Lögmannablaðið - 01.06.2013, Blaðsíða 20

20 lÖgmannaBlaÐiÐ tBl 02/13
Aðsent efni
HrAfn BrAGAson fyrrVerAnDi HæstArÉttArDÓMAri
oG fUlltrúi Í rÉttArfArsnefnD 1987 – 1995.
nOKKur umræÐa hefur enn á ný
orðið um stofnun millidómstigs á
Íslandi. stafar umræðan nú af auknu
álagi á dómstóla landsins eftir
bankahrunið.
af stjórnskipulegu
tregðulögmáli
Þegar æðsta stjórn innanlandsmála var
færð til íslands frá danmörku í upphafi
20. aldar þótti ekki af fjárhagsástæðum
fært að aðskilja framkvæmdarvald og
dómsvald í héraði og héldu sýslumenn
áfram að fara með dómsvaldið jafnframt
umfangsmiklum umboðstörfum fyrir
landstjórnina hver í sínu umdæmi. Við
flutning æðsta áfrýjunarréttarins heim til
íslands 1920 þótti heldur ekki fært að
halda millidómstiginu, Landsyfirréttinum
sem áður starfaði í landinu. dómstigin
urðu því aðeins tvö. huga átti að
hvoru tveggja þegar úr rættist og
efnahagurinn glæddist. Árin hafa liðið
og það sem framsæknir lögfræðingar
kölluðu í gráglettni „stjórnskipulegt
tregðulögmál“ kom í veg fyrir að hugað
yrði að breytingum. umræðunni var þó
alltaf haldið við enda ísland eitt fárra
evrópulanda þar sem framkvæmdarvald
og dómsvald var ekki aðskilið og
alvarlegri mál geta ekki farið um þrjú
dómstig. Lögfræðingum hefur verið lengi
ljóst að við hérlenda dómaskipun væri
fordæmisgildi dóma hæstréttar sett
nokkuð út í kuldann og yrði minna en
við dómaskipan annarra evrópulanda.
Vorið 1987 héldu lögfræðingar
málþing um skipan dómsvaldsins þar
sem frummælendur gerðu tillögur
að löngu tímabærum aðskilnaði
dómsvaldsins og framkvæmdarvaldsins
í héraði. Var þá svo komið að vegna
alþjóðaskuldbindinga ríkisins varð
ekki undan aðskilnaði vikist. Á þessu
málþingi voru einnig reifaðar tillögur að
millidómstigi, sem hugsanlega gæti bæði
fjallað um einkamál og sakamál eða
eingöngu sakamál meðan millidómstigið
væri að vinna sér þegnrétt. Við það var
miðað að hlutverki hæstaréttar yrði skipt
milli hans og milldómstigs, endurskoðun
dóma færi fram á millidómstiginu en
fordæmisgefandi málum mætti áfrýja til
hæstaréttar aðallega með leyfi réttarins
sjálfs.
aðskilnaður dóms- og
framkvæmdarvalds
eftir kosningar 1987 tóku stjórnar­
flokkarnir framangreind málefni til
skoðunar en úr varð að menn treystu
sér eingöngu til að ráðast í aðskilnað
dómsvalds og framkvæmdarvalds
í héraði en millidómstigið varð að
bíða. í framhaldi af því var ráðist
í umfangsmiklar breytingar á allri
réttarfarslöggjöf landsins. Við þá
vinnu varð að taka tillit til þess að
stjórnmálamenn vildu ekki enn stofna
millidómstig. Þótti þeim dómsýslan
verða með þeim hætti of umfangsmikil
og dýr fyrir lítið ríki. Af þessu leiddi
tvenns konar vandamál um meðferð
áfrýjunarmála sem bregðast varð við
í frumvörpunum að þessu skipulagi
öllu. Annars vegar varðaði það
milliliðalausa málsmeðferð sakamála,
þ.e. að mannréttindaákvæði standa
til þess að dómstóll sem heldur ekki
sjálfur yfirheyrslur getur ekki breytt
niðurstöðu um sönnun í sakamáli, sem
byggist á yfirheyrslum, og hins vegar
um fjölda þeirra mála sem skjóta má
til hæstaréttar. Það vita þeir best sem
að þessari vinnu komu að engin góð
lausn var til á þessum vandamálum. Við
þessar breytingar var reynt að halda
sem mestri og bestri einingu meðal
lögfræðinga og hafa gott samstarf við
alla stjórnmálaflokka á Alþingi um þessa
löggjöf alla. einingin hélst að mestu
meðan verið var að semja um aðskilnað
dómsvalds og framkvæmdarvalds í
héraði en okkur sem sátum í hæstarétti
á þessum tíma þótti hún að nokkru fyrir
bí þegar kom að málefnum hæstaréttar.
takmarkaður skilningur var á því
hversu mikið vinnuálag réttinum væri
ætlað og hvaða erfiðleikum það olli
að millidómstiginu var sleppt. töldu
dómarar réttarins að enginn vegur væri
fyrir hæstirétt að halda yfirheyrslur í
sakamálum svo sem öfl utan réttarins
virtust vilja svo að réttarkerfið uppfyllti
til fulls endurskoðunarrétt aðila að
sakamáli. dómarar töldu þetta tæpast
geta verið hlutverk hæstréttar og myndi
enda auk þess skapa allt of mikið álag á
réttinn. Þá samþykkti Alþingi að skipta
Á að koma á fót
millidómstigi?