Lögmannablaðið - 01.06.2009, Blaðsíða 13

LÖGMANNABLAÐIÐ – 2 / 2009 > 13
Lagadagurinn: V. málstofa
F.v. Ástríður grímsdóttir, Ástráður Haraldsson, agnes bragadóttir, brynhildur Flóvens og Valgerður Sverrisdóttir. Sigurður Líndal
er á hægri mynd.
Pólitísk ábyrgð ráðherra:
Refsiábyrgð og réttarfar í málum vegna embættisbrota ráðherra
Eru núgildandi lög um ábyrgð ráðherra
úrelt? Hver er krafa nútímans um sið-
ferði og pólitíska ábyrgð ráðherra, m.t.t.
stjórnsýslulaga og álita umboðsmanns
Alþingis? Þessum spurningum var velt
upp í málstofu um ráðherraábyrgð.
Það leikur ekki vafi á að undanfarin ár
hefur athygli manna í ríkum mæli
beinst að því hver og hver á að vera
lagaleg og póliísk ábyrgð stjórnmála-
manna. Atburðir nýliðins vetrar og svo
gríðarlega flókna staða sem stjórnmála-
menn landsins hafa staðið frammi fyrir.
Það hvort þeir hafa staðist prófraunina
eða ekki. Allt hefur þetta kallað á að
sjónarmið um ábyrgð þeirra hafa verið
uppi í umræðum manna á meðal.
Sigurður Líndal, prófessor emertius og
Agnes Bragadóttir, blaðamaður á
Morgun blaðinu fluttu framsögu í
þessari málstofu. Í pallborði sátu Ást-
ráður Haraldsson, hrl. hjá Mandat og
dósent við lagadeild Háskólans á
Bifröst, Brynhildur Flóvenz, lektor við
lagadeild Háskóla Íslands og Valgerður
Sverrisdóttir, alþingismaður og fyrr-
verandi ráðherra. Ástríður Grímsdóttir,
héraðsdómari við Héraðsdóm Suður-
lands stjórnaði framsögum og umræð-
um.
Sigurður Líndal rakti sögu hugmynda
og lagaákvæða um ráðherraábyrgð og
setti núgildandi lagastöðu í samhengi
við mismunandi grundvallarviðhorf til
ríkisvaldsins og hlutverks laga og
stjórn mála. Hann vakti athygli á að
þrátt fyrir þingræðisregluna er ekkert
dæmi um að ríkisstjórn eða einstakur
ráðherra hafi vikið vegna þess að
samþykkt hafi verið vantrauststillaga. Í
þessu sambandi velti hann fyrir sér
hvort framkvæmdarvaldið sé orðið
ofjarl Alþingis.
Niðurstaða Sigurðar var að þróunin
hefði orðið sú að þingræðið sem átti að
fella ábyrgð ráðherra í þann farveg að
embættismissi varðaði ef þingið vildi
ekki una stjórnarframkvæmd hans hefði
smám saman snúizt í andhverfu sína.
Þegar meiri hluti þings styður ráðherra
og ríkisstjórn sé hætt við að aðhaldið
bresti að einhverju leyti, ekki sízt ef
flokkshollusta og flokksagi ýtir undir
óhæfilegt umburðarlyndi við ráðherra.
Þá velti Sigurður fyrir sér leiðum til
úrbóta eins og að áskilja að ráðherrar
gegndu ekki þingmennsku. Eða að
Alþingi eða meirihluti þess kysi utan-
þingsmenn til ráðherrastarfa.
Agnes Bragadóttir blaðamaður lagði
áherslu á að í máli sínu fjallaði hún um
viðfangsefnið sem leikmaður. Á undan-
förnum áratugum hefðu komið upp
álitamál þar sem rætt hefði verið hvort
ráðherra hafi brotið af sér með slíkum
hætti, að skoða bæri hvort Alþingi ætti
að kæra ráðherra fyrir embættisrekstur
en slík umræða hafi aldrei orðið neitt
hávær eða yfirgnæfandi, a.m.k. ekki á
lýðveldistíma.
Hún spurði hver ber endanlega ábyrgð
á störfum FME, hvort það væri
þáverandi viðskiptaráðherra, Björgvin
G. Sigurðsson, Fjármáleftirlitið eða
kannski enginn? Agnes sagði að hér á
landi hefði stjórnkerfið byggst á „ráð-
herra stjórnsýslu“ þar sem hver ráðherra
væri yfirmaður síns málefnasviðs og
hefði stjórnsýslulegt, stjórnunarlegt og
rekstrarlegt forræði yfir sínu ráðuneyti
og öllum stofnunum undir því. Þannig
skipti ráðherra sér t.d. af rekstri og
getur snúið ákvörðunum einstakra
stofnana. Stjórnkerfið væri byggt upp
framhald á bls. 31.