Hagskýrslur um manntöl - 01.01.1975, Blaðsíða 7

Irnigangur.
Introduction.
Gerð inannfjöldaskýrsLua á sér langa sögu að baki á Norðurlöndum. í Svíþjóð
eru til heildartölur um fjölda íbúa og skiptingu þcirra cftir umdæmum, kynferði,
aldri, lijúskaparstétt, starfi o. s. frv. frá 1749 og síðan ineð stuttum millibilum fram
á okkar daga1). Því miður var ekki tilgrcindur aldur einstaklinga eftir hjúskapar-
stétt fyrr en árið 1870, er fyrst var tekið manntal að nútírna liætti2). Þetta er
sennilcga stærsti annmarkinn á liinum eldri mannfjöldaskýrslum Svíþjóðar. í
dansk-norska konungsríkinu voru tekin inörg manntöl á 18. og 19. öld3). Að undan-
teknu manntali á íslandi 1785 liafa varðveist flestir, ef ekki allir, upphaflegir skrán-
ingarlistar allra manntala, sem tekin liafa verið á íslandi. Þá er einnig til mikið
safn sóknarmannatala liins dansk-norska konungsríkis allt frá því á miðri 17. öld4).
Mikið safn af herkvaðningarskrám nær aftur á fjórða tug nitjándu aldar5), og
almannaskrár liggja fyrir síðau 1924. A gruudvelli þessara gagna er auðvelt að
gera töflur um fjölskyldur, samsetningu þeirra og anuað, sem hér til lieyrir.
Með smáfráviki frá skilgreiningu Sameinuðu þjóðanna á „manntali“, má segja,
að það hugtak taki til gagnaöflunar, töflugerðar og birtingar mannfjöldaskýrslua,
sem á ákveðnum tíma ná til allra einstaklinga, staddra eða liúsettra á ákveðnu
landsvæði6). Öll dönsk og íslensk manntöl, nema heildartalningin 1769, eru af þeirri
tegund, sem tíðkast nú á dögum. Það er furðulegt, live litla grein menn hafa í
rauninui gert sér fyrir geysilegu mikilvægi manntala fyrri alda fyrir þjóðfélags-
vísindin. Til þessa liefur lítið verið af því gert, að vinna mauntölin með nútíma
töflugerðaraðferðum, og skýra niðurstöðurnar í samræmi við kennisetningar í við-
komandi fræðigreinum. Úr dönskum og íslenskum manntölum fyrir 1870 er unnt
að vinna miklu ýtarlegri töflur um maimfjöldann og samsetningu lians en úr sænsk-
um manntölum frá sama tíma. Tölur um breytingar niannfjöldans fram til 1850 eru
hins vegar miklu sundurliðaðri og fyllri í Svíþjóð en í löndum Danakonungs. Við
rannsóknir á þjóðfélagsskipan og mannfjölda á Norðurlönduin fylla mannfjölda-
skýrslur ríkjanna því hverjar í skörð annarra, og sameiginlegt lieiinildargildi þcirra
verður enn meira fyrir bragðið.
1) UagBtofa Svíþjóðar: Hiatori.sk atatistik för Sverige. Del l. BefoUcning 172(1—1967, önour útgáfa, bls. 20 (1969).
2) Sama rit, bla. 21.
3) Fjallað er um opinber manutöl í Danmörku í ritiuu Some Aspects of the Demographic Tradition in Denmark eftir
P. C. Matthiesaen, bls. 193—96 (1970). Birt eru aýniaborn akráningareyðubluða og rukin tildrög og kringumatwður mann-
tala í Dnnmörku í formálanum að Statiatiak Tabelvœrk, IV A, 81, bla. I—XL (1893) og £ Danak Statistika Hiatorie 1800—
1850 (1901), eftir Axel Holck. Óbirtur danskar munntalabeimildir — þ. á m. upphullegir munntalgliatar — eru geymdar £
Rikisakjalaaafni Danmerkur (Rigsarkivct) £ Kaupraanuahöfn. Dansk-norska konung6rikið var við lýði til ársins 1814.
Gerð er grein fyrir óprentuðum uorskum mannfjöldagögnum og prcntuðum norskum munnfjölduskýrslum i ritinu Popula-
tion and Society in Norway 1735—1865 eftir Michael Drake, bls. 233—35 (1969). Sjá cinnig þctta rit varðandi frekari
yitneskju um þcssi efni i Noregi. íslaud var bluti af dunskn konungsrikinu til 1918 og sambundsland Danmerkur til 1944.
Óprentaðar heimildir um mannfjöldu á íslandi eru nú geymdar í Djóðskjalasafni íslands í Rcykjavík. Skrá yfir opinbcrar
hagskýrslur, þ. á m. íslenskar maunfjöldaskýrslur 1801—1901, er birt í Statistisk Árbog, sem Hagstofu Duumerkur (Dnu-
marks Statistik) gcfur út. Til frekiu-i vitneskju um isleusk manntalsrit sjá Hagakýrslur íslands II, 47, bls. 1 (1969).
4) Yfirlit um dönsk sóknarmunuatöl, tímabil þeirra og staðsctningar, er að finna hjá S. Nygárd: Danmarks kirke-
böger. En oversigt over deres vœscutligste indhold indtil 1891, Vejledende arkivregistraturer V, gefið út af Ríkisskjula-
safni Danmcrkur (1933). Sjá einnig sérstðk yfirlit uni þetta efni, sem gefiu liafu verið út af döuskum héraðsskjalasöfnum.
Yfirlit um islcnsk sóknarmannatöl er uð finnu í ritgerð Jóns Guðnasonar, Prestsþjónustubœkur og sóknarmannatöl, Skrár
Þjódskjalasafns II, útg. af Þjóðskjalasafni íslunds (1953).
5) Megindráttum £ sögu danska herkvaðuingarkcrfisins er lýst í ritgerð eftir Knud Rasmussen, Lægdsvœsenet 1788—
1914, Arkiv (tímarit) I. 3, bls. 168—90 (1967). Sjá einnig sérstök yfirlit í dönskum héraðsskjalasöfnum.
6) Demographic Yearbook 1955, útg. af Sameinuðu þjóðunum, bls. 1 (1955).