Feykir - 08.11.2000, Blaðsíða 3

38/2000 FEYKIR 3
Fróðleg og lífleg dagskrá
um Jón Arason á Hólum
„Kaþólskur tími á Hólum”
var dagskrá sem Hólaskóli og
Hólanefnd stóðu fyrir sl.
sunnudag en þá var minnst
450 ára dánardægurs Jóns
Arasonar. Þetta var skemmti-
leg sund á Hólum, en færri
sem hennar nutu en efni stóðu
til, sérstaklega með tilliti til
þess hvað Hólastaður á sterk í-
tök í mörgum héraðsbúum og
Norðlendingum. En greinilegt
er að Jón Arason og kaþólskan
höfðar ekki mjög til fólks nú á
tímum.
Dagskráin hófst með því að
Sigurður Bergsteinsson minja-
vörður Norðurlands vestra fór
yfir fomleifarannsóknir á Hóla-
stað, möguleikum og leiðum.
Pistilritari kom með seinni skip-
unum til Hóla og missti því að
fyrirlestri Sigurðar, en náði þó í
umræður um hann. Þar kom
fram að örðugt yrði að gera yfir-
gripsmiklar rannsóknir á fom-
leifum á Hólastað, bæði hvað
fjármagn og mannafla snertir og
varla á færi Islendinga einna.
Sigurður sagði ljóst að erlendir
vísindamenn sýndu rannsókn-
um á Islandi mikinn áhuga og
líklegast væri ráð að byrja á ein-
hverju tilteknu verkefni á Hól-
um er þar er úr mörgu að velja,
fomminjar nánst við hvert fót-
mál. Var þá nefnt virki Jóns Ara-
son, sem mun vera á hól
skammt frá skólahúsinu. Ef til
vill mun myndast stemmning að
ráðast í það verk, allavega
hljómar það vel.
Gunnar Eyjólfsson leikari las
úr verki Matthíasar Jochums-
sonar um Jón Arason. Gunnar
var þarna á heimavelli, frábær
leikari og kaþólskur í þokkabót.
Efnið honum hugleikið. Hann er
líka víðlesinn um Jón og minnt-
ist í kaffihléinu á kver sem til
stæði að gefa út að nýju, er á sín-
um tíma var gefið út í stflabók-
arbroti. Það er eftir séra Magnús
Bjömsson sem var prestur á
Melstað í Miðfirði. í lok þessa
æviágrips um Hólafeðga sem
Magnús skrifaði stendur eitt-
hvað á þessa leið: „Það var trú
manna á íslandi, einkum Norð-
lendinga, að þeir Hólafeðgar
nytu sérstakrar náðar við hástól
drottins”.
Hjalti Pálsson og Bolli Gúst-
avsson vígslubiskup vildu
reyndar meina að Hólastaður
nyti þessarar náðar við hástól
veðurguðanna að minnsta kosti.
Þar sem jafnan væri guðdóm-
legt veður á Hólahátíð og yfir-
leitt þegar viðburðir ættu sér
stað á Hólastað. Hjalti segist
muna það að sumarið sem tum
kirkjunnar var byggður, var
mesta leiðindar tíðarfar allt
sumarið, en daginn sem tuminn
var vígður brast hann á með ein-
muna blíðu.
Heilög jörð
Gunnar Eyjólfsson las ekki
einungis mörg hlutverk í Jóni
Arasyni heldur sagði hann Iika
skemmtilega ífá kynnum sínum
afHólastað. Gunnar kvaðst fyrst
hafa komið til Hóla þegar Þjóð-
leikhúsið var á leikför um Norð-
urland sumarið 1950. Þá þótti
ótækt annað en koma við á Hól-
um. Gunnari er það í fersku
minni þegar komið var að hlið-
inu fyrir neðan Hóla, væntan-
lega við landamerkin. Þá fór
hann út úr bflnum og sagði bfl-
stjóranum Jóni Sigurbjömssyni
leikara, að hann ætlaði að ganga
heim að Hólum.
Gunnar kvaðst hafa gengið
rólega af stað og hugsað um það
eitt að njóta stundarinnar á þess-
um stað. Ekki þó verið að í-
gmnda neitt sérstakt þegar hon-
um hafi allt í einu virst að rödd
hvíslaði að sér. „Þetta er heilög
jörð sem þú gengur á”. „Eg hef
alltaf verið næmur í fótum”,
sagði Gunnar, „og ég fór úr
skónum og sokkunum og gekk
berfættur hingað heim.”
Þetta var 1950 en nú leið
nokkur tími þar til Gunnar vitj-
aði Hóla að nýju. Það var um
þjóðhátíðina á Hólum 1974. Þá
um veturinn hafði Jón Arason
verið sýndur í Þjóðleikhúsinu
og það þótti djörf tilraun en vel
við hæfi að sýna brot úr leikrit-
inu á Hólahátíðinni.
Gunnar sagðist muna vel
þennan skemmtilega tíma og
góða samvinnu við heimafólk
um uppsetningu leiksins, söng-
fólk og leikara. Gunnar sagði að
æfingamar hefðu verið strangar
síðustu dægrin og æíf alla nótt-
ina fyrir þjóðhátíðina. Klukkan
sex um morguninn báðu bænd-
umir um að fá að fara heim til
mjalta, en þeir komu fljótt að
þeim loknum.
Gunnar lýsti aðstæðum á
Hólum á þessum þjóðhátíðar-
degi, sólheitum degi með af-
brigðum sem er þeim ógleym-
anlegur sem þama vom, en það
er eins með pistilritara og Hjalta
Pálsson og trúlega marga fleiri,
að í minningunni er það leiksýn-
ingin sem stal gjörsamlega
„senunni”.
Hvað er að gerast?
Það var leikið í hvamminum
þar sem nú standa nýleg hús.
Heyra hefði mátt saumnál detta
þegar Gunnar lýsti á dramatísk-
an hátt þeirri stundu í leiksýn-
ingunni þegar Jón Arason var
leiddur til aftökunnar.
„Það var þónokkur gola og
hitinn ákaflegur. Þá vom ekki
komnir þessir þráðlausu hljóð-
nemar og því erfitt með fáum
hljóðnemum í þessari golu að
koma hljóðinu til hinna fjöl-
mörgu áhorfenda. Sólin hafði
sent geisla sína samfellt á sam-
komuna, en nú brá svo við
einmitt þegar Jón var leiddur á
höggstokkinn að það var lítið
ský á himnum sem dró fyrir sólu
smástund. Það dymmdi yfir
dalnum og lygndi svo að fánarn-
ir dmpu á stöngunum. Þetta er
til á kvikmynd og tökumannin-
um var svo mikið um að hann
sagði: „Hvað er að gerast, það
dymmir og fánamir drjúpa á
stöngunum. Hvað er að gerast?”
Þetta heyrist mjög greinilega í
hljóðupptökunni. Hvflík stór-
kostleg „tæming” hjá Ijósa-
meistaranum sjálfum og ég get
varla lýst þessu augnabliki í lok
sýningarinnar þegar 6000
manns lutu höfði og tóku ofan”,
sagði Gunnar í lok þessarar
áhrifaríku lýsingar sinnar.
Gunnar Eyjólfsson leikari
ílutti áhrifríka frásögn frá
„aftökunni“ á þjóðhátíð-
inni á Hólum 1974.
Hólaskóli hinn forni
Tryggvi Gíslason skóla-
meistari MA flutti erindi urn
Hólaskóla hinn forna og upphaf
skólahalds í landinu. Erindið var
fróðlegt en Tryggvi gaf samt vil-
yrði fyrir því að gera efninu enn
frekar skil við tækifæri, væntan-
lega á Hólum. Tryggvi vék að
tengslum Hóla og kaþólsku trú-
arinnar en í kaþólskum samfé-
lögum var skólastaif mjög öfl-
ugt og fastmótað, þannig að enn
var álíka skipulag við líði þegar
kom langt fram á þessa öld og
var þúsund árum fyrr. Tryggvi
sagði Hólastað mjög merkan í
öllu skólastarfi í landinu, enda
dómskólinn sem Jón Ögmund-
arson stofnaði á Hólum 1106
fyrsti skólinn sem stofnaður var
á evrópska vísu hér á landi og
næstelstur dómskóla í Evrópu á
eftir Lundi, sem þá taldist til
Danmerkur, og Jón helgi nam.
Ami Daníel Júlíusson sagn-
fræðingur fjallaði urn Jón Ara-
son í sínum fyrirlestri og vék þar
tnjög að tíðarandanum og fjall-
aði aðalalega um Jón Arason
sem hershöfðingja, enda mun
Jón ekki frekar en aðrir á þess-
um tíma né öðrum hafa framið
eintóm góðverk. Svo sem ekki
er hann herjaði á Homafjörð og
nam þar á brott tugir kúa úr fjósi
og lét þær standa ómjólkaðar í
tvo sólarhringa, né heldur þegar
hann mætti til þings með þús-
und manna her tilbúinn að berj-
ast fyrir völdum sínum.
Þetta er alveg
otrMlegt
Kaffikönnur
sem sjóða vatnið
Frá kr. 7.900
o
sjerið

%
sai
Samlokugrill
frá kr. 2,690
Handþeytarar
frá kr. 1 .790
Kaffivélar
Gufustraujárn\ \frj kr 2.390
Kr 490 \
Brauðristar
frá kr. 2.590
Örbylgjuofn
Kr. 9.900
Frístandandi H-85, B-60, D-60.
Ryðfrír belgur og tromla, tveir demparar,
þrjár gormaupphengjur.
Ytrahús sinkhúðað (ryðgar ekki).
Hurðarlöm og krókur úr málmi.
Auðvelt að fjarlægja aðskotahluti úr dælu.
ÖKO-System sparar allt að 20% sápu
Hægt aö taka sápuskúffu úr vélinni og þrífa.
Kr 49.900 |Kr 69.900
á AEG þvottavélum
mikið úrvai
m