Landshagsskýrslur fyrir Ísland - 02.01.1913, Síða 21

XV
sök verður sala sveitaverslananna minni. — Sveitaverslunin er rekin í lijáverkum,
og af mönnum, sem lílt kunna til verslunar, og gagnið sem þeir gjöra í þjóðfjelag-
inu fer mest eftir því, hve miklu ódj'rara þeir geta flutt að sjer, þegar þeir flytja
vörur i stærra stíl en almenningur frá höfnunum og upp í sveitirnar.
Þegar litið er á verslanirnar lijer á landi, er það hugnæmast hve mikill
hluli af þeim er innlendur, og live mikill er erlendur, eða rekinn af mönnum, sem
eru húsettir erlendis. Kauptúnaverslanir (þ. e. verslanir, sem ekki voru sveila-
verslanir) skiftust þannig niður, að
1855 ... voru innlendar 45% en erlendar 55%
1865—70 45— 55 —
1881—90 . ... — 62— 38—
1892—00 76_ 24—
1901—05 . ... — 82— — — 18—
1906—10 — 88— — — 12 —
1911 . ... — 89— — — 11 —
Þetta eru hlutföllin milli innlendra og útlendra verslana. Isella eru eðlilegar
afleiðingar af því, að kaupslaðirnir eru að vakna upp til verslunarinnar, og því, að
eigendurnir að öllum erlendu verslununum eru búsettir í Höfn, og láta verslunina
liingað og lijeðan taka á sig langan krók út úr liinni eðlilegu leið, og sá krókur
hefur koslnað í för með sjer, sem gjörir eigandanum rekstur hennar dýrari en liann
ælti og þyrfti að vera. Að lokunum sýnist þessi viðskifta-aðferð verða að gefasl
upp. Annað mál er það, hvort verslunin verður innlend að sama skapi sem bú-
settum kaupmönnum fjölgar, og það verður hún ekki, því að margar gömlu versl-
anirnar eru miklar verslanir, en fjöldinn af innlendu verslununum eru smá-verslanir,
sem gjöra litil kaup á hverju ári, sumar fæða ekki og klæða eigandann, og þeim
skýtur upp annað árið til þess að hjaðna niður hitt.
í Reykjavík eiga stóru verslanirnar, sem versla með allskonar vöru, í örðugri har-
áltu við verslanirnar, sem versla með eina vörutegund eða fáar vörutegundir. Stærð hæj-
arins er á því stigi, að verslanir með sjerstakar vörutegundir gefa arð, og því sem til
er kostað er tiltölulega lítið. Geymsluhúsaleiga er lílil eða engin, verslunin er rekin
með færra fólki, en bærinn á aftur langt í land með að ná þeim fólksfjölda, að
stórar verslanir með allskonar vörur geti þrifist vel.
En þá fyrst verður verslun landsins innlend, þegar kaupmenn hjer geta
fengið þau lán, sem þeir þurfa í landinu sjálfu. Ýmsir hafa mjög á móti því að
draga útlenl lánsfje liingað, vegna þess, að vextirnir, sem af því verður að horga,
sjeu liáir, og gjöri landið háð lánveitendunum. Peningar eru alþjóðafje, hver sem þá á,
og leita þangað, sem vextirnir eru hæstir, og mest er vissan fyrir, að missa þá ekki.
Þeir streyma f'rá Norðurálfu til La Plataríkisins, Buenos Aires eða Kairó, eða lil
Bagdað járnbrautarinnar, þeir geta einnig átt erindi hingað norður, og það er ekki
auðvelt að sjá, hvers vegna kaupmaður eða einhver annar ekki má lána 100,000 kr.
af hingað komnu erlendu Ije fyrir 6000 kr. um árið, ef liann getur varið peningunum
svo, að hann fái 10,000 kr. af þeim á sama tíma. Lán, sem einstakir menn verða
að laka í öðru landi, verður æfinlega dj'rara en ef hann getur fengið það heima. —
Annað atriðið, sem gjörir verslunina innlenda, er að geta fengið helslu vörutegundir
hingað í stórkaupum, eu án stórkaupmanna hjer á landi verður það ekki gjört.