Feykir - 14.04.2004, Blaðsíða 4

4 FEYKIR 13/2004
,Jafnan verið eitthvað sem togar í mann“
Jói í Stapa að flytja heim í héraðið að nýju til að eyða ævikvöldinu
Núna þegar lóan er nýkomin, til að kveða burt snjóinn og kveða burt leið-
indin það getur hún, eins og segir í söngvísunni þjóðkunnu, og vorið er á
næsta leyti, er einmitt að flytja á heimaslóð að nýju aldinn Skagfírðingur,
maður sem er í uppáhaldi hjá mörgum unnendum stökunnar, og gjaman er
sótt í sjóð hans þegar sérstök stemning er í loftinu. Þetta er hann Jóhann
Guðmundsson, kunnari undir nafninu Jói í Stapa. „Já það er mjög gott að
koma heim núna á þessum tímamótum. Ég varð áttræður núna í janúar og
þá fannst mér einmitt tilefni til að skipta um umhverfí og koma aflur. Það
hefur jafnan verið eitthvað sem togar í mann. Mig hefur alltaf langað heim
í aðra röndina og svo lét ég loksins verða af því. Það eru sautján og hálft
ár núna síðan ég hættir búskap í Stapa. Það var haustið ‘86, íyrstu tvö árin
var ég í Reykjavík, en lensti svo austur í sveitum og fannst það miklu betra,
enda er ég svo mikill sveitamaður í mér”, sagði Jói þegar blaðamaður Feyk-
is átti spjall við hann á dögunum en þá var gamli smiðurinn einmitt nýkom-
inn ffá því að sækja sér nokkra naglapakka og efni til smíðanna á Eyrina.
„Þó að hugurinn hafi stefnt til þess
að verða bóndi á sínum tíma, hef ég
lengst af unnið við smíðar”, segir Jói og
þegar hann er spurður um hvort hann sé
lærður smiður, þá segir hann að svo sé
ekki, hann hafi fengið aukaréttindi hér á
heimaslóð á sínum tima, svokallað ráð-
herrabréf og það mun hafa verið Ingvar
Gýgjar byggingarfullti'úi sem var milli-
göngumaður um það.
Jói er fæddur í Grundargerði í
Blönduhlíð, en rústirþess kots sjást ekki
lengur, voru skammt fýrir ofan Mið-
gmnd, uppi í Dalsáreyrunum. Svo
skemmtilega vill til að þessi staður blas-
ir nú við þar sem Jói hefúr komið sér
fyrir við Norðurbrúnina í Varmahlíðar-
þorpinu.
í hreysi á Eyrinni
„Foreldrar minir bjuggu aðeins árið
í Gmndargerði og ég var ekki nema
hálfs árs þegar þau fluttust þaðan fram í
Sólheimagerði til ársins, en þaðan út á
Sauðárkrók vorið 1925 og þar fór ég
fýrst að muna eftir mér. Þau fluttu í
gamalt og lélegt hús í brekkunni upp af
Eyrinni þar sem Gísli lági bjó seinna.
Víðar vom þau en þama man ég fýrst
eftir mér.
Frá Sauðárkróki fluttu þau til Siglu-
fjarðar er ég var 4 eða 5 ára. Ég man vel
eftir mér á Siglufirði og þegar ég kom
þangað fyrir stuttu rifjuðust upp fyrir
mér ýmiss gömul ömefni. Þama vann
pabbi í Síldarverksmiðjum ríkisins en
mamma var alltaf heima og hafði í nógu
að snúast þar. A Siglufirði vom þau til
vorsins 1933, þegar ég var 9 ára, að þau
fara upp í Skeið í Fljótum.
Ég man vel eftir mér á Skeiði og
hvemig allt leit út áður en virkjað var
við Skeiðsfoss. Bæjarstæðið var uppi á
háum hól og bærinn lélegt hreysi, ein
stofa og eldhús og geymsluloft yfir og
þetta var svo illa byggt og óvistlegt,
hrikti allt til í stonni enda mjög vinda-
samt. Þama rann lækur sem veitt hafði
verið heim á túnið. Pabbi kom vatns-
leiðslu heim, en fallið var það lítið að
rétt mátti smeygja fötu undir kranann
og fá leka úr honum.
Langur fjárrekstur
Frá Skeiði í Fljótum fluttum við eft-
ir tveggja ára búsetu lengst inn i Skaga-
fjarðardali, að Giljum í Vesturdal. Far-
ið var snemma vors, seint í apríl, og
snjór yftr öllu í Fljótum. Búslóðin var
flutt á sleðum ofan í Haganesvik. Ná-
grannar komu með hesta og sleða og
hjálpuðu til. Svo vom kindumar og
kýmar reknar í slóðina á eftir. í Haga-
nesvík var önnur kýrin seld en hin flutt
á skipi ásamt búslóðinni upp á Sauðár-
krók. Æmar, um 60-70 talsins, rákum
við faðir minn hins vegar alla leið utan
að og upp í Gilji og þetta tók nærri viku-
tíma.
Fyrsta daginn vom kindumar rekn-
ar ofan í Haganesvík og síðan vestur í
Mósvík þar sem þær vom hýstar í fjár-
húsum frá Ysta-Mói um nóttina. Sjálftr
gistum við hjá Benedikt Guðmundssyni
í Haganesi. Morguninn eftir fór ég vest-
ur í víkina til kindanna að hleypa þeim
út og stóð þar yfir þeim og beið eftir
föður mínum sem var við að skipa út
búslóðinni um morguninn og var orðið
dagsett er við komumst af stað.
Þegar kom niður á Bakkana og í
Sléttuhlíðina var farið að verða meira
og meira autt og Skagafjörðurinn að
mestu orðinn auður. Við tókum fyrst
gistingu á Miðhóli í Sléttuhlíð. Þaðan
komumst við upp í Grafargerði í næsta
áfanga. Þar keypti faðir minn hnakk hjá
Jóni Vilhjálmssyni söðlasmið. Frá Graf-
argerði komumst við upp að Bjama-
stöðum í Blönduhlíð og gistum þar. Frá
Bjamastöðum tókum við stefnu á
Grundarstokksbrúna og þegar við fór-
um framhjá Grundargerði sýndi pabbi
mér vegg sem stóð uppi og sagði að
þama væri staðurinn þar sem ég hefði
fæðst. Þá var Grundargerði komið í
eyði fyrir fullt og allt tveimur ámm
áður. Við komumst i næsta næturstað á
Steinsstöðum. Þaðan fór ég framhjá
Stapa í fyrsta skipti og gmnaði þá ekki
að ég ætti eftir að lenda þar. Við héldum
þar niður í Dalsplássið og síðan fram
með Héraðsvötnum um Teigana og
vorum næstu nótt á Tunguhálsi.
Dagleiðimar vom margar ekki lang-
ar. Pabbi var lasinn í þessari ferð og
stundum lagði hann sig úti í móa og ég
passaði féð á meðan. Síðasti áfanginn
var svo ffam að Giljum og þar var fénu
sleppt beint á haga. Þetta var allur ann-
ar heimur sem maður kom í þama
frammi í dalnum og ólíkt að búa með
sauðfé í snjóþyngslunum í Fljótum eða
í snjóleysinu frammi í Vesturdal. Á
Giljum er sérlega snjólétt og kjörað-
stæður til hjarðbúskapar á gamla vísu.
Á flækingi
Á Giljum vomm við þijú ár, fórum
þaðan ofan i Ámes. Þar vomm við í tvö
ár. Þá var féð alltaf á vorin rekið ffam í
Hof. Svo eignaðist pabbi Hvamm í
Svartárdal. Árnes var selt þegar hann
fór þaðan en hann treysti sér ekki til að
kaupa. Þá fór hann fram í Hof og var
þar eitt ár en keypti svo Hvamm. Þang-
að fór ég með honum 17 ára gamall árið
1941. Þama vomm við einungis í þrjú
ár og það vom erfið ár. Féð var hagvant
fyrir norðan og brjálað í óyndi. Okkur
líkaði hvomgum þama þótt við hefðum
ekkert nema gott af fólki og nágrönnum
að segja. Á þessum árum fór mæðiveik-
in að heija og olli miklum vanda. Loks
fór það svo að ég keypti Stapa tvítugur
að aldri árið 1944, var ekki einu sinni
orðinn myndugur en pabbi skrifaði upp
á sem vitundarvottur svo að þetta var
látið gott heita.”
Þannig lýsir Jói í Stapa fyrstu ámm
ævi sinnar í viðtali við Hjalta Pálsson
sem birtist í Heima er best fyrir örfáum
misserum. Eins og rakið er var þetta
mikill flækingur og foreldrar Jóa vom
afskaplega fátækt fólk og í ofanálag var
faðir hans ekki heilsuhraustur.
En það var á þessum búskaparámm
í Stapa sem mæðuveikin tók að gera
óskunda og eyðilagði afkomuna, sem
Jói fór að vinna við smíðar með bú-
skapnum. Varþetta ekki ákaflega erfitt?
„Það er óhætt að segja það. Þetta var
vikilegurþrældómur. Ég reyndi að haga
þvi þannig til að taka heyskapinn á
stuttum tíma og fá smá aðstoð. Það gat
jú stundum verið erfitt að hitta á svo-
leiðis tíma, en annars var ég furðu lán-
samur með það. Svo keypti ég líka hey
stundum, það borgaði sig. Það var ó-
skaplega lítið tún í Stapa þegar ég kom
þangað og var að stækkað það svona
með.
Svo vom foreldar mínir hjá mér í
þijú ár í Stapa og þá fóm þau hingað út
á Krók og ég fór líka með þeim í smíð-
ar héma, leigði jörðina Sigurði Eiríks-
syni. Ég byijaði að smiða hjá Sigga Siff,
var í félagi við hann og Jósep Stefáns-
son. Ég held mín fýrstu handtök hafi
verið við byggingu Bamaskólans sem
var mikið verkefni.”
En það var ekki alltaf vinna við
smíðamar og Jói fór á vertíðir og til sjós
að vetrinum. Enn var bóndinn honum
ofarlega í huga og sú stefna var tekin að
setjast á skólabekk á Hvanneyri þaðan
sem hann lauk búffæðinámi 1951. Jói
kemur aftur að búskap í Stapa 1952 en
heldur samt áfam að vinna við smíðar
út um allt land má segja. Það var síðan
árið 1986 sem Jói hætti endanlega bú-
skap í Stapa, þó hann eigi þar ennþá
lögheimili.
Náði strax hringjandanum
- En hvenær byrjaðir þú að fást við
kveðskapinn?
„Ég var innan við tíu ára aldur þegar
ég byþaði. Ég held ég hafi strax haft til-
finningu fýrir þessu. Pabbi hafði mjög
gaman af vísum, og var off að hafa þær
yfir. Þó þær væm ákaflega bamalegar
þessar fýrstu vísur sem ég gerði þá stóð-
ust þær allt rim og reglur svoleiðis. Ég
náði strax þessum rétta hrinjanda.
Pabba fannst engar vísur almennilegar
nema þær væm með miðrimi og það
hefur siast inn í mig. Ég hef notað það
rnikið um tíðina.”