Feykir - 10.12.2009, Blaðsíða 8

8 Feykir 46/2009
Þorsteinn Sæmundsson,
forstöóumaður Náttúrustofu Noróurlands vestra
Jaröfræóileq
ummerki öfanflóöa
MyndB
Náttúrustofa Norðurlands
vestra hefur starfað á
Sauðárkdki frá árinu 2000 og
mun því fagna 10 ára afmæli
sínu á næsta ári. Á stofunni
fara fram margvíslegar
náttúrurannsóknir bæði
jarðfræði- og líffræðilegar.
Starfssvæði stofunnar nær
yfir Norðurland vestra, en
eins og er þá er Sveitarfélagið
Skagafjörður og Akrahreppur
einu sveitarfélögin sem taka
þátt í rekstri stofunnar,
en vonir stofunnar eru að
fleiri sveitarfélög komi að
rekstrinum og starfsemi
hennar eflist. Á þessu ári
vinna þrír fastir starfsmenn á
stofunni, tveir jarðfræðingar
og einn líffræðingur.
Eitt það rannsóknarsvið sem
hefur verið íyrirferðamikið
í starfsemi stofnunarinnar
undanfarin ár eru rann-
sóknir á jarðfræðilegum
ummerkjum ofanflóða. Til
ofanflóða teljast skriðuföll
eins og aurskriður, grjóthrun
og berghlaup, og snjóflóð.
Þessar rannsóknir ganga út
á að kortleggja og greina ólík
landform og setmyndanir
ofanflóða. Með því að greina
slík landform er hægt að segja
til um gerð þeirra ofanflóða
sem eru ríkjandi á viðkomandi
svæði, en einnig meta tíðni
slíkra atburða. Þau ofanflóð
sem við höfum mest kannað
eru snjóflóð, en snjóflóð er
sá flokkur ofanflóða sem
hérlendis stafar ein mesta
ógn af. Snjóflóð hér á landi
hafa fram til þessa ekki verið
talin til þeirra ofanflóða sem
flytja með sér annað set en
snjó. Snjór sem fellur niður
hlíðar Ijalla og út á láglendi
hefur þann eiginleika að
bráðna fljótlega eftir að flóðið
fellur (dagar, vikur, mánuðir)
og af því stafar sú skoðun að
nær ómögulegt sé að greina
yfir hvaða svæði snjóflóð hafa
fallið. Það hefúr hins vegar
komið í ljós að sú er ekki
raunin því flest öll snjóflóð
bera með sér fleiri jarðefni en
snjó en þó mismikið.
Snjóflóð hafa verið
flokkuð í tvo megin flokka,
kófhlaup og þurr snjóflóð
MyndA
annars vegar og vot snjóflóð
og krapahlaup hins vegar. Eðli
máls samkvæmt bera þessar
ólíku tegundi snjóflóða með
sér mismikið af jarðefnum
sem eftir sitja þegar snjórinn
hefúr bráðnað. Þau snjóflóð
sem yfirleitt bera með sér mest
af jarðefnum eru vot snjóflóð
sem ná að rjúfa undirlag
sitt. Með tímanum getur
framburður snjóflóða myndað
setlög og jafnvel byggt upp
heilu landformin, eftir því
hversu tíð þau eru. Með því
að geta greint og þekkt þessi
ummerki er hægt að komast
að því hvort snjóflóð hefur
fallið yfir ákveðið landssvæði
eður ei.
Oft á tíðum er hægt að
greina framburð sem borinn
er með snjóflóðum á yfirborði,
en þar sem atburðirnir
eru sjaldgæfir geta bæði
framburður og landform
grafist undir annað set. Því
verður að skoða þversnið af
setframburðinum, annað
hvort í náttúrulegum opnum
eða með því að grafa gryfjur á
úthlaupsvæðum snjóflóðanna.
En hvers vegna erum við að
þessu? Með rannsóknum á
jarðfræðilegum ummerkjum
snjóflóða og annarra
ofanflóða er hægt að afla
mikilvægra upplýsinga um
virkni ofanflóða, bæði á
yfirborði (nýliðnir atburðir)
og einnig í jarðlagasniðum
undir yfirborðinu (eldri
atburðir). Slikar upplýsingar er
hægt að nota, samfara öðrum
aðferðum við gerð hættumats
bæði fyrir snjóflóð, aurskriður
og grjóthrun hvort sem er í
bæjum og þorpum víðs vegar
um land og eins í hinum
dreifðu byggðum landsins
svo sem við bóndabýli og
sumarhúsahverfi.
í snjóflóðahrinunni á Mið-
Norðurlandi og Vestfjörðuni
í október árið 1995 barst
mikið magn jarðefna fram
með snjóflóðum. Víða bárust
stórgrýti með flóðunum líkt
og á Flateyri (A) og í botni
Dýrafjarðar, en þar vó stærsti
steinninn sem barst niður með
flóðinu um 35 tonn (B)
(Ljósm. Þorsteinn
Sœmundsson 1996).
Gísli Þór skrifar um Sódómu
Svo er svifið
þöndum
vængjum
Á dögunum setti Nemendafélag
FNV upp söngleikinn Sódóma
eftir Felix Bergsson í leikstjórn
Stefáns Friðriks Friðrikssonar
og Sigurlaugar Vordísar
Eysteinsdóttur.
Um er að ræða leikgerð af
þekktri íslenskri kvikmynd.
Að koma kvikmynd á
svið getur reynst erfitt en það
var ekki að sjá að það hafi
staðið í veginum hér. Var ég
hrifinn af mörgum úrlausnum
leikstjóranna og almennt af
sýningunni i heild. Leikið
var á nýju sviði í norðurhluta
salar bóknámshúss FNV en
hljómsveit var á upprunalega
sviðinu. Á milli sviðanna
var skjátjald sem sýndi ýmis
útiatriði en það var einnig
notað til að kynna persónurnar
i byrjun leikritsins og til að rifja
upp tíðaranda 10. áratugarins
en í byrjun þess áratugar
gerist leikurinn. Einnig voru
kvikmyndaskot þessi notuð til
að tengja atriði saman. Þetta
gekk vel upp og var gaman að
sjá hvað leikararnir voru góðir
í þessum kvikmyndasenum og
hvað það er dýrmætt fyrir þau
að fá reynslu af kvikmyndaleik
meðfram reynslunni af
sviðsleiknum, en sú reynsla er
þónokkur miðað við ungan
aldur leikaranna.
í senuskiptingum var
notast við tónlist, ljós, reyk
og áðurnefnd kvikmyndaskot
og var það vel að verki staðið
og gekk vel upp í einfaldri
sviðsmynd. Úrlausnir voru
því ferskar og komu oft
skemmtilega á óvart. Leikur
var heilt yfir jafn og mjög
góður. Tók ég sérstaklega eftir
því hversu góður bakleikurinn
var, leikararnir eðlilegir og
afslappaðir og algjörlega lausir
við tilgerð. Framsögn var góð
og allt skildist vel.
í einu atriðinu sá ég hvað
þögn getur skilað miklu og
fangað áhorfendur. Var það
þegar Axel (Sveinn Rúnar
Gunnarsson) leysir Unni (Saga
Sjöfn Ragnarsdóttir) úr þeim
böndum sem Mafía Islands
hefur hneppt hana í og þau eru
við það að fara að kyssast þegar
þau heyra þrusk í verðinum
Ella (Ægir Örn Ægisson).
Fannst mér þau ná að fanga
þetta augnablik rétt á undan
kossinum og áhorfendur með
sér um leið. Eins var það með
Ella þegar Axel og Unnur voru
farin, en hann svaf í smástund
á stól, algjörlega eðlilegur og
enginn var eirðarlaus, enginn
að bíða eftir látum, enginn að
bíða eftir að hann vaknaði,
heldur voru áhorfendur með
honum í þögninni. Fannst mér
þetta virka vel og sýna að það
þarf ekki alltaf læti eða fjör til
að framkalla töfra á sviði.
Mafía íslands var kostuleg.
Bæði svo töff og líka svo fyndin.
Þessir þrír leikarar stóðu sig
frábærlega, Aggi (Bragi Björn
Kristinsson) var skemmtilega
öruggur, Gugga (Sara Rut
Fannarsdóttir) skemmtilega
töff en samt með viðkvæman
streng og áðurnefndur Elli, eins
og útúr kú í tríóinu og frábær
í rappinu í „Pöddulaginú'.
En eins og ég sagði áður þá
var leikur heilt yfir mjög
góður og lifandi tónlistin ýtti
skemmtilega undir frábæra
sýningu. Sum söngatriði voru
mjög skemmtileg og hjó ég
eftir sérstöku öryggi og góðri
söngrödd Sveins Rúnars og
fannst mér unun að hlusta
á hann syngja. Einnig naut
ýkta týpan Mæja, (sem Silja
Ýr Gunnarsdóttir lék svo
skemmtilega), sín vel í dansi
og söng í laginu „Nostalgíá'.
Leikstjórarnir sýna það
með þessari sýningu að þau
búa yfir mikilli reynslu og
núna var uppskera. Fannst
mér þetta sniðug hugmynd
hjá nemendafélaginu að fá
Stefán Friðrik og Sigurlaugu
Vordísi til liðs við sig því oft
eru ferskar hugmyndir hjá
ungum listamönnum og þær
þurfa útrás og farveg.
í byrjun talaði ég um
reynslu ungra leikara. Ber það
að þakka uppbyggilegu starfi í
leiklist á Sauðárkróki og þessari
skemmtilegu hefð sem er að
myndast að setja reglulega
upp stór leikrit í skólunum, en
mér sýnist á þessari sýningu
að metnaðurinn og getan fari
vaxandi með hverju árinu.
Gísli Þór Ólafsson