Morgunblaðið - 07.09.2015, Blaðsíða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 7. SEPTEMBER 2015
Flúrað á húð Já, það er svolítið vont að láta húðflúra sig en þó stoppar það ekki þá sem vilja skreyta líkama sinn á
þennan varanlega hátt. Um liðna helgi var húðflúrhátíðin Icelandic Tattoo Expo haldin í fjórða sinn á Hótel Sögu
og var mikið um dýrðir. 54 húðflúrlistamenn komu hvaðanæva úr veröldinni og flúruðu fólk í Súlnasalnum.
Eggert
Þegar ráðið er í
mikilvæg störf skipta
fagmennska og heiðar-
leiki mestu máli.
Sennilega skipta þessir
eiginleikar óvíða meira
máli en í störfum sak-
sóknara. Ákærendum
ber að vinna að því að
hið sanna og rétta komi
í ljós og gæta jafnt að
þeim atriðum sem
horfa til sýknu og sektar. Ákæru-
vald sem ekki starfar heiðarlega get-
ur auðveldlega haldið eftir gögnum
sem skipta máli við sönnunarmat,
misbeitt þvingunarúrræðum og mis-
farið með traust sem það nýtur með-
al annars hjá dómstólum.
Upplýsingar um hæfi
Í svokölluðu Aurum-máli tilkynnti
dómsformaður um skipan meðdóm-
ara á dómþingi þann 12. apríl 2014.
Það er hluti af faglegu starfi lög-
manna og ákæruvalds að kanna hæfi
meðdómsmanna. Upplýsingar má
ýmist finna á Google-leitarvélinni
eða einfaldlega með því að ræða við
samstarfsmenn, enda nokkurs konar
þjóðaríþrótt Íslendinga
að vita hverra manna
fólk er. Á meðan verj-
endur í málinu gengu
frá lögmannsskikkjum
sínum eftir þinghaldið
kannaði einn þeirra
bakgrunn meðdómar-
ans á leitarvélinni. Á
innan við mínútu lá
fyrir að meðdómarinn
væri bróðir Ólafs
Ólafssonar, oft kennds
við Samskip.
Dómsformaðurinn
hefur opinberlega skýrt frá því að
daginn eftir hafi Sérstakur saksókn-
ari hringt í sig og vakið athygli á
bræðratengslum meðdómarans við
Ólaf Ólafsson. Dómsformaðurinn
greindi frá því að hann hefði svarað
því til að ekkert skyggði á hæfi með-
dómarans í málinu, sem jafnframt
hefði upplýst sig um tengslin. Dóms-
formaðurinn segir að símtalinu hafi
lokið með því að ákæruvaldið ætlaði
ekki að gera athugasemdir við hæfi
meðdómsmannsins enda var það
ekki gert. Sérstakur saksóknari hef-
ur viðurkennt að hann hafi rætt við
dómsformanninn þennan dag um
hæfi meðdómarans, en það hafi
varðað önnur atriði en fjölskyldu-
tengsl hans við Ólaf Ólafsson. Vissu-
lega standa orð dómarans gegn orð-
um saksóknara. Hlutlægt séð verður
þó að teljast afar ósennilegt að sak-
sóknarinn hafi ekki vitað um þessi
tengsl eða neinn úr hans fjölmenna
starfsliði eða ráðgjafahópi sem emb-
ættið hefur aðgang að. Þessar upp-
lýsingar var auk þess hægt að finna
með einfaldri leit á vefnum og urðu
ákæruvaldinu ljós strax eftir að
dómur féll ákæruvaldinu í óhag.
Framlagning gagna
Í Aurum-málinu er deilt um til-
tekna lánveitingu. Í málinu er lagt
fram ótrúlegt magn skjala sem mörg
hver skipta litlu máli um sakarefnið.
Réttmæti lánveitingarinnar ræðst
fyrst og fremst af því hvert hafi
verið markaðsverðmæti Aurum þeg-
ar lánið var veitt. Ákæruvaldið hafði
upplýsingar um verðmat sem bank-
inn sem lánaði hafði útbúið fyrir lán-
veitinguna, verðmat sem kaupand-
inn lét gera eftir að hafa lýst sig
fúsan til kaupanna og margt bendir
til þess að ákæruvaldinu hafi einnig
verið kunnugt um þriðja verðmatið
sem unnið var á vegum annars
banka sem hafði haft milligöngu um
sölu félagsins. Ekkert þessara sam-
tímaverðmata var lagt fyrir dóminn
heldur lagði saksóknarinn fram
verðmöt sem voru unnin eftir fall
bankanna og gátu undir engum
kringumstæðum verið mælikvarði á
markaðsverð fyrirtækisins á þeim
tíma sem lánveitingin átti sér stað.
Af þeim mátti ætla að verðmæti fé-
lagsins hefði verið annað og miklu
minna en fram kom í samtímaverð-
mötum. Tilviljanir urðu til þess að
verjendur komust á snoðir um tilvist
þeirra og hið sanna kom í ljós. Af-
leiðingin var sú að sakborningar
voru sýknaðir.
Mannréttindi
Mannréttindi eru algild. Í því felst
að engu máli skiptir hver á í hlut.
Allir eiga rétt á því að mannréttindi
séu virt. Þegar þjóðir verða fyrir
áfalli þarf að finna sökudólga. Þrátt
fyrir aðvörunarorð var ákveðið að
setja á laggirnar sérstakt embætti
til þess að saksækja þá sem fyrir
fram var búið að ákveða að væru
sekir. Markmiðið var, eins og segir
orðrétt í frumvarpinu, að „sefa reiði“
og draga menn til ábyrgðar „ef
minnsti grunur leikur á því að fram-
in hafi verið lögbrot“. Afleiðingin
varð sú að tæplega 400 manns fengu
réttarstöðu grunaðs manns. Á sama
tíma og skrifaðir eru leiðarar yfir því
að einstaklingar hafi verið skráðir á
málaskrá lögreglunnar þykir það
engin sérstök frétt að einstaklingar
séu svo árum skiptir með réttar-
stöðu sakbornings með tilheyrandi
óþægindum og jafnvel atvinnumissi.
Fróðlegt er að velta því fyrir sér
hver umræðan væri ef saksóknari
væri uppvís að því að synja fyrir efni
samtals við dómara, neitaði að hafa
aflað sér upplýsinga sem væru auð-
fengnar og hluti af starfsskyldum
hans, og héldi eftir gögnum sem
hefðu verulega þýðingu í máli sem
varðaði aðra en starfsmenn hinna
föllnu fjármálafyrirtækja. Í því til-
viki slyppi saksóknarinn sennilega
vel með því að láta nægja að segja
starfi sínu lausu.
Eftir Helga
Sigurðsson » Þrátt fyrir aðvör-
unarorð var ákveðið
að setja á laggirnar sér-
stakt embætti til þess að
saksækja þá sem fyrir
fram var búið að ákveða
að væru sekir.
Helgi Sigurðsson
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
Um fagmennsku og heiðarleika sérstaks saksóknara
Sigurður G. Guð-
jónsson hrl. skrifar at-
hyglisverða grein á
Pressuna 4. septem-
ber. Það segir hann
meðal annars frá því að
héraðsdómari við Hér-
aðsdóm Reykjaness
hafi hinn 11. maí 2010,
á undraskömmum
tíma, kveðið upp tvo
úrskurði um gagna-
öflun og símhlustun
hjá skjólstæðingi Sigurðar án þess að
krefjast upplýsinga sem nauðsyn-
legar hafi verið til að taka afstöðu til
krafna sérstaks saksóknara um þess-
ar rannsóknaraðgerðir. Telur Sig-
urður að saksóknarinn hafi gengið
erinda slitastjórnar Glitnis banka hf.
með því að afla þessara úrskurða.
Dómarinn hafi með öðrum orðum
veitt heimildirnar án nokkurrar við-
hlítandi athugunar á grundvelli
beiðnanna.
Þetta minnir á annað mál sem upp
kom fyrir rúmlega ári þegar Frétta-
blaðið með forsíðufrétt 16. júní 2014
skýrði frá því að héraðsdómari við
Héraðsdóm Vesturlands hefði í maí
2010 kveðið upp úrskurð um sím-
hlustun hjá fyrrverandi forstjóra
Kaupþings banka hf. í eins konar
sjálfsafgreiðslu á heimili sínu í
Reykjavík og fært rangt til bókar um
gjörninginn. Mér þóttu þetta alvar-
leg tíðindi ef rétt væri frá skýrt og
skoraði í smágrein í Morgunblaðinu á
þennan dómara að svara nokkrum
spurningum um málið, þó að ekki
væri til annars en að upplýsa al-
menning um meðferð hans á dóms-
valdinu. Væri ekki síst þörf á þessu
vegna þess að dómarinn sem í hlut
átti hafði síðar verið skipaður dómari
við Hæstarétt Íslands. Dómarinn
svaraði engu. Mér er nær að halda að
skoða megi þá þögn sem samþykki
við ásökunum forstjórans fyrr-
verandi.
Á fræðafundi hjá lögfræðingum
vorið 2014 komu fram upplýsingar
um að á árunum 2008 til 2012 hefðu
borist 875 beiðnir rannsóknaraðila til
dómstóla um símhleranir. Orðið hefði
verið við nær öllum eða 869 beiðnum,
það er að segja 99,3% af öllum beiðn-
um. Þetta er með hreinum ólík-
indum. Svona tölur sjást ekki nokk-
urs staðar í ríkjum sem telja má til
réttarríkja. Menn skulu hafa í huga
að sérlega rík skylda hvílir á dómara
að kanna grundvöll beiðni um sím-
hlustun, þar sem sá sem beiðnin
beinist að getur eðli
málsins samkvæmt ekki
gætt hagsmuna sinna
sjálfur. Í tilvikinu sem
Fréttablaðið tók til frá-
sagnar í fyrra stóð svo á
að verið væri að sleppa
manninum úr gæslu-
varðhaldi, þar sem
rannsakendur höfðu
auðvitað yfirheyrt hann
um hvað eina sem þeir
vildu og tengdist rann-
sókn þeirra. Við þær yf-
irheyrslur hafði hann
getað notfært sér réttinn til að svara
ekki spurningum. Ég tel hæpið, svo
ekki sé meira sagt, að heimila megi
símhlustun hjá manni sem verið er að
sleppa úr gæsluvarðhaldi. Það er
eins og þá sé verið að njósna um
manninn til athugunar á því hvort
hann ræði við aðra einhver málefni
sem hann hafði ekki viljað gefa upp-
lýsingar um við yfirheyrslur. Sím-
hlustun getur ekki verið ætlað að
leyfa svona njósnir um menn. Þeir
sem rannsaka sakamál og vilja beita
svona vinnubrögðum eru líklega sátt-
ir við að njóta svo gott sem sjálfs-
afgreiðslu hjá mönnum sem fara með
dómsvald og spyrja engra spurninga
um tilefni og grundvöll rannsóknar-
beiðni.
Það er vitaskuld þýðingarmikið að
þeir sem kunna að hafa brotið af sér
með refsiverðum hætti í aðdraganda
bankahrunsins verði látnir sæta
ábyrgð fyrir. En þegar þeir eru sóttir
til þeirrar ábyrgðar er jafnvel enn
þýðingarmeira að þeir fái að njóta
alls þess réttar sem sakaðir menn
eiga að njóta samkvæmt lögum. Sé
sá réttur hafður af þeim verða dóm-
arnir yfir þeim afskræming á lögum
og rétti. Ekkert minna. Aftur og aft-
ur sjást þess dæmi að íslenskir dóm-
stólar hafi ekki staðið sig í þessu
heldur látið undan einhverjum
ímynduðum tíðaranda. Ég held að
ekkert okkar vilji í raun og veru þess
háttar vinnubrögð hjá þessum
þýðingarmiklu stofnunum.
Sjálfsafgreiðsla?
Eftir Jón Steinar
Gunnlaugsson
Jón Steinar
Gunnlaugsson
»Það er vitaskuld þýð-
ingarmikið að þeir
sem kunna að hafa brotið
af sér með refsiverðum
hætti í aðdraganda
bankahrunsins verði
látnir sæta ábyrgð fyrir.
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.