Feykir - 06.09.2007, Qupperneq 10

lO Feykir 33/2007
Ylva Telldahl, ásamt hluta málstofugesta.
Forn hrossabein eru mikill fjársjóður
Saga hestsins sögð
af gömlum beinum
Sögusetur íslenska
hestsins stóö fyrir
málstofu um sögu
hestsins út frá fornleifum
á Hólum í Hjaltadal 21.
ágúst sl. Hestabein
sem fundist hafa við
fornleifauppgröft eru
ómetanlegar heimildir
um sögu hestsins;
uppruna hans, heilsufar
og notkun í gegnum
aldirnar. Á málstofunni
kynntu Sigríður
Björnsdóttir dýralæknir,
Ragnheiður Traustadóttir
fornleifafræðingur og Ylva
Telldahl fornleifafræðingur
frá Svíþjóð, nýleg
rannsóknarverkefni á
þessu sviði.
Ragnheiður Trausta-
dóttir, fornleifafræðingur og
stjórnandi Hólarannsóknar-
innar, gerði grein fyrir
mikilvægi fornra dýrabeina
fyrir túlkun menningarsög-
unnar.
Við fornleifauppgröftinn
á Hólum, í Kolkuósi og í
Keldudal er búið að grafa upp
um eitt tonn af dýrabeinum.
Athygli vekur þó að, þrátt
fýrir ritaðar heimildir um
mikið hestahald á Hólum á
miðöldum, þar sem í íýrsta
sinn er getið um að menn hafi
þegið laun fýrir að temja og
þjálfa hross og liestasveinar
tilheyrðu starfsstétt, hafa
nær engin hestabein frá þeim
tíma fundist við uppgröftinn
á Hólum.
Ylva Telldahl fornleifa-
fræðingur og sérfræðingur í
dýrabeinum við Háskólann
í Stokkhólmi kynnti rann-
sóknir sínar á beinum hesta
og nautgripa á járnöld (200
e. Kr. - 1000 e. Kr) auk
beinafunda frá miðöldum.
H ún hefur lagt sig sérstaklega
eftir að meta hvernig þessi
dýrvoru notuð í landbúnaði.
í sumum tilfellum er hægt að
greina hvort hross hafi verið
notuð til reiðar eða dráttar og
meta heilsufar þeirra. Athygli
vakti að spatt reyndist vera
sá fótasjúkdómur sem oftast
sáust merki um á sænskum
hestabeinum frá járnöld.
Miðað við lengd leggjanna
má ætla að hestarnir hafi
verið af svipaðri stærð og
íslenski hesturinn.
Sigríður Björnsdóttir,
dýralæknir hrossasjúkdóma
hjá Landbúnaðarstofnun,
greindiílokinfrárannsóknum
á hestabeinum sem fundist
hafa í kumlum og varðveitt
eru á Þjóðminjasafni íslands.
Út frá þessum rannsóknum
má ætla að hestarnir hafi
verið á bilinu 145 - 149 sm.
á herðakamb sem er öllu
hærra en áður hefur verið
talið og hærra en meðaltal
hrossastofnsins nú á dögum.
Þá er ljóst að spatt hefur verið
algengur fótasjúkdómur í
landnámshestinum líkt og
nú á dögum og það sama
má segja um beinhnúta
milli griffilbeins og leggjar
framfóta. Það er athyglisvert
í ljósi þess mikla munar
sem ætla má að sé á notkun
hrossanna og ýmissa annarra
ytri aðstæðna. T.d. má geta
þess að ekki hafa fundist nein
merki þess að hestar hafi verið
járnaðirá landnámsöld. Þessi
gögn styrkja þannig aðrar
rannsóknir sem sýnt hafa
fram á að spatt sé fyrst og
fremst arfgengur sjúkdómur,
líklega tengdur byggingarlagi
hækilsins. Áframhaldandi
rannsóknir á þessum
Sigriður Björnsdóttir, dýralæknirog Ylva Telldahlfornleifa- og beinafræðmgur virða
fyrir sér forn bein.
Dæmi um vel varðveitt bein úr kumli sem fannst I Ytra-Garðshorni árið 1965.
dýrmætu fornminjum eru
nú þegar komnar í gang
við Landbúnaðarháskóla
íslands, þar sem ætlunin
er að einangra erfðaefni
úr tönnum og beinum
landnámshestanna og bera
saman við erfðaefni úr
öðrum hrossakynjum að
fornu og nýju.
Líflegar umræður áttu sér
stað að lýrirlestrum loknum.
Það er ljóst að forn hrossa-
bein eru mikill fjársjóður og
eiga enn eftir að segja okkur
mikið um uppruna og sögu
ísleriska hestsins.
Hörður Ingimarsson skrifar
Prýði Ólafsfjarðar
Ólafsfjörður.
Mynd: hing
A fogrum sumardegi 16. juli 2007. Horft i norðvestur yfir
Ólafsfjarðarbæ nú í Fjallabyggð og nú um stundir kallaður
Austurbær í sameinaðri byggð vestur um til Siglufjarðar.
Prýði Ólafsfjarðar, bæjar-
tjörnin er í forgrunni. Handan
fjarðar eru Kleifar í mynni
Árdals.
í bakgrunni frá vinstri sér í
Ósbrekkutjall, þá Árdalur og
norðan hans Ytra fjall og
austur afþví er Arnfmnsfjall, í
daglegu tali kallað “Finnur-
inn”.
Samspil vatns og byggðar
er undantekningarlítið til
fegurðarauka í þéttbýli. Á
Ólafsfirði er gott dæmi um
forsendurnýrrarSauðártjarnar
sem tjallað var um í grein í 29.
tbl. Feykis, 2. ágúst s.l.
Tjarnirnar suður með
Drottningarbraut á Akureyri,
eru ekki síður til fegurðarauka
og eftirbreytni. Hvað væri
Reykjavík án Tjarnarinnar í
gömlu kvosinni?
Með kveðju,
Hörður Ingimarsson
Leiðrétting
I grein í Feyki 29. tbl. 2. ágúst
s.l. “Að fortíð skal hyggja er
framtíð skal byggja”, á að
standa Jón Haraldsson arkitekt
Björnssonar frá Veðramóti,
ekki nafnið Stefán. Er beðist
velvirðingar á mistökunum.
hing