Morgunblaðið - 26.10.2015, Qupperneq 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 26. OKTÓBER 2015
Pottormar í bústað í Borgarfirði Þegar landsmenn margir hverjir litu út um gluggann í gærmorgun blasti við þeim hvít jörð. Strax á öðrum degi vetrar var víða orðið jólalegt um að litast, m.a. í
uppsveitum Borgarfjarðar þar sem þessi mynd var tekin í gær við einn sumarbústað. Þau Þórey Inga, Edda Liv og Jóhannes Hermann nutu þess að svamla um í heita pottinum í vetrarríkinu.
Alexía Björg Jóhannesdóttir
Nýkomin er út bók-
in „Mótun framtíðar,
hugmyndir – skipulag
– hönnun“ eftir
Trausta Valsson.
Trausti er doktor í
umhverfis- og bygg-
ingarverkfræðideild
Háskóla Íslands og
fyrsti prófessor í
skipulagi við íslenskan
háskóla. Þótt bókin sé
ævi- og starfssaga Trausta er per-
sónusagan ekki í forgrunni heldur
þeir straumar og stefnur sem ríkt
hafa í skipulagi og hönnun sl. 50 ár.
Trausti hefur víða komið við í um-
ræðu um skipulag hvort sem það
snýst um höfuðborgina, flugvöllinn
eða landið allt og margar ráð-
stefnur hef ég setið þar sem hann
hefur farið mikinn og talað fyrir ró-
tækum byltingum í samgöngumál-
um Íslandsbyggða. Ekki hafa skoð-
anir hans eða kenningar alltaf fallið
í frjóan eða málefnalegan jarðveg
og stundum mætt nokkrum for-
dómum og andstöðu. Trausti hefur
mikið fjallað um byggðamál og há-
lendisvegi til að stytta leiðir og
byggja landið með nýjum hætti.
Hann ræddi á sínum tíma ýtarlega
myndun formfræða um
byggðaþróun og setti
fram þessa kenningu:
„Í stuttu máli eru
formeinkenni Íslands
þessi: Landið er hring-
ur, byggðin er eins og
kragi í útjaðrinum, eft-
ir honum liggur hin
línulaga miðja, hring-
vegurinn, en sjálf
miðja landsins, á
Sprengisandi, er hins
vegar óvirk. Lagning
hálendisvega er því
bæði leið til að stytta vegalengdir
og til að virkja þessa miðju, því eðli-
legast er að á miðju landsins verði
reist ný höfuðborg í fyllingu tímans,
eins og gert var á Spáni, Mexíkó og
Brasilíu.“ Hann segir síðan: „Einn
mikilvægasti ávinningur sem kæmi
með hálendisvegum væru fjölmarg-
ar nýjar stuttar hringleiðir um
landið, en hringvegurinn með
ströndinni er of langur, eða tæpir
1.400 kílómetrar.“
Ísland á ófæra fjallvegi
en frábærar leiðir
Þingvellir voru hin fyrsta „höfuð-
borg“ Íslands og allar leiðir lágu til
Þingvalla um sem stystan veg á
reiðskjótum forfeðranna og enn
sjáum við götur troðnar af hesthóf-
um og þessar gömlu grónu götur
eru gönguleiðir ferðamanna í dag
eða ófærir bílvegir yfir hálendið.
Þingvellir, með elsta löggjafarþing
heimsins, þurftu vegakerfi til að
menn kæmust sem greiðasta leið úr
öllum byggðum landsins til hátíð-
arinnar eða starfa á Alþingi við Öx-
ará. Víkingarnir voru klókir verk-
fræðingar eins og Trausti og fundu
bestu leiðirnar. Enn eru þessar
fornu leiðir sem vegvísar um
byggðastefnu, valdar af gaumgæfni
út frá því að á sem skemmstum
tíma kæmust landsmenn á höfuð-
staðinn Þingvelli. Nú þurfa allar
leiðir að vera sem stystar til og frá
Reykjavík og þar gætu góðir há-
lendisvegir breytt miklu. Miðað við
bílinn í stað hestsins sem farar-
tækis eru þessir vegir varla akfær-
ir, eins og Kjölur og Sprengisandur.
Umræðan sem hefur mætt Trausta
og öðrum sem vilja virkja þessa
vegi og færa þá til sömu nytja í dag
og forðum eru fordómar um nátt-
úruspillingu og eyðileggingu há-
lendisins. Ferðaþjónustan, sem skil-
ar milljörðum í þjóðarbúið, þarf á
þessum leiðum að halda svo ekki sé
talað um okkur sjálf sem í landinu
búum. Þarna liggja mikilvægar
ófærar samgönguæðar, margir hafa
sett sér að vera á móti slitlagi á
þessa vegi, það séu náttúruspjöll,
meiri en hinar vondu og ófæru
grjótgötur sem bæði lemja farþega
og brjóta bílana. Jöklar og fjöll séu
fallegri í rykúða og hristingi en
akstri eftir góðum vegum. Er ég þá
ekki að tala um nýlagningu vega
heldur hina þúsund ára slóða um
Kjöl og Sprengisand, leiðirnar til
Þingvalla.
Hverju skilar lágreistur
malbikaður Kjalvegur?
Nú er það ljóst að ferðamanna-
straumurinn fer lítið út fyrir góða
vegi og rútur eru ekki útbúnar til
að aka vonda malarvegi. Trausti
ræddi fyrir áratugum að möguleiki
væri að stytta vegalengdina Egils-
staðir-Reykjavík um 259 km. Og
leiðina frá Akureyri-Reykjavík um
Kjöl mætti stytta um 50 km en Ak-
ureyri-Selfoss um 145 km. Þessir
vegir eru til staðar í dag en að
mestu í holóttum troðningum, sann-
kallaðir torfæruvegir. Hverju
myndi það breyta í búsetu og
byggðaþróun væru þessir vegir
byggðir upp með slitlagi, ekki til
vöruflutninga heldur fólksflutninga?
Eitt er víst að það yrði styttra á
milli höfuðstaðanna Reykjavíkur,
Akureyrar og Egilsstaða. Ekki er
hægt að búast við að vegir um Kjöl
eða Sprengisand yrðu heilsársvegir.
En þá mætti fjármagna með veg-
gjöldum eins og Hvalfjarðargöng,
umferðin myndi borga lagfæringu
veganna á fáum árum. Ekki teldi ég
rétt að byggja þá upp sem hrað-
brautir eða garða sem skæru í
landslagið, heldur lágreista vegi
með slitlagi. Til forna munaði miklu
fyrir víkingana þegar skeifan kom
undir klárana, alveg eins er slitlagið
nú bylting fyrir ferðamenn og bíla.
Hálendið, náttúran okkar, er auð-
lind sem ber að vernda og varð-
veita, það gerum við best með góðu
skipulagi og samgöngubótum. Allir
hliðarvegir væru svo með sínu lagi
áfram, þessar aðalleiðir yrði að skil-
greina sérstaklega í vegalögum.
Bók Trausta Valssonar, „Mótun
framtíðar“, vekur bæði tilfinningar
og skerpir umræðu um framtíðina
og slær birtu á nýja sýn um betri
samgöngur og aukna hagsæld á Ís-
landi.
Eftir Guðna
Ágústsson »Nú þurfa allar leiðir
að vera sem stystar
til og frá Reykjavík og
þar gætu góðir hálend-
isvegir breytt miklu.
Guðni Ágústsson
Höfundur er fv. alþingismaður
og ráðherra.
Að stytta þjóðleiðir um 200-300 km