðið sínum aksturslokum
sjálfir. Við það að láta af akstri upplifa
aldraðir töluverða skerðingu á frjálsræði
sínu og hreyfanleika, að verða háðari
öðrum og hafa þannig ekki eins mikla
stjórn á aðstæðum sínum og áður. Það
tekur ákveðinn tíma að öðlast sátt og ná
tökum á nýjum veruleika eftir aksturs-
lok. Að hætta að keyra er í raun að hefja
h'fið án bíls,“ segir Álfhildur. „Markviss
undirbúningur og fyrirhyggja geta dregið
úr neikvæðum afleiðingum akstursloka.“
Alfhildur telur mjög mikilvægt að
aldraðir ökumenn kynni sér og venjist
öðrum ferðaúrræðum áður en kemur
að aksturslokum. En yfirleitt láta aldr-
aðir ökumenn endanlega af akstri af
heilsufarslegum ástæðum, ekki síst
vegna lélegrar sjónar. Of oft er ákvörð-
uninni frestað, að sögn Álfhildar, þar
til nauðsynin ein knýr að dyrum og
valkostir milh þess að keyra sjálfur eða
að reiða sig á aðra ferðamöguleika eru
orðnir fullþröngir. Það er nokkuð ljóst
að aldrað fólk, sem hættir að keyra af
heilsufarslegum ástæðum, getur af
sömu ástæðum ekki nýtt sér eða átt í
erfiðleikum bæði með að nýta sér al-
menningssamgöngur og að fara leiðar
sinnar fótgangandi. Mesti hreyfanleikin
er fólginn í því að geta nýtt sér sem
fjölbreyttust ferðaúrræði, svo sem að
ganga þægilegar veglengdir, taka strætó,
nota ferðaþjónustu aldraðra við ákveð-
in tækifæri, taka stundum leigubíla og
að vera í samfloti eða að fá far með ætt-
ingjum og vinum.
„Það er mikið atriði að fólk nái að að-
lagast og sætta sig við breyttar aðstæður
eftir að akstri einkabílsins lýkur“, segir
Álthildur. „Stuðningur og aðstoð fjöl-
skyldu og vina getur haft mikið að segja
og dregið úr neikvæðum áhrifum akst-
ursloka. Þá er vissulega tahð mikilvægt
að samfélög komi til móts við aldraða
og bjóði þeim upp á örugg og fjölbreytt
ferðaúrræði.“
8