Bændablaðið - 25.06.2015, Blaðsíða 38

38 Bændablaðið | Fimmtudagur 25. júní 2015
Gróffóður – gras og grænfóður
– eru ein af meginundirstöðum
búvöruframleiðslu af nautgripum
og sauðfé. Á nýliðnum vetri hafa
margir bændur, víðs vegar um
land glímt við slök heygæði,
– einkum að því er varðar
fóðurorku (meltanleika).
Á síðastliðnu sumri var
grasþroskinn mun fyrr á ferðinni
en við flest reiknuðum með. Helstu
vaxtarþættir jarðargróða, s.s.
jarðraki, varmi og plöntunæring
voru í stórum dráttum með
ákjósanlegasta móti. Klassíska
viðmiðið um heppilegan sláttutíma;
– við byrjun skriðs á vallarfoxgrasi
– stóðst því miður ekki. Það kom
í ljós þegar niðurstöður heysýna
fóru að berast að þroskinn var
mun fyrr á ferðinni. Þetta leiddi að
einhverju leyti til þess, að sláttur
hófst of seint og í sumum tilvikum
alltof seint. Því til viðbótar var
heyskapartíð afar erfið víða um
land; þurrkleysur, forþurrkun gekk
fremur illa í votviðrasömu og
sólarlausu tíðarfari. Hey hröktust
víða. Þessar aðstæður höfðu einnig
neikvæð áhrif á gæði heyverkunar.
Þeim bændum sem létu taka
heysýni til fóðurgildismælinga
komu heygæðin ekki svo mjög á
óvart, – niðurstöðurnar sýndu það
– en öðru máli gegndi um hina sem
ekki gerðu það.
Þessi snöggsoðna og mjög svo
einfaldaða lýsing á heyskapar-
aðstæðum síðasta sumars ætti að
verða bændum hvatning til þess að
gera nú betur í ár og láta efnagreina
heysýni a.m.k. úr hluta af sínum
heyfeng.
Efnagreiningaþjónusta RML
með samningi við BLGG í Hollandi:
Undanfarin tvö ár hefur
Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins
RML boðið bændum um allt land
töku heysýna til efnagreininga, sem
gerðar eru í gegnum þjónustusamning
við Hollenska efnagreininga-
og rannsóknafyrirtækið BLGG
AgroXpertus AB. Samningurinn
tryggir mjög víðtæka og einkar
hraðvirka efnagreiningaþjónustu á
hagstæðu verði. Þeir bændur sem
hafa notfært sér þjónustuna eru
almennt ánægðir með hana.
Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins
Gunnar Guðmundsson
Verkefnisstjóri
hjá RML
gg@rml.isÞað er mikilvægt að þekkja heygæðin
− fóðurefnagreining er forsenda þess að þekkja gróffóðurgæðin og að fóðra rétt
Í grein sem ég birti í
Bændablaðinu fyrir nokkru
gaf ég í skyn að framleiðslugeta
kúa í 60% af íslenskum fjósum
væri vannýtt, m.a. vegna þess
að tíminn milli burða væri of
langur. Þá staðhæfingu byggði
ég á niðurstöðum athugana á
frjósemisupplýsingum frá 58
búum sem valin voru þannig að
tíunda hvert bú var valið úr lista
yfir bú sem voru skráð í Huppu
með 20 eða fleiri sæðingar á einu
ári.
Á 24 af þessum búum var tíminn
á milli burða 12–13 mánuðir og á
34 búum var þessi tími lengri en
13 mánuðir. Nytin undanfarna 12
mánuði var að meðaltali 6.022
kg á þeim búum sem höfðu innan
við 14 mánuði á milli burða og
5.380 kg á þeim búum sem höfðu
meira en 14 mánuði á milli burða.
Munurinn á nytinni er 642 kg
sem ræðst vissulega af mörgum
öðrum þáttum en mislöngum tíma
á milli burða. Ég hef ekki gögn
til þess að meta hvaða þættir það
eru, en ég leyfði mér að giska á að
helmingurinn af þessum mun lægi
í tímanum á milli burða, þ.e. 321
kg á kú. Afurðastöðvarverðið fyrir
þetta mjólkurmagn er 26.617 kr.
Að meðaltali eru 45 kýr á hverju
búi, þannig að þessi afurðaaukning
gæfi 1,2 milljónir í auknar tekjur á
meðalstóru búi með sáralítið meiri
fóðurkostnaði vegna þess að þar
sem tíminn milli burða er styttri
verður dagsnytin hærri að meðaltali
þó að hæsta nyt framan af hverju
mjaltaskeiði sé svipuð. Það hlýtur
að vera eftirsóknarvert fyrir bændur
að auka nytina ef hægt er að gera
það með einföldum aðgerðum og
markvissari vinnubrögðum.
Hvers vegna er frjósemin ekki
betri en hún er?
Það sem kemur mér mest á óvart
er hve margir bændur byrja ekki að
huga að sæðingu fyrr en liðnir eru
tveir mánuðir eða meira frá burði.
Oft er ráðlagt að byrjað sé að sæða
þegar liðnar eru 6 vikur eða 42 dagar
frá burði. Ýmsum kann að virðast
þetta vera stuttur tími frá burði,
ef kýr heldur 42 dögum eftir burð
verður tíminn á milli burða um 328
dagar. Staðreyndin er aftur á móti að
ef byrjað er að sæða eftir 42 daga
eru mjög fáar kýr sem verða sæddar
og festa fang á næstu þremur vikum.
Ýmsar athuganir sýna að talsverður
hluti kúnna er ekki farinn að beiða
innan 6 til 9 vikna frá burði og
verða ekki sæddar þess vegna. Þá
er vitað að þegar á heildina er litið
uppgötva kúahirðar aðeins innan við
50% beiðslanna. Auk þess heldur
líklega aðeins um helmingur kúnna
við hverja sæðingu.
Í ofangreindu úrtaki var skoðað
hvað leið langur tími á milli fyrstu
sæðingar og næstu sæðingar hjá 384
kúm sem sæddar voru tvisvar. Þá
kom í ljós að aðeins 36% af kúnum
sem beiddu upp voru sæddar aftur
eftir 17 til 24 daga, eitt gangmál,
og 32% voru ekki sæddar aftur fyrr
en liðnir voru meira en 46 dagar,
tvö gangmál, frá fyrri sæðingu.
Það bendir til þess að meirihluti
beiðslanna sjáist ekki.
Mesta vandamálið í fjósum er að
bóndinn sér ekki beiðslin og of fáir
bændur hafa skýr markmið varðandi
frjósemina.
Markmið sem bóndinn
ætti að hafa:
Byrja að sæða fyrstu kýrnar þegar
liðnir eru 42 dagar frá burði.
Láta dýralækni skoða þær kýr
sem ekki hafa sýnt beiðsliseinkenni
þegar liðnir eru 60 dagar frá burði,
fyrir þann tíma er erfitt að koma
eggjastokkunum af stað.
Að allar kýrnar hafi verið sæddar
innan 90 daga frá burði.
Láta fangskoða kýrnar eins
fljótt og hægt er. Dýralæknir eða
frjótæknir sem er í þjálfun getur
fangskoðað eftir 5 til 6 vikur.
Dýralæknir með sónar getur
fangskoðað eftir 28 daga. Það á að
vera hægt að staðfesta fang í öllum
kúm innan 9 vikna frá síðustu
sæðingu.
Áherslur
Gefa sér tíma við að leita uppi yxna
kýr.
Vita hvaða kýr er tímabært að
sæða og fylgjast sérstaklega vel
með þeim.
Hafa einhvers staðar lista yfir
kýrnar í þeirri röð sem þær báru.
Þannig listi getur verið handskrifaður
í minnisbók eða á gangmáladagatal.
Hann á einnig að vera aðgengilegur
í skýrsluhaldsforritinu Huppu og í
tölvuforritum mjaltakerfanna.
Það er mikilvægt að hafa það í
huga að það eru talsvert miklar líkur
á því að kýr sem hefur verið sædd,
beiði upp eftir þrjár vikur.
Vera alltaf meðvitaður um hvaða
kýr er tímabært að fangskoða og láta
fangskoða þær við fysta tækifæri
þegar dýralæknir eða frjótæknir
kemur í fjósið. Skrá niður í hvaða
kúm er búið að staðfesta fang.
Til að ná sem bestum árangri
í verki
Til þess að sjá helminginn
af beiðslunum í fjósinu þarf að
fylgjast með kúnum að minnsta
kosti þrisvar á dag gagngert til að
leita að beiðslum í 20 mínútur í senn.
Skilvirkast er að koma í fjósið á þeim
tímum sem flestar kýrnar liggja og
horfa yfir hópinn. Kýrnar sem eru
að beiða eru þá iðulega standandi
eða eru snöggar að rísa upp. Það er
mikilvægt að kýrnar tengi þessar
ferðir ekki við gjöf eða mjaltir.
Það er góð fjarfesting að kaupa
sjálfvirkan rofa sem kveikir ljós í
fjósinu hálftíma áður en komið er
í fjósið og láta ljósið loga í 16 klst.
Þá vakna kýrnar og eru svo komnar
í ró þegar komið er í fjósið. Byrja á
því að virða kýrnar fyrir sér og láta
þær venjast því áður en farið er að
gefa og mjólka. Kýrnar sem eru að
beiða eru þá ókyrrar, árvökular og
skimandi. Í lausagöngu er óróleiki í
kringum þær. Annar tími sem skilar
árangri við að finna beiðsli er eftir
morgunmjaltir og um miðjan dag
á milli mála. Kvöldferðin undir
nóttina er einnig mikilvæg, þá er
mikil ró í fjósinu og kýrnar sem eru
yxna eru oft standandi og á ferðinni
í lausagöngufjósunum.
Þær kýr sem er líklegt að séu að
beiða þarf að skoða sérstaklega vel,
það eru þær sem voru sæddar eða
sýndu einhver einkenni fyrir þremur
vikum.
Beiðsli og sæðing
Eitt er að sjá einhver
beiðsliseinkenni, annað er að lesa
í þau, finna rétta sæðingatímann.
Líklega er algengt að kýrnar eru
sæddar degi fyrr en ætti að sæða þær.
Það fer frá kúnni þykkt gráleitt
slím jafnvel 1–3 dögum áður en
hún fer að beiða. Útferðin verður
þynnri og kýrin fer smám saman
að gefa sig að öðrum kúm og vera
óróleg en það er of snemmt að sæða
hana. Kýrin fer að gefa sig að öðrum
kúm en mikilvægt einkenni er þegar
hún reynir að riðlast á öðrum kúm.
Hollensk athugun segir að egglosið
verði að meðaltali 30 klst eftir að
sjálft beiðslið hefst með riðli og 19
klst eftir að ró færist yfir kýrnar og
þær hætta að sýna beiðsliseinkenni.
Besti tíminn til þess að sæða er
nokkrum klukkustundum eftir að
kýrin sýnir mestu einkennin og fyrst
eftir að beiðslið er farið af henni.
Þegar kýrin hefur verið sædd er
mikilvægt að halda áfram að fylgjast
með henni, sé hún ennþá að beiða
daginn eftir, bendir það til þess að
hún hafi verið sædd í forbeiðsli og
rétt sé að sæða hana aftur. Það er
ástæða til þess að halda að margir
bændur geri sér ekki grein fyrir að
aðdragandinn að beiðslinu getur
verið tveir dagar.
Það er mjög mikilvægt að skrá
niður öll einkenni sem geta bent til
þess að kýrin sé nálægt beiðsli, bæði
á þeim kúm sem voru sæddar og
einnig á þeim kúm sem ekki voru
sæddar. Þegar beiðslið fer af kúnni
færist yfir hana ró, hún er þreytt
og vill liggja og hvíla sig. Það fer
blóð frá u.þ.b. helmingi kúnna 1-2
dögum eftir að hábeiðslinu lýkur
hvort sem kýrin hélt eða ekki. Sjáist
blóðið koma þremur dögum eftir að
kýrin var sædd bendir það til þess
að hún hafi verið sædd heldur of
snemma á beiðslinu. Komi blóð frá
kú þremur vikum eftir að hún var
sædd er hún ekki með fangi og það
er mikilvægt að fylgjast sérstaklega
vel með henni eftir tæpar þrjár vikur
eða fá dýralækni eftir viku til 10
daga til þess að framkalla beiðsli.
Þá er rétt að sæða kúna þremur og
fjórum dögum eftir sprautu.
Lokaorð
• Skráið niður það sem sést og
bendir til að kýrnar séu að
ganga.
• Byrjið að sæða þegar liðnar eru
6 vikur frá burði.
• Fylgist með þeim kúm sem
voru sæddar fyrir þremur
vikum.
• Látið skoða kýr sem ekki hafa
beitt þegar liðnir eru tveir
mánuðir frá burði.
• Látið fangskoða allar kýr eins
fljótt og hægt er.
Mikilvægi þess að fylgjast enn betur með beiðslum kúa
Þorsteinn Ólafsson
dýralæknir Nautastöð BÍ