Vestfirska fréttablaðið - 01.10.1992, Blaðsíða 10

10
Fimmtudagur 1. október 1992
NÝJAR VESTFIRSKAR ÞJÓÐSÖGUR
Hratt flýgur fískisagan
- Jón Aðalbjörn segir frá
Það bar til eitt sinn á ísafirði, rétt fyrir hádegi
fyrir um 30 til 40 árum, að inn á Ijósmyndastof-
una kom góður vinur minn. Hann varfrásagna-
glaður, sagði ýmsar kímnisögur og við hlógum
mikið. Þar kom að ég þurfti að fara að loka og
fara í mat, og mér fannst endilega að ég mætti
nú ekki láta standa upp á mig að segja ein-
hverja skemmtisögu á móti.
En eins og oft vill verða þegar mikið liggur
við, þá reynist ekki svo auðvelt að rifja upp
eitthvað skemmtilegt. Nú ber svo við, að þegar
ég er að brjóta heilann um þetta, þá gengur
skattstjórinn fram hjá myndastofunni, nýr
maður, sem hafði verið settur í embættið í
fjarveru Guttorms Sigurbjörnssonar (gott ef
það var ekki bróðir hans). Það skemmtilega
við þennan mann var, að aftan á séð var hann
svo nauðalíkur Jóel Þórðarsyni vini mínum, að
ekki mátti greina þar á milli, á meðan aðeins
var horft á baksvipinn. Hann átti meira að segja
nákvæmlega eins svartan vetrarfrakka, var
stríðhærður og stuttklipptur. Ekki veit ég hvort
menn höfðu þá almennt veitt þessu athygli. en
eitt er víst, að frá þessum degi fór það ekki
fram hjá nokkrum manni!
Þarna sem maðurinn gengur fram hjá dyrun-
um fæ ég skyndilega þessafínu hugljómun að
góðri sögu, ýti vini mínum út á gangstéttina,
bendi honum á baksvip mannsins og segi við
hann: Sérðu manninn? Ég þykist sjálfur vera
hálfhræddur og kíki aðeins út um dyrnar. Á
götunni var engan annan að sjá. Jú, hann sá
manninn. Ég held áfram: Sérðu hvað hann er
líkur Jóel Þórðarsyni, bókstaflega alveg eins?
Jú, hann sá það. - Og hvað með það?
Og þá segi ég honum eftirfarandi lygasögu:
Ég er logandi hræddur við að verða á vegi
þessa manns, út af því sem kom fyrir i hádeg-
inu í gær. Ég var að fara í mat, og mikið af
gangandi fólki á götunum. Þegar ég var kom-
inn á móts við Bókhlöðuna, sá ég baksvipinn
á Jóel vini mínum á undan mér. Prakkarinn
kom upp í mér, ég stóðst ekki mátið, heldur
læddist aftan að honum, tók annarri hendi i
hálsmálið en hinni neðan við sitjandann, og
hljóp þannig með hann hálfboginn þvert yfir
Silfurtorg. Þú veist að sá sem lendir í slíku er
alveg bjargarlaus, getur nánast ekkert gert
annað en að hlaupa sem ákafast til þess að
detta ekki beint á andlitið. Þetta tókst með
ágætum og Jóei hoppaði og spriklaði á undan
mér. Þarna var fjöldi manns sem horfði á þessa
þeysireið, sumir glottu, aðrir roðnuðu og flýttu
sér burt, en undrunarsvipur var á öllum. Ég hló
sjálfur eins og brjálæðingur, og lét Jóel hoppa
nokkur extrafín stökk þar til við komum að
horninu á skóverslun Ólafs Kárasonar. Þar
sleppti ég honum. Og þvílíkt áfall! Ég mun
aldrei gleyma svipnum á manninum, þegar
hann sneri sérvið, lafmóður og kafrjóður. Þetta
reyndist þá vera nýi skattstjórinn. Ég flúði eins
og byssubrenndur inn í sundið milli Ólafs Kára
og Gamla bakarísins...
Þannig var sagan sem ég sagði vini mínum.
Þetta var auðvitað tómur uppspuni frá upphafi
til enda. En hún gerði sitt gagn. Hann trúði
sögunni, og við hlógum báðir. Svo fór ég í mat,
en á leiðinni í vinnuna eftir hádegið þurfti ég
að koma við á bílaverkstæði Tóta heitins
Bjarna. Þegar ég kom að verkstæðinu heyrði
ég hlátur mikinn þar inni, og ekki batnaði þegar
ég birtist í dyrunum. Þarnastóðu þeirTóti, Gilli
og Hési í Hnífsdal og gátu vart vatni haldið
fyrir hlátri. Þegar ég spurði hvað væri svona
skemmtilegt, stundi Tóti: - Hefur þú nokkuð
hitt skattstjórann nýlega? Og síðan hlógu þeir
áfram. Þegar ég fór í kaffi tveimur tímum
seinna var varla til sá maður sem ekki sagði
eitthvað í þessum dúr: Hvernig líður skattstjór-
anum? Skilaðu kveðju til skattstjórans, eða
Jóel biður að heilsa. Þegar ég kom svo í kaffið
til mömmu, kímdi hún góðlátlega og sagði
eitthvað á þessa leið: Jæja, Nonni minn, þið
eruð orðnir svona miklir vinir, skattstjórinn og
þú! Næstu vikur á eftir var ég yfirleitt ekki
ávarpaður öðruvísi en Sæll herra skattstjóri.
Svo rammt kvað að þessu, að þegar ég átti
nokkru síðar erindi á Súgandafjörð, þá snör-
uðust í veg fyrir bílinn hjá mér Hermann sím-
stöðvarstjóri og Sturla hreppstjóri, og spurðu
hvort ég hefði nokkuð frétt af skattstjóranum
nýlega.
Mér var farið að líða hálfilla út af þessu, en
smám saman fjaraði þetta út. Það var svo um
hálfu ári seinna, að mér sortnaði hreinlega fyrir
augum, þegar ég fékk hringingu frá Rannveigu
Hermannsdóttur á Skattstofunni, sem þá var í
húsi Guðmundar Sæmundssonar, þess efnis
að ég ætti að koma til viðtals við skattstjórann
kl. 2 sama dag og hafa með mér af rit af s íðustu
skattaskýrslu, hann vildi ræða við mig um síð-
asta framtal. Yfir mig steyptist þvílíkt svart-
nættismyrkur, að ekki sá fram úr augum (bók-
haldið var yfirleitt ekki upp á það besta). Ég
kjarkaði mig samt upp og snurfusaði og hélt á
fund skattstjóra. Ég reyndi að setja upp hinn
mesta sakleysis- og aulasvip, reyndi að vera
sem hálfvitalegastur á svipinn. Það hafði
reynst mér vel í umræðum um sömu mál á
sömu skrifstofu áður.
Þegar ég opnaði dyrnar á fremri skrifstof-
unni, þ.e. almennu afgreiðslunni, þá voru
nokkrir borgarar inni á biðstofu en fyrir innan
afgreiðsluborðið sátu Rannveig og fleiri starfs-
stúlkur. Rannveig stendur upp og gengur til
mín, tekur þegjandi í höndina á mér, leiðir mig
fram fyrir alla sem biðu og rakleitt að dyrum
almættisins, knýr dyra og opnar. Inni situr
skattstjórinn við borð, ábúðarmikill, og horfir
spyrjandi á Rannveigu. Ég fann að tak hennar
á hendi mér þéttist, og ekki var laust við smá-
skjálfta í hnjánum á mér, þegar hún ávarpaði
skattstjórann og sagði: Þetta er hann!
Maðurinn horfði fyrst á okkur dágóða stund,
og sagði síðan: Jæja, er þetta maðurinn!
Síðan dundi yfir mig þvílíkur hlátur, að ég
hygg að aldrei hafi verið hlegið annað eins á
hliðstæðri skrifstofu.
Af mér er það að segja, að þegar ég hafði
staðið þarna um stund eins og illa gerður
hlutur, stundi skattstjórinn upp eftir því sem
hann gat fyrir hlátrinum: Jæja, Jón minn, þú
mátt fara, það var ekki fieira, það er alltaf gam-
an að kynnast skemmtilegum mönnum.
Það var lúpulegur maður og skömmustu-
legur, sem læddist með veggjum á leiðinni út.
Að baki glumdu hlátrasköll starfsfólks og ann-
arra.
Þetta er sú stuttaralegasta skattrannsókn
sem ég hef gegnumgengist, og eftir á séð er
hún jafnframt sú skemmtilegasta. Ekki þar
fyrir, aðrarfyrri höfðu um margtveriðskemmti-
legar.
Jón Aðalbjörn Bjarnason.
Vestfirska fréttablaðið hringdi suður ú Ljós-
myndastofu Kópavogs, sem Isfirðingurinn
góðkunni Jón Aðalbjörn Bjarnason rekur, og
leitaði eftir framlagi frá honum i safn blaðsins
af „nýjum vestfirskum þjóðsögum". Jón Aðal-
björn brást vel við og frásögnin að ofan var að
vörmu spori komin til okkar á faxi.
1 FUGLAÞÁTTUR Y\ Sandlóa
1 sr. Sigurðar Ægissonar y t kjaituiua
Sandlóan er af ættbálki
strandfugla, en tilheyrir þaðan
lóuættinni, sem hefur að
geyma um 64 tegundir. Af
þeim verpir á íslandi aðeins
ein, auk sandlóunnar, þ.e.a.s.
heiðlóan, en margar fleiri teg-
undir ættarinnar koma hingað
aftur á raóti árlega sera flæk-
ingar. Má hér nefna grálóu,
sem á heimkynni á freðmýrun-
um nyrst í Rússlandi, Síberíu
og Alaska, og einnig vepju,
sem er mjög algeng um alla
Evrópu og Asíu, og hefur
reyndar orpið hér á landi í
nokkur skipti.
Sandlóan er 18-20 sm á
lengd, um 60 g á þyngd, og
með 48-57 sm vænghaf. Kynin
eru mjög lík í útliti, og nánast
eins.
Um er að ræða tvær deiliteg-
undir. Önnur þeirra, Charadrí-
us hiaticula hiaticula, verpir í
NA-Kanada, á Grænlandi, ís-
landi, Spitsbergen, Færeyjum,
Bretlandseyjum, Hollandi,
Belgíu, Danmörku, Noregi,
Finnlandi, og meðfram strönd-
um allra þeirra landa, er ná að
Eystrasalti. Auk þess er lítill
varpstofn á norðvesturströnd
Frakklands (á Bretagneskaga).
Hin deilitegundin, Charadríus
hiaticula tundrae, sem er örlít-
ið minni og dekkri, verpir á
ströndum og túndrum
Lapplands, Rússlands og Sí-
beríu.
íslenska sandlóan er auð-
greindur fugl, því henni verður
aðeins ruglað saman við aðrar
náskyldar tegundir, sem ekki
finnast hér á landi alla jafna,
eins og t.d. vatnalóu, strand-
lóu, kvöldlóu eða fitjalóu, og
skræklóu. Á 19. öld þóttust
ýmsir menn, og þar á meðal
Jónas Hallgrímsson og Bene-
dikt Gröndal, er þá voru lærð-
astir íslendinga í fuglafræði,
hafa séð vatnalóu hér á landi,
Jónas á Langadalsströnd við
ísafjarðardjúp árið 1840 og
Benedikt við Reykjavík árið
1878, og Bjarni Sæmundsson
taldi hana á meðal íslenskra
fugla í bók sinni. Var hún þar
kölluð litla sandlóa. En þessi
vitnisburður er nokkuð dreg-
inn í efa af fræðimönnum í dag,
því fuglinn hefur aldrei sést á
íslandi á þessari Öld. Mun lík-
legast, að þeir Jónas og Bene-
dikt, og reyndar aðrír, hafi rugl-
ast á vatnalóu og ungri sand-
lóu, en þessar tegundir eru
vægast sagt mjög líkar.
Strandlóa og kvöldlóa
(fitjalóa) hafa aldrei sést hér á
landi, en skræklóa aftur á móti
þrisvar (1939, 1970, og 1980).
í varpbúningi er sandlóan
ljósgrábrún að ofanverðu,
nema á hnakka og enni, þar
sem hvitt og svart belti liggur
yfir og um. Rauðgult nefið er
svart í oddinn, fætur rauðgulir,
og augu svört. Að öðru leyti er
fuglinn hvítur.
í vetrarbúningi lýsast þessar
áherslur. Á ungfuglum er
svarti hringurinn brúnni, og oft
rofinn í miðju.
Kjörlendið er leirur og
Sandlóa á eggjum. (HjálmarR.
Bárðarson: Fuglar íslands.
Reykjavík 1986).
sendnar fjörur. Hún lifir á afar
margbreytilegri fæðu, sem
ræðst kannski einna helst af
árstíma og stað. Hún borðar
t.d. skordýralirfur (einkum
mýlirfur), kóngulær, fullvaxin
skordýr, marflær, og ýmis
krabbadýr önnur, auk þess
sem hún tekur burstaorma og
smákuðunga.
Sandlóan verpir á sjávar-
grundum og á melum hvers
konar, áreyrum eða öðru
snögglendi. Oft víðs fjarri
Ströndinni. Hún er einkvænis-
fugl. Hreiðrið er ofurlítil dæld
eða laut, á að giska 8-12 sm í
þvermál, sem karlfuglinn gróp-
ar í sand eða möl. Oft er það
umlukið skeljabrotum eða litl-
um steinum.
Sunnanlands hefst varptím-
inn upp úr 15. maí, en eitthvað
seinna norðar. Eggin eru
venjulega 4 talsins, eins og hjá
flestum vaðfuglum; þau eru
Ijósgrá eða brún að grunnlit, al-
sett litlum, svörtum eða gráum
dröfnum. Útungunartími er
23-25 dagar og sjá báðir fugl-
arnir um ásetuna.
Ungarnir eru leíddir úr
hreiðri allt að því strax eftir
klak, og verða brátt tiltölulega
sjálfstæðir í fæðuöflun. Þeir
verða fleygir á u.þ.b. 25
dögum, og kynþroska að ári
liðnu.
Hér á landi, sem og annars
staðar á norðurslóðum, er bara
um eitt klak að ræða, en sunnar
á hún það til að verpa tvisvar
og j afnvel þrisvar yfir sumarið.
Á varptíma, einkum rétt fyrir
útungun, er sandlóan mjög
árásargjörn gagnvart boð-
flennum, en utan þess tíma
má oft sjá 20-30 og upp í 50
fugla saman í hóp, bæði gamla
fugla og unga. Og dæmi eru um
enn stærrihópa erlendis (nokk-
ur hundruð), þar sem fæðuskil-
yrði eru hentug, og allt upp í
1.200-1.500 fugla, en það mun
reyndar heyra til undantekn-
inga.
íslenska sandlóan er algjör
farfugl. Um miðjan aprílmánuð
eru þær fyrstu að koma til
landsins, og fyrri part maímán-
aðar eru varpfuglarnir flestir
komnir.
Sandlóan fyrirfinnst ekki á
Atlantshafsströnd N-Amer-
iku, og því verða fuglar, sem
verpa á íshafseyjum Kanada
og á Grænlandi, að fara þvert
yfir hafið til vetrarsetustöðv-
anna á haustin og til baka aftur
á vorin. Sumir þessara fugla
tylla sér augnablik niður á ís-
landi, á hinu langa flugi, sem
hefur gert fuglafræðingum erf-
itt um vik með rannsóknir á
íslenskum sandlóum.
Talið er, að þegar í byrjun
ágústmánaðar séu einhverjir
fuglanna okkar horfnir af landi
brott. í október eru sandlóurn-
ar a.m.k. flestar komnar til
vetrarheimkynnanna, sem eru
meðfram strandlengju V-Evr-
ópu og Afríku. Þessi sólríku
heimkynni geyma þá 28.000-
34.000 sandlóur, mjög víða að
komnar, eftir því sem menn
komast næst. Þar af dvelja um
12.000 á Bretlandseyjum,
5.000—10.000 á írlandi, um
6.000 í Frakklandi, 3.000-4.000
áSpáni, og um 2.000íPortúgal.
Og á norðurströnd Afríku
munu halda sig á þessum tíma
um 23.000 sandlóur, þar af
10.000 í Marokkó, og a.m.k.
13.000 í Máretaníu (Banc
d'Arquin). En við Miðjarðar-
hafið er talið að dvelji aðeins
um 1.000 fuglar.
Til samanburðar má geta
þess, að íslenski sandlóustofn-
inn er talinn vera um 25.000
pör.
Elsti fugl, sem menn vita um,
náði a.m.k. 11 ára aldri og 14
dögum betur. Hann var fullorð-
inn, þegar hann var merktur í
Frakklandi, 17. september
1967, og endurheimtist 30.
september 1978.