Feykir - 11.12.2002, Side 4

4 FEYKIR 43/2002
„Ekki í fyrsta skipti sem rættist úr fyrir okkur“
Það ríkir mikill ljómi yfir
minningu Jónasar Kristjánssonar
læknis, sem fæddist á Stein-
nýjarstöðum og ólst upp í Húna-
vatnssýnslunni, en varð síðan
þekktur af störfum sínum á Sauð-
árkróki og víðar. Jónas gekkst sem
kunnugt er íyrir stofnun Náttúru-
lækningafélags Islands og lifði að
sjá óskadraum sinn, heilsuhæli
NLFÍ, rísa og var ötull að boða betri
lífshætti. Það fer ekki á milli mála
að kenningar Jónasar eiga meira
sameiginlegt með heilsuræktar-
stefnu nútímans en skoðunum
velflestra samferðamanna hans.
Jónas var því ótrúlega framsýnn
maður. I ævisögu Jónasar Kristj-
ánssonar læknis, sem Benedikt
Gíslason frá Hoftegi skráði er ekki
ítarlega vikið að lækningastörfum
Jónasar. Þar er t.d. sagt að lengstu
ferðir Jónasar þegar hann var læknir
á Sauðárkróki, hafi verið út á Skaga
og fram í Goðdalasókn, enda náði
læknishérað hans ekki um stærri
radíus. Það er hinsvegar í ævisögu
Sæmundar Dúasonar frá Kraka-
völlum í Fljótum, Einu sinni var,
sem finna má skemmtilega frásögn
af læknisferð Jónasar út í Fljót.
Sagan lýsir því vel hve Jónas var
mikill læknir af lífi og sál og
greiðvikinn með afbrigðum við
náungann.
Saga Sæmundar Dúasonar bónda og
bamakennara ffá Krakavöllum er mjög
ffóðleg og skemmtileg, lýsir vel
aldarhætti og vinnubrögðum, og lífi
fólks við erfið skilyrði á seinasta hluti
nítjándu aldar og fyrri hluta síðustu
aldar. Lífið var ekki alltaf dans á rósum
hjá þeim Sæmundi og Guðrún
Þorláksdóttur á Krakavöllum, enda
jörðin langt ffam í Flókadal, rétt neðan
afféttargirðingar, og mjög snjóþungt á
þessum slóðum. Svo kom að
fjölskyldan sá sér betur komið að
flytjast til Siglufjarðar, en samt togaðist
þetta á í nokkur ár, sveitin eða mölin.
Það var líka ansi strembið lífið á
Sigluflrði. Það er kannski dæmigert að
þegar fjölskyldan var búin að byggja sér
hús, gera það fokhelt og þurfti að flytja
í húsið óíbúðarhæft, þá fauk af því
þakið i norðaustan byl, þannig að það
þurfti að treysta á góðsemi nágranna
með húsaskjól. „Úr þessu rættist eftir
nokkra daga. Það var ekki í fyrsta skipti
sem rættist úr fyrir okkur Guðrúnu. Það
hefur svo oft ræst úr fyrir okkur bæði
fyrr og siðar“, segir Sæmundur.
Þegar hér er komið sögu er
fjölskyldan frá Krakavöllum búin að
vera nokkur ár á Siglufirði og bömin,
Magna sem var á tólfta ári þegar flutt
var í fjörðinn og Karl nærri fjögurra ára,
orðin hálfþreyjulaus í óyndi. Þau voru
óð og uppvæg að vera hjá afa sínum og
ömmu sem þá vom ennþá á
Krakavöllum. Kemur frásögnin hér á
eftir, þetta gerist í kringum 1925.
Jónas Kristjánsson læknir.
Eftir að snjó hafði leyst af fjallinu
um sumarið, svo að fært var orðið með
hesta yfir, kom pabbi til Siglufjarðar. Þá
vildu þau Karl og Magna óvæg fá að
fara með honum til baka og vera hjá afa
sínum og ömmu á Krakavöllum til
haustsins. Þetta var látið eftir þeim.
Pabbi lagði af stað inneftir með
krakkana um kvöldið. Ég fór með þeim
á leið, ætlaði að fylgja þeim yfir fjallið.
Ég hafði verið að grafa skurð um
daginn og gaf mér ekki tíma til að hafa
fataskipti. Enda ætlaði ég að vera aðeins
skamma stund burtu.
Pabbi reiddi Kalla á gráum hesti sem
var ffá Helgustöðum, miklum stólpa-
gripi. Ég reið Andvara, en Magna Brún
pabba. Brúnn var eldfjörugur hestur og
léttur á sér. Hann var svo léttur í taumi
og auðsveipur, að jafnvel bam gat haft
hann eins og það vildi. Við höfðum
reiðing á Litlu-Rauðku og einhverja
böggla hengda á klakkana.
Ég gekk upp bröttustu brekkurnar
Siglufjarðar megin og eins niður hinum
megin við skarðið. Pabbi og Magna
riðu á undan. Andvari og Rauðka
lötruðu eftir þeim götuna, ég þar á eftir.
Niðri í Hraunadal byijaði gijót að
hrynja úr fjallinu fyrir ofan veginn.
Andvari og Rauðka urðu hrædd við
hrunið. Þau fóru að hlaupa og hrifu þá
Brún með sér. Fyrst þutu hrossin ekki
eins hratt og þau gátu komist, síðan
hraðar, og þá ekki lengur eftir veginum,
heldur beint af augum. Spölkorni fyrir
ofan veginn var gisin breiða af
allstórum steinum, sem einhvern tíma
hafa hrunið úr fjallinu og gróið gras á
milli. Yfirþetta klungur ædduhrossin.
Rauðka litla losnaði við reiðinginn.
Reiðingstorfur og bögglar þeyttust sitt
í hveija áttina. Rétt um leið missti
Magna jafnvægið á baki Brúns og féll
af baki. Hún var föst með annan fótinn
í ístaði. Brúnn hentist áfram. Magna
lyftist og slóst niður við hvert stökk.
Eftir tvö, þrjú stökk losnaði hún og lá,
þar sem hún var komin. Hrossin héldu
sitt strik og vom þegar komin í hvarf.
Gráni, hesturinn, sem pabbi reið,
varð líka hræddur og vildi þjóta með.
En gamli maðurinn ríghélt honum
þannig að hann kom aftur og aftur niður
í sama farið, þegar hann reyndi að heija
sig til stökks.
Magna var allhress, þegar við
komum til hennar, hélt hún væri ekki
mikið meidd. Hún gat gengið. Annan
handlegginn gat hún ekki hreyft. Ég
yfirgaf þau pabba og krakkana og fór að
vita, hvort ég sæi ekki neitt til hestanna.
Niðri á Eggjum mætti ég manni, sem
var að fara til Siglufjarðar. Hann var að
fara með hestana, hafði mætt þeim við
Lambanesána. Þeir vom þá enn á sama
kastinu. Maðurinn þóttist sjá, að hér var
ekki allt með felldu. Honum tókst að
stöðva gripina og rak þá síðan veginn
undan sér til baka.
Það tók stutta stund að tjasla saman
reiðingnum af Rauðku og komast aftur
af stað af Hraunadalnum. Við héldum
ferðinni áfram inn að Illugastöðum í
Austur-Fljótum. Þar var sest að með
Mögnu. Ég hafði þar litla eina viðdvöl,
en hélt um leið til baka til Siglufjarðar
að leita læknis.
Guðmundur Hallgrímsson héraðs-
læknir var ekki heima. Á Siglufirði var
þá ekki um annan lækni að ræða en
Hinrik Thorarensen. Hinrik stundaði
yfirleitt aldrei mikið lækningar, þó að
hann væri læknir. En nú var fyrir mig
ekki í annað hús að venda en finna
hann. Ég fór að húsi hans og gat vakið
hann. Ég sagði honum, hvað fyrir hafði
komið, og bað hann að fara með mér
inn eftir. „Það kemur mér ekkert við“,
sagði Thorarensen. Ég vissi seinna að
honum datt ekki í hug að þetta væri
neitt alvarlegt.
Ég fór með fjóra hesta til reiðar,
hvem öðrum ágætari. Það voru þeir
Andvari og Brúnn og tveir sem þau áttu
hjónin á Illugastöðum.
Guðrún reið með mér til baka að
Illugastöðum. Það var kominn morg-
unn, þegar við komum þangað. Símstöð
var næst á Hraunum. Ég fór þangað til
að síma. Fyrst náði ég í Jónas
Kristjánsson lækni á Sauðárkróki.
Hofsóslæknir var ekki heima. Jónas
taldi engan hlut sjálfsagðari, en að hann
kæmi út að Illugastöðum, svo fram-
arlega sem ég sæi nokkur ráð að koma
sér þangað, annað hvort á sjó eða landi.
Þá var næst að fá bát til Sauðárkróks
eftir lækninum. Ég gekk í skrokk á
útgerðarmönnum á Siglufirði, en
þannig stóð á að flestir bátar voru á sjó.
„Guð veit ég hefði sent Hugo ef hann
hefði verið í landi“, sagði Ole Tynæs,
þegar ég hafði borið upp við hann
erindið.
Ég hafði að lokum upp á manni, sem
átti bát í landi og vildi líka allt fyrir mig
gera. Það var Guðmundur Bjömsson.
Guðmundur átti vélaverkstæði á
Siglufirði. Hann var oft kallaður
Guðmundur mótoristi. Hann átti lítinn
mótorbát, hét Nítjánda öldin, venju-
legast kallaður Öldin. Þennan bát sendi
Guðmundur Bjömsson til Sauðárkróks
eftir Jónasi lækni. Þeir fóm með
lækninn í Hraunakrók. Þar var ég fyrir
með hesta. Þaðan riðum við Jónas að
Illugastöðum. Þeir biðu á Öldinni í
Hraunakróki.
Jónas svæfði Mögnu, áður en hann
snerti á henni til að skoða meiðslið.
Hann komst að því að handleggurinn
hafði brotnað upp við öxlina, einnig
herðarblaðið. Öxlin þar fyrir ofan var
Sæmundur Dúason kennari og
bóndi frá Krakavöllum í Fljótum.
líka eitthvað brotin.
Kassi var rekin saman úr fjölum og
Magna flutt í honum í byttu eftir
Miklavatni í Hraunakrók, þaðan með
Jónasi á Öldinni til Sauðárkróks. Ég fór
með þeim upp eftir.
Jónas bjó um meiðslið á þann hátt,
að hann smiðaði þríhymdan tréklossa
með einni langri hlið, setti annað krappa
homið upp i handarkrikann og strengdi
handlegginn yfir gleiða hornið. Ég fór
heim eftir tvo eða þijá daga.
Seinna um sumarið sótti ég Mögnu.
Þá voru brotin gróin og Magna komin á
fætur. Ég var enn á þeim Andvara og
Brún og lagði nótt við dag, þangað til
komið var að Krakavöllum í bakaleið.
Á leiðinni til Sauðárkróks varð ég svo
syfjaður einlivers staðar í Viðvíkur-
sveitinni, að ég fór út af veginum og
lagði mig til svefns pínulitla stund. Ég
tyllti hestunum við mig með spotta til
þess að þeir fæm ekki ffá mér á meðan.
Jónas sagði við mig, þegar ég hitti
hann á Króknum. „Hann er ofurlítið
skakkur.“ Hann átti við handlegginn
brotna. Hann bætti síðan við: „En ég gat
það ekki betur.“ Brotni handleggurinn
var ögn holdminni en hinn, þegar hér
var komið. Af þeim sökum hefir hann
líklega sýnst skakkur. Þegar ffá leið sást
lítill eða enginn munur á handleggj-
unum.
Ég fór með Mögnu að Krakavöllum.
Hún fékk að vera þar hjá afa sínum og
ömmu, það sem eftir var haustsins.
Það er að segja af Guðmundi
Bjömssyni og uppgjörinu við hann fyrir
alla hjálpina, að hann setti upp sextíu
krónur fyrir allt saman, tvær ferðir til
Sauðárkróks með tveim mönnum og
öðru, sem til heyrði. Ég hugsa þetta hafi
varla verið meira en fyrir olíu. Þrátt fyrir
það dróst fyrir mér að borga skuldina.
Var það hvort tveggja, að ég hafði í
mörg hom að líta, enda gekk Guð-
mundur ekki eftir greiðslunni.
Veturinn effir gekk ég svolítinn tíma
niður eftir til Guðmundar og las ögn
með drengjunum hans, Sigurði og
Þórði. Það sagði Guðmundur Bjömsson
að væri nóg borgun. Ég komst að því í
þessum ferðum á heimili Guðmundar,
að hann stóð ekki aleinn, að öllu, sem
fyrir mig hafði verið gert. Guðbjörg
kona hans og bömin öll vom þar á einu
máli.